Động thái TPP của ông Joe Biden khi Trung Quốc tham gia Hiệp định RCEP

Trong chiến dịch tranh cử được bắt đầu từ năm 2019, khi nói về thương mại, ứng cử viên tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Joe Biden đã cảnh báo rằng "hoặc là Trung Quốc sẽ viết ra các quy tắc đường đi cho thế kỷ 21 về thương mại, hoặc là chúng ta."

Và khi kết quả bầu cử tổng thống đã đi đến hồi ngã ngũ, ứng viên Joe Biden sẽ trở thành vị tổng thống thứ 46 của xứ cờ hoa. Tổng thống đắc cử sẽ phải hành động nhanh chóng khi nhậm chức, sau khi Trung Quốc và 14 quốc gia châu Á-Thái Bình Dương khác đã cùng nhau ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực, tạo ra khối thương mại miễn thuế lớn nhất thế giới.

RCEP sẽ bao phủ 30% dân số thế giới và 30% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu. Nhưng Mỹ - nền kinh tế lớn nhất thế giới lại không phải là một phần của của Hiệp định này. 

Trong bối cảnh đó, vị Tổng thống vừa đắc cử Biden cho biết rằng ông sẽ cố gắng đàm phán lại TPP nhưng không cam kết tái gia nhập. Trong cuộc đua năm 2016, áp lực trong nước đã khiến ứng cử viên Đảng Dân chủ lúc bấy giờ là Hillary Clinton rời xa TPP. Dưới tư tưởng "Nước Mỹ là trên hết" của Tổng thống Donald Trump hiện nay, Mỹ tỏ ra không mấy quan tâm đến việc gia nhập các khuôn khổ đa phương của châu Á.

Trong một tuyên bố chung được đưa ra sau buổi lễ ký kết trực tuyến Hiệp định RCEP hôm 15/11 vừa qua, 15 quốc gia thành viên đã thống nhất trong một tuyên bố chung rằng "chúng tôi tin rằng RCEP là thỏa thuận thương mại tự do lớn nhất thế giới, thể hiện một bước tiến quan trọng hướng tới một khuôn khổ lý tưởng về các quy tắc thương mại và đầu tư toàn cầu."

Nói về Hiệp định RCEP, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường chia sẻ: "Đây không chỉ là một thành tựu to lớn trong hợp tác khu vực Đông Á, mà quan trọng hơn, là một chiến thắng của chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do".

Junichi Sugawara, một quan chức nghiên cứu cấp cao tại Viện nghiên cứu Mizuho, đưa ra phép so sánh – nếu như RCEP loại bỏ 91% thuế quan hiện hành, thì TPP loại bỏ tới 99,9% - "đây không phải là một thỏa thuận nhỏ để mang lại Trung Quốc vào các quy tắc thương mại chung. "

Điều đáng chú ý nhất của RCEP chính là việc loại bỏ chính các khoản thuế từ thương mại của Nhật Bản với Trung Quốc và Hàn Quốc. Cụ thể, các mặt hàng phi thuế quan từ Nhật Bản sang Trung Quốc sẽ tăng từ 8% hiện tại lên 86%. Tương tự, các mặt hàng phi thuế quan tới Hàn Quốc sẽ là 92%, thay vì 19% hiện nay.

Đối với phụ tùng ô tô, 87% sẽ được miễn thuế. Các sản phẩm thép, hiện đang bị đánh thuế từ 3% đến 6% và máy kéo nông nghiệp, vốn chịu mức thuế 6%, sẽ được miễn thuế khi hiệp định thương mại có hiệu lực.

Trong bối cảnh đó, các nhà sản xuất phụ tùng ô tô chắc chắn là lĩnh vực hân hoan chào đón RCEP nhất. Đại diện của Akebono Brake - công ty xuất khẩu má phanh chủ lực sang Trung Quốc, cho biết việc loại bỏ thuế quan sẽ trực tiếp dẫn đến việc hạ giá thành. Tương tự, Hiroto Suzuki - một đối tác của công ty tư vấn quản lý Arthur D. Little, cho biết: "Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đang ngày càng thắt chặt mối quan hệ đối tác giữa các nhà máy trên khắp châu Á và điều này sẽ giúp họ tăng cường chuỗi cung ứng trong khu vực."

