Metro Nhổn - ga Hà Nội: Tàu về “đắp chiếu” chờ… hoàn thiện đường?

Thông tin từ Ban quản lý dự án đường sắt đô thị Hà Nội (MRB) cho hay, đoàn tàu tuyến metro Nhổn - Ga Hà Nội đang được lắp ráp tại Pháp; Dự kiến đoàn tàu đầu tiên sẽ về Việt Nam vào tháng 7/2020 để kịp tiến độ tàu chạy đoạn trên cao vào tháng 4/2021. Trong khi đó, tuyến đường sắt trên cao thiếu vốn, phải lùi tiến độ đến năm 2022. 

Thông tin này đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều trong dư luận, nhất là đã có một sự lo lắng nhất định dưới góc nhìn của các chuyên gia.

Một điều mà ai cũng phải ghi nhận đó là trước thực trạng ùn tắc giao thông ngày càng nghiêm trọng, nhiều tuyến đường bị “bóp nghẹt” bởi chung cư, nhà cao tầng, chính quyền Hà Nội đã nỗ lực tìm nhiều cách để giải tỏa, trong đó đặt niềm tin vào loại hình vận tải công cộng như buýt nhanh BRT, đường sắt đô thị...

Tuy nhiên, sau hơn 2 năm đi vào vận hành, khai thác buýt nhanh BRT đã không đáp ứng được mục tiêu kỳ vọng ban đầu. Song song, Thanh tra Chính phủ cũng chỉ rõ, dù được đầu tư với số tiền rất lớn nhưng dự án chưa đạt được hiệu quả như mong đợi, chưa đạt mục tiêu đề ra để hạn chế phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc giao thông...

Thất bại của tuyến buýt nhanh BRT lần đầu tiên được đưa vào thử nghiệm trên địa bàn Hà Nội là điều đã thấy rõ. Và từ thực tế quá nhiều lùm xùm như đội vốn, chậm tiến độ và mịt mờ ngày về đích... dư luận cũng không khỏi lo ngại cho số phận dự án đường sắt đô thị mà Hà Nội đang triển khai trên địa bàn thành phố

Với dự án Ga Hà Nội - Nhổn, Ban Quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội nói rằng, phần trên cao của tuyến đường sắt đã đạt tiến độ 99,52%. Tuy nhiên, các ga trên cao, tiến độ mới đạt 61,32%; các ga ngầm và hầm mới đạt tiến độ chỉ 5,01%,... Thông tin này mang lại sự lo lắng cho nhiều người, nhất là khi mà đoàn tàu đầu tiên sẽ về Việt Nam vào tháng 7/2020, trong khi cơ sở hạ tầng vẫn chưa đâu vào đâu.

Rồi hãy nhìn sang dự án Cát Linh – Hà Đông, chỉ 1% chưa hoàn thành mà lỡ hẹn đến lần thứ 10, trong khi dự án ga Hà Nội - Nhổn có hạng mục mới hoàn thành được 5-6%, vậy thì tuyến đường này bao giờ sẽ hoàn thành, là câu hỏi mà người dân rất quan tâm hiện nay?

Rõ ràng, đường chưa xong mà đóng tàu mang về không những phải đắp chiếu chờ đường mà có thể sẽ phát sinh hàng loạt những chi phí khác như: Chi phí thuê người trông coi những toa tàu này trong thời gian chờ đợi hoàn thiện tuyến đường; thậm chí trong thời gian chờ đợi, toa tầu còn có thể bị hỏng hóc, không vận hành được, chi phí sẽ đội lên.

Chuyên gia Nguyễn Đình Thám bày tỏ mối lo rất thực tế, rằng: “Tàu về đường chưa xong, dân gánh thêm nợ. Trường hợp đường, ga chưa xong mà đã mang tàu về trước nghĩa là nguy cơ đoàn tàu phải đắp chiếu, chùm mền đợi đường hoàn thiện mới có thể vận hành, chạy thử.

