Những tiêu chí “cản bước” nhà thầu - Bài cuối: Ngăn chặn tiêu cực, thông thầu, lợi ích nhóm

Đó là thông tin Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết sau quá trình tổng kết từ hoạt động đấu thầu thời gian qua.Theo đó, dù quy định pháp luật về đấu thầu đã tương đối đầy đủ, thông tin đấu thầu đã minh bạch. Tuy nhiên, tại nhiều cuộc thầu, các chủ đầu tư, bên mời thầu, nhà thầu “ruột” vẫn có nhiều chiêu thức từ lộ liễu đến cài cắm tinh vi để hạn chế sự tham gia của nhà thầu.

>>Những tiêu chí “cản bước” nhà thầu - Bài 3: Gói thầu bảo hiểm với yêu cầu “chỉ mặt đặt tên”

Đại biểu Quốc hội chỉ rõ 5 chiêu trò “lách luật”

Liên quan đến vấn đề này, trong buổi thảo luận tại hội trường Quốc hội hôm qua (ngày 8/11), Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn) đã thẳng thắn chỉ ra các mánh khóe để thông thầu, thổi giá trong hoạt động đấu thầu của các nhóm lợi ích. Cụ thể, đại biểu Nguyễn Thị Thủy cho biết, qua theo dõi các vụ án, vụ việc liên quan đến hoạt động đấu thầu thời gian qua, bà thấy có 5 chiêu trò phổ biến để lách luật.

Thứ nhất là chia nhỏ các gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu, vì Luật Đấu thầu quy định được chỉ định thầu với các hạn mức dưới 100 triệu, dưới 500 triệu, dưới 1 tỉ đồng. Để lách các quy định này, việc chia nhỏ các gói thầu diễn ra rất phức tạp trên thực tế và được thể hiện qua nhiều kết luận thanh tra, điều tra các vụ án, vụ việc.

Bà dẫn ví dụ kết luận thanh tra của một tỉnh cho thấy tổng giá trị mua sắm hàng hóa của một bệnh viện đa khoa tỉnh là hơn 95 tỉ đồng, nhưng giám đốc bệnh viện đã ban hành tới 1.165 quyết định chỉ định thầu với giá trị mỗi gói thầu đều dưới 100 triệu đồng. Lợi dụng quy định chia tách gói thầu, có những trường hợp chia nhỏ gói thầu còn là chia phần để mỗi nhà thầu thân hữu trúng một phần, hoặc gom nhiều gói thầu nhỏ khác nhau lại thành một gói thầu hết sức phức tạp mà chỉ có 1 doanh nghiệp cụ thể đáp ứng được...

Thứ hai là cài cắm các điều khoản mớm thầu để cài thầu quen, chèn thầu lạ. Theo bà Thủy, quy định về hồ sơ mời thầu là để chọn các nhà thầu tốt nhất, đáp ứng yêu cầu, nhưng nếu có ý đồ thì đây chính là những chốt chặn nhà thầu không mong muốn. Thực tế thời gian qua, không ít chủ đầu tư đã cố ý cài cắm các điều khoản mớm thầu để hướng tới các nhà thầu thân hữu, loại bỏ các nhà thầu khác, biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế. Bà dẫn lại thông tin các cơ quan chức năng khi trả lời về các vụ việc vừa qua, cho thấy các đối tượng đã bắt tay ngầm, đi đêm, thông đồng, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu...

Thứ ba là thiết lập liên minh quân xanh, quân đỏ để thông thầu - mảng tối trong đấu thầu thời gian qua. Có nhà thầu chuyên đi dự thầu để trượt nhằm lót đường cho nhà thầu định sẵn trúng thầu. Với sự tiếp tay của bên mời thầu, chủ đầu tư đã biến cuộc đấu thầu thành một "vở kịch" với sự tham gia của các quân xanh, quân đỏ, để rồi quân đỏ đường đường chính chính trúng thầu. Hệ lụy, theo bà Thủy, là khiến dư luận nghi ngại, mất sự cạnh tranh sòng phẳng. Nghiêm trọng hơn làm mất tiền của Nhà nước, để lại các công trình, dự án kém chất lượng.

