Kỳ vọng sản xuất vaccine phòng COVID-19 mới từ thực vật

Cụ thể, cây quillay, hay còn được gọi là quillaja saponaria, là loại cây thường xanh quý hiếm có nguồn gốc từ Chile. Loại cây này từ lâu đã được người Mapuche bản địa sử dụng để làm xà phòng và thuốc.

Trong những năm gần đây, chúng được dùng để sản xuất thành công vaccine Zona và vaccine sốt rét đầu tiên trên thế giới, cũng như làm chất tạo bọt cho các sản phẩm trong ngành công nghiệp thực phẩm, đồ uống và khai thác mỏ.

Giờ đây, hai phân tử saponin được tạo ra từ vỏ cành cây của những cây quillay già nua trong rừng ở Chile đang được sử dụng để phát triển vaccine chống COVID-19 của nhà sản xuất Novavax. Các hóa chất được sử dụng để tạo ra chất bổ trợ giúp tăng cường hệ thống miễn dịch.

Được biết, chất bổ trợ của Novavax, được gọi là Matrix-M, chứa hai phân tử saponin quan trọng. Một trong số đó có tên QS-21 được tìm thấy chủ yếu ở những cây quillay đã trồng ít nhất 10 năm. Trong số các công ty dược phẩm lớn, chỉ GlaxoSmithKline PLC (GSK) và Novavax đặt cược nhiều vào QS-21. Đây là một thành phần dược phẩm tương đối mới.

Công ty chiết xuất thực vật sa mạc Desert King International

Hiện điều hành đồn điền Casablanca là nhà cung cấp chiết xuất từ cây quillay duy nhất của Novavax, đồng thời cũng là công ty xuất khẩu cây quillay lớn nhất Chile cho đến nay.

Chất bổ trợ dựa trên quillay được sử dụng ở Shingrix cũng là một phần của vaccine sốt rét đầu tiên trên thế giới, Mosquirix. Mặc dù hiệu quả thấp, nó được các cơ quan quản lý châu Âu phê duyệt vào năm 2015, đồng thời được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị đưa vào thí điểm năm 2016 vì nhu cầu rất cao.

Trước đó, không có nhà sản xuất vaccine COVID-19 nào khác đang đặt hy vọng vào chiết xuất từ vỏ cây quillay. Một số nhà sản xuất thuốc phát triển các lựa chọn thay thế tổng hợp, nhưng có thể mất nhiều năm để cơ quan quản lý phê duyệt. Việc loại bỏ bất kỳ thành phần nào trong những loại vaccine hiện có cũng sẽ yêu cầu nghiên cứu lâm sàng mới để chứng minh sản phẩm an toàn và hiệu quả.

Trong 2 năm tới, Novavax có kế hoạch sản xuất hàng tỷ liều vaccine, chủ yếu cho các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Điều này khiến Novavax có thể trở thành một trong những nhà cung cấp vaccine Covid-19 lớn nhất thế giới.

Đánh giá về triển vọng phát triển vaccine từ chất bổ trợ trên cây quillay, Nikolai Petrovsky, nhà nghiên cứu vắc xin tại Đại học Flinders ở Adelaide, Úc, cho biết, chất bổ trợ đã được sử dụng trong các loại vaccine trong hàng trăm năm qua. Tuy nhiên, việc nghiên cứu và điều chế chất bổ trợ dùng trong vaccine nói chung và vaccine COVID-19 chưa bao giờ thu hút được nhiều nguồn tài trợ từ ngành công nghiệp và chính phủ. “Sự tham gia của Novavax trong việc nghiên cứu sẽ mở ra hướng đi mới nhằm đa dạng nguồn vaccine COVID-19” - Nikolai Petrovsky nói.

Mặc dù vậy, hiện vấn đề nguồn cung cây quillay tự nhiên đang dần khan hiếm khi nhu cầu tăng cao. Một phân tích của Reuters cho thấy áp lực về nguồn cung cây quillay cổ thụ đang ngày càng tăng. Xuất khẩu các sản phẩm từ cây quillay tăng hơn gấp ba lần, khoảng 3.600 tấn mỗi năm trong khoảng thời gian trước khi diễn ra đại dịch COVID-19.

Bên cạnh đó, Tyler Martin, Giám đốc điều hành của Adjuvance Technologies ở Lincoln, Nebraska nhận định, vẫn còn một chặng đường dài để vaccine chống COVID-19 có thành phần từ cây quilla được sản xuất và đưa vào sử dụng. Ông cho biết, "Một khi các nhà khoa học tìm được phản ứng miễn dịch cần có để chống lại virus gây COVID-19 mới có thể chọn các chất bổ trợ phù hợp để tạo ra phản ứng đó”.

Chuyên gia này cũng kỳ vọng, việc nghiên cứu vaccine phòng COVID-19 từ cây quilla sẽ mở đường cho nhiều nghiên cứu vaccine COVID-19 khác trong tương lai, trong bối cảnh các loại vaccine đang được sử dụng hiện nay đang giảm hiệu quả sau nhiều tháng.