Trung Quốc, vốn đã nhiều hờ hững với việc mở cửa thị trường, gần đây đã chuyển hướng trong chiến lược thương mại của mình. Việc nhấn mạnh mới đến việc mở cửa với thế giới bên ngoài được xem là một trong những “tác dụng phụ” của căng thẳng thương mại với Mỹ.

Rõ ràng là Bắc Kinh đã nhận thức được rằng, dù ông Trump hay ông Biden trở thành Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ sắp tới thì có vẻ như mối quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ cũng sẽ không được cải thiện. Và do sức ép của Mỹ không thể giảm bớt dưới thời chính quyền Biden, Bắc Kinh tìm cách tăng cường mối quan hệ với các nước láng giềng châu Á để tránh bị cô lập trên trường quốc tế.

Về phía mình, Mỹ dường như đang ở ngã ba đường. Trên thực tế, ông Biden đã thúc đẩy TPP khi còn là phó tổng thống dưới thời chính quyền Obama. Sự ra đời của RCEP có thể gây ra một cuộc tranh luận mới của Mỹ về các hiệp định thương mại toàn cầu.

Nhưng trong nền tảng năm 2020, Đảng Dân chủ của ông Biden tuyên bố: "Chúng tôi sẽ không đàm phán bất kỳ thỏa thuận thương mại mới nào trước khi đầu tư vào khả năng cạnh tranh của Mỹ trên sân nhà." Mặt khác, ông Biden cũng nhấn mạnh lập trường "mua của Mỹ" trong các chính sách đã nêu của ông, nhằm ám chỉ một cách tiếp cận theo chủ nghĩa bảo hộ hơn.

Trong khi đó, các cuộc bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ sẽ diễn ra trong hai năm. Theo một thành viên của Đảng Dân chủ, các cuộc đàm phán thương mại đầy tham vọng như TPP sẽ bị gác lại trong thời điểm hiện tại.

Một trở ngại khác đối với các quốc gia Ấn Độ - Thái Bình Dương thành viên của RCEP đó là sự vắng mặt của Ấn Độ trong Hiệp định này. Vào tháng 11 năm 2019, quốc gia Nam Á này đã thông báo rằng họ sẽ rời khỏi các cuộc đàm phán RCEP và không bao giờ có ý định tham gia lại.

Hơn một nửa trong số 1,3 tỷ người của Ấn Độ làm nông nghiệp - và đối tượng này sẽ bị tổn hại nếu các sản phẩm giá rẻ, chẳng hạn như các sản phẩm sữa từ New Zealand, tràn ngập thị trường. Trong bối cảnh đó, Thủ tướng Narendra Modi không muốn làm mất lòng số đông nông dân của mình.

Giáo sư Srikanth Kondapalli tại Trung tâm Nghiên cứu Đông Á tại Đại học Jawaharlal Nehru cho biết, việc Ấn Độ rút lui không chỉ xuất phát từ mong muốn bảo vệ nông dân, mà còn phản ánh mối lo ngại rằng RCEP sẽ làm gia tăng thâm hụt thương mại với Trung Quốc.

Còn theo nhận định của chuyên gia phân tích thương mại Ayako Fukuyama tại Owls Consulting Group: “Sẽ tốt hơn nếu Ấn Độ tham gia, xem xét bản chất của chuỗi cung ứng và duy trì sự cân bằng với Trung Quốc. Nhưng việc 15 quốc gia ký hiệp ước là một bước phát triển lớn. Khi thế giới nghiêng về chủ nghĩa bảo hộ, việc khu vực châu Á - Thái Bình Dương thông qua RCEP đồng nghĩa rằng khu vực này đang gửi đi một thông điệp rằng họ sẽ theo đuổi thương mại tự do”. Thậm chí, bà nói thêm rằng: “Trung Quốc đang chuyển đầu tư từ Mỹ sang ASEAN

 . Ngay cả khi không có RCEP, xu hướng đó vẫn sẽ tiếp tục. Và chính điều này đặt Trung Quốc theo các quy tắc chung rất có ý nghĩa."