Những chiêu trò “rút ruột” ngân sách - Bài cuối: Giải pháp nào để “đặc trị”?

Đó là ý kiến của các chuyên gia pháp lý trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh những chiêu trò “rút ruột” ngân sách Nhà nước trong một số đại án tham nhũng xảy ra gần đây.

>>Những chiêu trò “rút ruột” ngân sách - Bài 1: Thủ đoạn quen thuộc trong các đại án

Theo các chuyên gia, tài sản của nhà nước đã bị thất thoát, lãng phí được che đậy dưới nhiều chiêu thức, thủ đoạn “rút ruột” khác nhau. Nếu như vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại dự án cao tốc Quảng Ngãi – Đà Nẵng các bị can cố ý bỏ qua 09 bước về trình tự công tác kiểm soát chất lượng công trình; thì đến vụ án “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng; lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ; buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh” xảy ra tại Cục Quản lý dược (Bộ Y tế), Công ty VN Pharma và các cơ quan, đơn vị có liên quan… các bị can giữ vai trò chủ mưu, cầm đầu đã sử dụng thủ đoạn làm vô hiệu hóa vai trò cán bộ có chức năng.

Đặc biệt trong nhóm vụ án “Tham ô tài sản, vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại IPC, Sadeco và các đơn vị liên quan; và đại án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Công ty TNHH MTV Đầu tư và Xây dựng Tân Thuận có sự tương đồng về thủ đoạn “rút ruột”, đó là đầu tư kinh doanh và chuyển nhượng vốn nhà nước ra ngoài doanh nghiệp nhưng không đấu giá công khai xác định giá trị tài sản công, trước khi thực hiện thỏa thuận về giá theo luật định… 

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La cho rằng, để ngăn chặn các chiêu thức, thủ đoạn “rút ruột” tài sản công, trước hết bắt đầu từ việc khẩn trương hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng không để tội phạm có cơ hội, hay nói cách khác không thể thực hiện được hành vi phạm tội.

“Như để tránh sự độc quyền và ngăn chặn mặt trái trong việc sản xuất, kinh doanh và lưu hành thuốc tân dược, nên chăng trước khi Hội đồng xét duyệt cấp số đăng ký thuốc phải thông qua sự giám sát bởi một cơ quan thứ ba nằm ngoài Bộ Y tế”, luật sư Biên nêu ví dụ.

Theo luật sư Biên, trong vụ án cao tốc Quảng Ngãi – Đà Nẵng, mặc dù tại điểm 2 khoản 2 Điều 121 Luật Xây dựng 2014, có quy định: “Chủ đầu tư có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại khi lựa chọn tư vấn giám sát không đủ điều kiện năng lực giám sát thi công xây dựng công trình, nghiệm thu khối lượng không đúng, sai thiết kế và các hành vi vi phạm khác gây thiệt hại do mình gây ra”.  

Tuy nhiên, luật sư Nguyễn Đức Biên cho rằng, trên thực tế quy định này không khả thi, bởi không chủ đầu tư nào tự “vạch áo cho người khác xem lưng”, vì chủ đầu tư lựa chọn tư vấn giám sát không đủ điều kiện năng lực, rồi lại tự thừa nhận mình chọn sai.

Đáng chú ý, trong báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ về sai phạm xảy ra tại dự án cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi, Bộ Công an đã chỉ ra những bất cập, sơ hở trong hoạt động giám sát thi công công trình, đó là năng lực của tư vấn giám sát không phát huy được tính độc lập, tự chủ về chuyên môn khi thực hiện công tác này nhưng vẫn tham gia ký xác nhận chất lượng các hạng mục thi công, công trình xây dựng… Vì vậy có thể nói việc hoàn thiện điều luật trên là một trong những giải pháp để khắc phục những công trình kém chất lượng. Bởi tư vấn giám sát thi công là một công đoạn vô cùng quan trọng trong đầu tư xây dựng công trình.

“Một khi chủ đầu tư bị chế tài nghiêm khắc, thì việc lựa chọn tư vấn giám sát sẽ thận trọng, chặt chẽ hơn, khi đó những tổ chức tư vấn giám sát kém năng lực sẽ không còn đất để “dụng võ””, luật sư Biên nhận định.