Thứ tư là móc ngoặc với thẩm định giá để nâng khống giá trị gói thầu. Bà Thủy nói các vụ án vừa qua, nếu chỉ nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình. Chỉ khi đi sâu vào mới thấy sự móc ngoặc tinh vi của chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, thẩm định giá, trúng thầu, để thổi giá tăng gấp nhiều lần thông qua các chứng thư thẩm định.

Bà Thủy dẫn ví dụ vụ án tại Bệnh viện Tim Hà Nội, giá của một stent nhập khẩu Ấn Độ về chỉ là 8-11 triệu đồng nhưng giá thẩm định, trúng thầu đã vọt lên 36-42 triệu đồng, tức là tăng đến 28-31 triệu đồng. Đến nay lãnh đạo đơn vị thẩm định giá đã bị khởi tố.

Thứ năm là các nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu. Bà Thủy nói tình trạng vi phạm hoặc lách các quy định pháp luật đều có thể tiềm ẩn, là "mảnh đất màu mỡ" cho tham nhũng, trục lợi. Từ đó, bà Thủy kiến nghị các cơ quan thanh tra, điều tra, truy tố, xét xử hướng hoạt động vào mảng đấu thầu, nhất là với các sự việc dư luận có nhiều phản ánh để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm.

Đồng thời, công khai là giải pháp của mọi giải pháp và rất hữu hiệu để khắc phục tình trạng “đi đêm”. Bà cũng kiến nghị tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật đấu thầu, đảm bảo thực hiện chặt chẽ các công khai gồm công khai về điều kiện dự thầu; danh sách, năng lực của nhà thầu; điều kiện trúng thầu; quá trình chấm thầu; kết quả chấm thầu...

Dư luận cho rằng, những mánh khóe mà đại biểu nêu không “lạ”, thậm chí người dân biết, doanh nghiệp cũng biết, nhưng hiếm khi được “vạch trần” giữa nghị trường, mới nói lên được bức xúc xã hội trước thực trạng này.

Cũng như đánh giá của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hiện nay tại nhiều địa phương, hành vi thông thầu, gian lận… vẫn diễn biến phức tạp, cơ chế giải quyết kiến nghị trong hoạt động đấu thầu chưa bảo đảm tính khách quan, dẫn đến xử lý kém hiệu quả các kiến nghị của nhà thầu, nhà đầu tư và các bên liên qua, cho nên vi phạm tiếp tục tái diễn…

>>Những tiêu chí “cản bước” nhà thầu - Bài 2: “Chiêu trò” tại các gói thầu mua sắm

Doanh nghiệp “chờ” sửa Luật

Xung quanh vấn đề này, mới đây, trình bày Tờ trình của Chính phủ về Dự án Luật Đấu thầu (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, một trong những mục tiêu quan trọng của việc xây dựng Luật Đấu thầu (sửa đổi) là phải kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện Luật; khắc phục tình trạng đấu thầu hình thức, nâng cao tính cạnh tranh, công khai, minh bạch, hiệu quả kinh tế trong hoạt động đấu thầu. Đồng thời, tránh thất thoát, lãng phí ngân sách, tài sản nhà nước, ngăn chặn, xử lý tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động đấu thầu; tiếp tục hoàn thiện, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về đấu thầu và cơ chế kiểm tra, giám sát, giải quyết kiến nghị trong hoạt động đấu thầu...

