ASEAN có thể yên bình hợp tác với Quad?

>> Cơ hội tái định hình ASEAN

Quad - Bộ tứ kim cương, hiện nay được nhìn nhận dưới nhiều quan điểm khác nhau. Bắc Kinh xem đây là “NATO phiên bản phương Đông” còn phương Tây xem Quad là “diễn đàn chiến lược không chính thức” giữa 4 quốc gia, Mỹ, Ấn Độ, Úc và Nhật Bản.

Ở giác độ “địa chính trị” có thể thấy Quad đã là một tổ chức do Mỹ chủ xướng để đối trọng với sức mạnh của Trung Quốc tại châu Á - Thái Bình Dương trong lĩnh vực an ninh, quân sự.

Nói đến vai trò châu Á trong thế kỷ này, thật ra chỉ có 2 mặt trận được quan tâm nhiều nhất đó là không gian Biển Đông và khu vực Đông Nam châu Á. Bởi vùng biển này đang có giá trị về hàng hải, quân sự và kinh tế biển.

Đối với Đông Nam Á, sở dĩ được nâng tầm chiến lược là bởi 11 quốc gia trong khu vực này như hòn đá tảng nằm trên con đường Trung Quốc đang âm mưu tiền xuống phía Nam.

Một cách tiếp cận rộng hơn, Trung Quốc rất khó khăn để mở rộng ảnh hưởng về phía Tây qua các nước Trung Á, Tây Á đến Bắc Phi và châu Âu. Tiến xuống phía Nam, xuôi ra Biển Đông mới là con đường lâu bên giúp Trung Quốc củng cố sức mạnh, áp chế mối nguy từ Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc - với tư cách là các đồng minh của Mỹ.

Đây cũng là lý do mà Quad rất muốn thu hút các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Có thể nói rằng, giữa Trung Quốc và Mỹ, bên nào chiếm ưu thế ở Đông Nam Á thì bên đó ở thế “cửa trên”.

Một vấn đề rất lớn với Đông Nam Á là liên tục xung đột với Trung Quốc về chủ quyền, biển đảo; càng ngày Bắc Kinh càng cho thấy tham vọng không thể từ bỏ “nuốt trọn Biển Đông”.

Có 5/10 thành viên ASEAN mâu thuẫn chủ quyền với Trung Quốc, ngoại trừ Philipines đã khởi kiện và thắng kiện Trung Quốc, 4 nước còn lại chưa một lần bước ra vũ đài pháp lý quốc tế trong vấn đề này.

Như vậy, còn 5 thành viên “trung lập” với tranh chấp biển đảo. Lẽ ra, cộng đồng ASEAN với những cam kết chặt chẽ, sẽ có tiếng nói tổng hòa, tạo sức mạnh tổng hợp lên án Trung Quốc!

>> ASEAN và tính tất yếu của cơ chế đa phương

Nhưng thế cục không đơn giản như vậy, Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều ở Lào, Campuchia, Indonesia, Thái Lan,… nhiều nền kinh tế ở mức độ phụ thuộc nên không dễ gì ASEAN có thể ra “yêu sách” buộc Bắc Kinh chấm dứt hành động phi pháp.

Người Mỹ rất hiểu chuyện này và thường xuyên đề xuất các chương trình hợp tác như Quad, AUKUS, tầm nhìn kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương. Nhưng về logic mà nói, Đông Nam Á đang ở thế khó.

Thực ra, sự gắn kết của Đông Nam Á với Bắc Kinh là toàn diện, từ chính trị, kinh tế đến văn hóa, xã hội. Trong con mắt của Bắc Kinh, Quad là “NATO phương Đông”, hợp tác với tổ chức này sẽ khiến cường quốc phương Bắc phật lòng.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay Quad rất có ý nghĩa với Đông Nam Á, ít nhất bắt buộc Trung Quốc tính toán lại chiến lược Biển Đông - nếu không muốn “già néo đứt dây”.

Giáo sư Carl Thayer cho rằng, bộ tứ đã thay đổi trọng tâm quan tâm từ an ninh truyền thống sang phi truyền thống như thiết lập các cơ chế bảo vệ an ninh biển, an ninh mạng, phòng chống COVID-19, hỗ trợ kinh tế, phát triển hạ tầng, chống biến đổi khí hậu, chống thông tin sai lệch…

Gợi ý của Carl Thayer với bộ tứ giúp mở ra thêm cánh cửa để Đông Nam Á dễ dàng hợp tác hơn, tránh rơi vào vòng xoáy, vùng đệm của Trung - Mỹ.