Trong khi đó, vốn vay mua trang thiết bị, máy móc, đoàn tàu đã được đặt bút ký, lãi suất cũng sẽ phải trả tính từ ngày ký hợp đồng vay vốn. Như vậy, nếu tàu đưa về trước một năm, chúng ta phải chịu lãi một năm, tàu đưa về trước hai năm, chúng ta sẽ phải chịu lãi trong hai năm”.

Những lo lắng này có cơ sở nếu nhìn từ bài học của nhiều dự án đắp chiếu hiện nay không khỏi khiến cho chúng ta cảm thấy “của đau con xót”. Hơn nữa, nói thêm về chuyện ngân sách, dù thu ngân sách tăng cao, nhưng chi ngân sách cũng tiếp tục tăng lên. Năm 2013 chi ngân sách là 1,08 triệu tỷ đồng, thì đến năm 2018 chi ngân sách đã tăng lên con số hơn 1,6 triệu tỷ đồng.

Có nghĩa chi ngân sách sau 5 năm đã tăng hơn 600 nghìn tỷ đồng so với năm 2013. Đáng chú ý, mức chi ngân sách năm 2018 vẫn vượt hơn 93 nghìn tỷ đồng so với dự toán được Quốc hội giao.

Trong đó có nguyên nhân từ một số bộ, ngành, địa phương phân bổ vốn cho dự án không đáp ứng nguyên tắc, tiêu chí; dàn trải, kéo dài thời gian thực hiện,... Và tuyến đường sắt đô thị của Hà Nội cũng được xếp vào một ví dụ điển hình cho đội vốn, chậm tiến độ.

Còn nhớ, đợt cuối tháng 6 vừa qua, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Thế Hùng đã có đợt kiểm tra một số dự án trọng điểm của Hà Nội, trong đó có tuyến đường sắt đô thị Nhổn – Ga Hà Nội, vị lãnh đạo này cho biết, thành phố sẽ bố trí vốn đầy đủ cho nhà thầu để thực hiện nhanh và hiệu quả các hạng mục công trình, đồng thời cũng sẽ nghiệm thu rất sớm đoàn tàu.

Vấn đề ở chỗ, mọi thứ không đơn giản như một lời nói của lãnh đạo nói hoặc hứa. Bởi vì, không chỉ ở Việt Nam, nhiều dự án của Trung Quốc thực hiện ở các quốc gia khác trên thế giới cũng rơi vào tình trạng chậm tiến độ, hủy hợp đồng... Theo thông lệ, khi dự án chậm tiến độ so với hợp đồng, bên nào gây ra phải chịu trách nhiệm, thậm chí bị phạt.

 Thế nhưng, hợp đồng của dự án đường sắt mà chúng ta ký kết ra quy định ra sao, các điều khoản xử lý, phạt hợp đồng thế nào... không được công khai nên cũng chỉ những người trong cuộc được biết.

Bên cạnh đó, nên nhớ một điều, hầu hết các dự án trọng điểm quốc gia, trong đó có đường sắt đô thị, chúng ta đều vay tiền để làm, nhưng khi giao cho nhà thầu lại thiếu những ràng buộc cụ thể, để rồi chúng ta luôn bị động trong quá trình thực hiện dự án.

Chính vì vậy, điều mà không chỉ các chuyên gia lo lắng, mà người dân cũng phải “đắng lòng” ngóng theo đó là, tiền chúng ta đã vay và nợ vẫn phải, trả lại không có ràng buộc rõ ràng, chắc chắn tương xứng đối với tổng thầu. Hệ quả, dự án cứ chậm trễ, đội vốn, và gánh nặng trả nợ đè nặng lên đầu mỗi người dân.

Cát Linh - Hà Đông là bài học nhãn tiền, còn các tuyến đường sắt đô thị khác của Hà Nội xem ra cũng không thể rút thêm được gì vì “lao đã đâm thì phải theo lao”.