>>Những chiêu trò “rút ruột” ngân sách - Bài 2: Lợi dụng triệt để “lỗ hổng” pháp luật

Cũng theo Giám đốc Công ty Luật Đại La, tài sản công bị “rút ruột” bằng nhiều thủ đoạn khác nhau là thấy rõ nhưng cho đến nay nhìn từ các đại án (trừ vụ án “Tham ô tài sản, vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”, xảy ra tại IPC); còn lại các vụ án khác, kể cả vụ án “Đưa hối lộ”; “Môi giới hối lộ”; “Nhận hối lộ” liên quan đến Phan Văn Anh Vũ (mặc dù nguồn tiền để các bị can đưa hối lộ, môi giới hối lộ đều hình thành từ hành vi “rút ruột” tài sản công), phần lớn cơ quan chức năng đều chưa chứng minh được hành vi tham ô của các bị can. Điều đó có nghĩa không có cơ sở để áp dụng hình phạt nghiêm khắc nhất (chung thân hoặc tử hình) các bị can, tương thích với số tài sản nhà nước bị thất thoát lớn.

Không phải tự nhiên mà các bị can ký vào biên bản nghiệm thu để đoạn đường cao tốc Quảng Ngãi – Đà Nẵng thi công kém chất lượng được đưa vào khai thác; không phải ngẫu nhiên, bị can Tề Trí Dũng - nguyên Tổng giám đốc IPC, không lấy giá của chứng thư định giá giá trị cao hơn mà lấy giá trung bình của hai chứng thư là 7 triệu đồng/m2, thấp hơn một nửa giá thị trường (áp dụng đồng giá cho tất cả nền, diện tích, vị trí) để làm giá bán sỉ cho khách hàng đối với 149 nền đất thuộc dự án KĐC An Phú Tây;

Hay bị can Lê Tấn Hùng – nguyên Tổng Giám đốc Sagri, bán non dự án nhà ở tại phường Phước Long B khi chưa đủ điều kiện; hay các bị can nguyên là lãnh đạo của Công ty Tân Thuận đã bỏ qua các quy định của pháp luật về xác định giá trị tài sản đối với khu đất vàng rộng 32ha tại Phước Kiển (huyện Nhà Bè), trước khi liên doanh với Công ty CP Quốc Cường Gia Lai thực hiện đầu tư dự án, làm thất thoát khủng tài sản nhà nước. Tương tự như vậy, cũng không phải dễ dàng để cho bị can Nguyễn Minh Hùng và Võ Mạnh Cường làm “tê liệt”, vô hiệu hóa vai trò và chức năng của hàng loạt cán bộ có chức năng thuộc các cơ quan có chức năng của Bộ Y tế… Theo luật sư Biên, những hành vi đó xuất phát từ động cơ vụ lợi của các bị can.

Do đó, luật sư Nguyễn Đức Biên cho rằng, cùng với việc hoàn thiện pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công không để cho tội phạm có cơ hội hoặc không thể tham nhũng; giải pháp căn cơ và lâu dài để ngăn chặn vấn nạn rút ruột tài sản nhà nước, cần phải hoàn thiện pháp luật về chế tài (chủ yếu là BLHS và BLTTHS) theo hướng minh định hoá yếu tố cấu thành tội tham ô, nhằm tạo điều kiện cho các cơ quan tố tụng dễ nhận diện và xác định tội danh tham ô trong quá trình điều tra, truy cứu và xét xử.

“Chỉ có tăng mạnh biện pháp chế tài mới khiến cho tội phạm tham ô tham nhũng run sợ, không dám cố ý làm trái pháp luật”, luật sư Nguyễn Đức Biên nói.

Cùng chung quan điểm, luật sư Tạ Anh Tuấn – Trưởng Văn phòng Luật Bách Gia Luật và Liên danh cho rằng, công tác quản lý đang bị buông lỏng và có quá nhiều những kẽ hở. Vì thế, phải có cơ chế công khai minh bạch đầy đủ rõ ràng và phải có một chế tài đủ nghiêm để quản lý và xử lý những trường hợp có sai phạm.

“Phải rà soát công tác quản lý cán bộ, bịt tất các lỗ hổng trong việc quản lý cán bộ, để “con voi không thể chui lọt qua lỗ kim” như thời gian vừa qua, sắp xếp lại công tác cán bộ, đẩy mạnh quy chế phát huy dân chủ, tập trung dân chủ, giám sát, đánh giá Đảng viên. Mọi Nghị quyết của cấp ủy phải được thống nhất, công khai, lấy ý kiến đồng thuận trên cơ sở dân chủ từ cấp Thành ủy, UBND,.. có như vậy mới giám sát được”, Trưởng Văn phòng Luật Bách Gia Luật và Liên danh nói.