Theo đó, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về công khai thông tin, thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về nhà thầu theo hướng yêu cầu công khai tất cả các thông tin trong đấu thầu nhằm nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của các bên có liên quan, hạn chế tình trạng gian lận, làm cơ sở loại bỏ các nhà thầu không có uy tín, hàng hóa không bảo đảm chất lượng hoặc không đáp ứng được nhu cầu sử dụng thực tế. Hoàn thiện quy định về tiêu chí bảo đảm cạnh tranh trong nội dung hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế tình trạng “cài cắm” tiêu chí đánh giá, gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Dự thảo Luật cũng sửa đổi, bổ sung quy định về hình thức chỉ định thầu, lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng đối với các gói thầu có các điều kiện đặc thù hoặc cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện; sửa đổi, bổ sung quy định về hình thức mua sắm trực tiếp, tự thực hiện nhằm hạn chế tình trạng áp giá cao trong mua sắm trực tiếp, khắc phục tình trạng lạm dụng hình thức tự thực hiện để giao gói thầu cho các đơn vị trực thuộc chủ đầu tư thực hiện thay vì áp dụng đấu thầu rộng rãi...

Để phòng chống tiêu cực, tham nhũng, theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, Dự thảo Luật bổ sung quy định cụ thể về nhiệm vụ, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu các bộ, cơ quan trung ương, địa phương; bổ sung, hoàn thiện quy định về nội dung, trình tự, thủ tục thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động đấu thầu. Bổ sung quy định về các trường hợp người có thẩm quyền được phép đình chỉ, không công nhận kết quả lựa chọn nhà thầu, quyết định vô hiệu đối với các quyết định của chủ đầu tư, bên mời thầu trong trường hợp phát hiện có sai phạm trong lựa chọn nhà thầu.

Dự thảo Luật cũng hoàn thiện quy định về hành vi bị cấm để xác định đầy đủ các hành vi vi phạm trong đấu thầu đã xảy ra trong thực tế, đồng thời quy định cụ thể phạm vi cấm tham gia hoạt động đấu thầu đối với nhà thầu, nhà đầu tư có hành vi vi phạm cho phù hợp với thẩm quyền quản lý của từng người có thẩm quyền. Quy trình giải quyết kiến nghị, khiếu nại, tố cáo trong đấu thầu được quy định rõ hơn…

>>Những tiêu chí “cản bước” nhà thầu - Bài 1: “Chốt chặn” ở gói thầu xây lắp

Thẩm tra Dự án Luật Đấu thầu (sửa đổi), Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội cho rằng, các hành vi bị cấm tại Dự thảo Luật chủ yếu quy định đối với nhà thầu. Các hành vi cấm đối với người có thẩm quyền, chủ đầu tư, người có ảnh hưởng ít được quy định, trong khi Dự thảo Luật đã bổ sung một điều mới về đình chỉ cuộc thầu, không công nhận kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư (Điều 18) và sửa đổi, bổ sung cơ bản quy định về hủy thầu với việc trao nhiều quyền hạn cho người có thẩm quyền, chủ đầu tư. Do đó, đề nghị rà soát các hành vi cấm theo nhóm chủ thể để dễ áp dụng: nhóm hành vi cấm chung, nhóm hành vi cấm đối với người có thẩm quyền, chủ đầu tư; nhóm hành vi cấm đối với tổ chuyên gia, tổ chấm thầu; nhóm hành vi cấm đối với nhà thầu.

Về quy định cấm hành vi cản trở, Ủy ban đề nghị quy định rõ hành vi cản trở trong đấu thầu, vì trên thực tế, việc cản trở quá trình đấu thầu thường xảy ra đa dạng, phức tạp, tác động tiêu cực và làm ảnh hưởng đến thời gian, kết quả, hiệu quả của công tác đấu thầu. Đồng thời, nên giao Chính phủ quy định chi tiết tại văn bản dưới luật về hành vi và chế tài đối với quy định này.

Về hủy thầu và đình chỉ cuộc thầu, không công nhận kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư, Ủy ban cho rằng, đây là những vấn đề mới được đưa vào Luật nhưng rất phức tạp, cần đánh giá tổng kết thực tiễn, rà soát kỹ lưỡng để quy định bảo đảm khả thi. Cần nghiên cứu, quy định rõ hơn về xử lý vi phạm, gắn trách nhiệm trong việc đền bù chi phí khi hủy thầu, đình chỉ cuộc thầu, không công nhận kết quả lựa chọn nhà thầu để đảm bảo thống nhất với Bộ luật Dân sự và các luật khác.