Chính phủ tinh gọn và đa nhiệm (Bài 2)

Các nền dân chủ hiện nay về cơ bản đều sử dụng chung một lý thuyết tổ chức nhà nước, bao gồm 3 bộ phận lập pháp, hành pháp và tư pháp. Tùy theo chế độ chính trị mà có các tổ chức chính trị đi kèm, đóng vai trò và chức năng đặc biệt.

Nước Mỹ có diện tích gần 10 triệu km, đứng thứ 3 thế giới, dân số 370 triệu người, GDP hơn 21 nghìn tỷ USD nhưng bộ máy quản lý, vận hành chỉ có 15 bộ, đứng đầu là Tổng thống, 1 phó Tổng thống.

Các Bộ chỉ có nhiều nhất 3 thứ trưởng, còn lại hầu hết 1 thứ trưởng. Ví dụ như Bộ Tài chính - nơi quản lý thu chi số tiền hàng chục nghìn tỷ USD mỗi năm nhưng chỉ có 3 cấp phó, 2 tổ chức Cục trực thuộc, còn lại là phụ tá Bộ trưởng đặc trách từng vấn đề.

Ngược lại, Bộ Nông nghiệp Mỹ không có chức danh phụ tá, mà hầu hết được tổ chức theo cấp Cục, có tới 14 đơn vị trự thuộc như vậy. Hoặc Bộ Lao động Mỹ được tổ chức theo dạng các Văn phòng quản lý từng mảng công việc.

Bộ máy chính phủ Mỹ rất linh hoạt, không quy định ít nhất hay nhiều nhất số lượng Thứ trưởng, cũng không nhất thiết trong Bộ phải có Cục.

Nhật Bản đã làm 2 cuộc cách mạng trong lĩnh vực tổ chức bộ máy chính phủ, lần thứ nhất giảm số lượng Bộ từ 23 còn lại 12; lần thứ hai gom lại còn 10 Bộ. Đa số các bộ nằm trong cơ cấu tổ chức của nội các Nhật Bản đều là các Bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, gọi là các “siêu Bộ”.

Ngoài các Bộ đương nhiên có như Giao thông Vận tải, Tài chính, Ngoại giao, Quốc phòng, Nội vụ,… rất nhiều quốc gia lập ra Bộ đặc thù để giải quyết những mảng công việc chuyên biệt.

Ở Mỹ có Bộ Cựu chiến binh, Đức có Bộ Bộ về Gia đình, Người cao tuổi, Phụ nữ và Thanh niên, Nga có Bộ Phòng vệ dân sự, về tình trạng khẩn cấp và loại trừ các hậu quả thiên tai,…

Cơ cấu chính phủ ở các nước phát triển thường rất gọn nhẹ và linh hoạt, ngoài cơ quan Bộ, còn có các tổ chức trung gian nhằm giải quyết các vấn đề lẻ tẻ, không bỏ sót bất cứ vấn đề gì trong thực tiễn đời sống.

Từ kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cải cách hành chính phải bắt đầu tự bộ máy Chính phủ - Chính phủ khó năng động, sáng tạo nếu bản thân nó cồng kềnh, dẫn đến ách tắc, trì trệ ở địa phương.

Mô hình quản lý đa ngành, đa lĩnh vực là xu hướng chủ đạo hiện nay ở tất cả các quốc gia tiên tiến. Các Bộ như vậy được hình thành trên cơ sở hợp nhất nhiều ngành, lĩnh vực như Văn hóa - Thể thao - Du lịch, Tài nguyên và Môi trường, Công thương.

Tuy nhiên, quản lý đa ngành, đa lĩnh vực ở Việt Nam còn bộc lộ nhiều khiếm khuyết do cơ chế hoạt động chưa rõ ràng, chồng lấn giữa các ngành, lĩnh vực, tình trạng Bộ trong Bộ, nâng cấp Vụ lên Cục.

Để cơ cơ chế đa ngành, đa lĩnh vực hoạt động hiệu quả chỉ việc gom tất cả vào một tổ chức là chưa đủ, hay nói cách khác nó không chỉ/không phải là phép cộng cơ học đơn thuần giữa các ngành, lĩnh vực.

Khâu cốt yếu vẫn là con người trong tổ chức đó - phải có con người có năng lực cao, tác nghiệp song trùng nhiều lĩnh vực cùng lúc; cơ chế phân quyền, phân cấp, giao nhiệm vụ rõ ràng, minh bạch.

Một cơ quan đa ngành, đa lĩnh vực không chỉ/không phải là nơi tập hợp đơn thuần của những con người thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Nếu như vậy, việc tinh gọn chỉ là hình thức bên ngoài.

Khi và chỉ khi một người thực hiện được càng nhiều nhiệm vụ thì mới thực hiện được tinh giản biên chế, trả lương theo vị trí việc làm chứ không phải cào bằng theo phết, phẩy, phần trăm phụ cấp như hiện nay.