Bỏ sổ hộ khẩu giấy: Tâm tư trước giờ G

>> Bộ Công an không chủ trương thu hồi sổ hộ khẩu đồng loạt

Tôi vẫn nhớ khi hơn hai mươi năm trước bắt đầu đi xin việc ở nội thành Hải Phòng, người tuyển dụng hỏi luôn khi tôi còn cầm bộ hồ sơ: “Đã có hộ khẩu thành phố chưa vậy?”. Và tôi trả lời: “Dạ, cháu đã có và photo công chứng đầy đủ rồi ạ.”. Gần năm 2000 vẫn như vậy, còn trước đó, sổ hộ khẩu là giấy tờ hết sức quan trọng, có khi còn hơn cả sổ đỏ nhà đất ngày đó.

Hải Phòng còn như vậy, Hà Nội thì hộ khẩu còn đi vào cả thơ ca:

“Một yêu anh có Seiko

Hai yêu anh có Peugeot cá vàng

Ba yêu nhà cửa đoàng hoàng

Bốn yêu hộ khẩu rõ ràng Thủ đô”.

Có hộ khẩu nội thành, trở thành người thành phố là niềm mong mỏi ước ao của bao người một thời, với các quy định có lợi cho người sở hữu về xin việc, các thủ tục hành chính, chế độ phúc lợi…

Thời ngày này, sổ hộ khẩu cần thiết trong quá trình thực hiện các thủ tục như đăng kí thường trú, tạm trú, chuyển tách hộ khẩu, cấp đổi sổ hộ khẩu, xóa hay xác nhận đăng kí thường trú… Ngoài ra, các thủ tục hành chính liên quan giấy phép kinh doanh, đăng kí kết hôn, hộ chiếu, chứng minh nhân dân, khai sinh, khai tử hay hồ sơ xin việc…, đều cần đến hộ khẩu làm giấy tờ chứng thực. Đặc biệt liên quan đến tài sản, sở hữu, hợp đồng mua bán đất đai.

Do đó việc ngừng sử dụng sổ hộ khẩu giấy từ 1/1/2023 sẽ có không ít người tâm tư với những câu hỏi vì sao, như thế nào…?

Quan điểm người viết, việc bỏ sử dụng sổ hộ khẩu giấy là việc hết sức đúng đắn, cần thiết. Sổ hộ khẩu đã hoàn tất vai trò lịch sử của nó và cần sự thay đổi cho phù hợp với tiến trình phát triển xây dựng xã hội thông tin và nền văn hoá tri thức. Bỏ sổ khẩu giấy sẽ giảm bớt việc cấp mới, cập nhật, sửa đổi, lưu trữ, bảo quản theo cách truyền thống, tốn kém nhân lực, không gian, thời gian…

Đây là bước tiến mới đơn giản hoá cải cách thủ tục hành chính của xã hội hiện đại. Giảm bớt nhân sự cũng như bộ máy bớt cồng kềnh, bớt đi gánh nặng cho ngân sách nhà nước.

Một phòng với đầy ngập các tủ hồ sơ hộ khẩu, hay tàng thư chứng minh với nhiều cán bộ phụ trách sẽ được thay thế bằng chiếc máy tính cấu hình cao. Các thông tin cần thiết sẽ hiện ra đầy đủ, chính xác sau vài lần gõ phím, thay cho việc phải lần mò tìm kiếm. Không còn lo mối xông, gián nhấm, chuột gặm hồ sơ, chưa kể khi cần, cán bộ phụ trách có thể bê máy đi đến nơi phù hợp để vừa tiếp dân vừa cập nhật, sao chép dữ liệu, đảm bảo độ chính xác của thông tin. Các mã định danh điện tử sẽ giúp các thông tin cá nhân của người dân được cập nhật nhanh chóng, chính xác, kịp thời với chi phí rẻ, thời gian nhanh.

>> [eMagazine] Bước chuyển lịch sử của sổ hộ khẩu

>> Sớm chuyển sổ hộ khẩu sang mã số định danh cá nhân

Ưu điểm có nhiều như vậy nhưng liệu người dân có hết lăn tăn, lo lắng, mạnh dạn xếp sổ hộ khẩu giấy vào nơi lưu giữ kỷ niệm hay vẫn giữ lại như một biện pháp phòng xa. Việc tìm hiểu luật pháp liên quan đến bản thân để phục vụ lợi ích cá nhân là việc người dân Việt Nam chưa quen làm, mà phần nhiều vẫn thụ động chờ vào sự phổ cập hướng dẫn từ các cơ quan chức năng, quản lý nhà nước.

Hiện tại, nền tảng cơ sở dữ liệu theo hình thức chip điện tử trên thẻ căn cước công dân vẫn chưa hoàn thiện. Vẫn còn nhiều người chưa làm thẻ căn cước công dân. Nhiều người, nhất là người cao tuổi chưa biết cách để kiểm tra thông tin cá nhân của mình bằng mạng Internet, chứ chưa nói đến cách sử dụng phần mềm để khai báo, cập nhật thông tin có giá trị như sổ hộ khẩu mà chỉ ở nhà không cần di chuyển đển văn phòng cơ quan công an quản lý về cư trú, di trú.

Thói quen sử dụng Internet, mạng xã hội để giải trí nhiều hơn để tra cứu thông tin luật pháp vẫn chiếm phổ biến trong lượng người sử dụng công nghệ tại Việt Nam. Chính phủ đang nỗ lực thực hiện chuyển đổi số, xây dựng chính phủ điện tử, nhưng điều này chưa thấm thấu được vào ý thức cùng sự hợp tác của người dân.

Vậy bỏ sổ hộ khẩu giấy đi thì các giấy tờ thủ tục trước đây sử dụng nó, bây giờ dùng cái gì để thay thế, khi di chuyển thay đổi hộ khẩu thì cần gặp ai, làm gì? Có lẽ cần một loạt các lớp phổ biến kiến thức, thủ tục, các tờ rơi cụ thể, chi tiết hướng dẫn cho người dân, trước khi nói lời tạm biệt với huyền thoại hộ khẩu một thời.

Có người khi nghe hướng dẫn thì ù ù cạc cạc, chưa hiểu rõ nhưng vẫn gật gù không xác nhận để đến khi bắt tay vào thao tác thực tế thì làm nhầm, làm sai…, mất nhiều thời gian để sửa chữa. Trước mặt không nói gì, vâng dạ ngoan ngoãn, nhưng ngầm ấm ức trong lòng. Sau đó khi xong việc lại quay ra rêu rao, ca cẩm về cán bộ phụ trách hướng dẫn, phàn nàn về thủ tục nhiêu khê trong khi trách nhiệm và quyền lợi là sát sườn cho chính bản thân mình.

Thời gian còn ít quá mà còn đó lăn tăn, chưa kể sự lo lắng có cơ sở về hệ thống bảo mật, về nguy cơ rò rỉ thông tin cá nhân của người nắm giữ nhiều tài sản hay có địa vị, chức tước, nghệ sĩ… nổi tiếng trong xã hội.