Cần sớm lập Quỹ Bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán

>>Nâng hạng thị trường chứng khoán: Cần có nhiều sản phẩm cho nhà đầu tư

Ông Hà nhấn mạnh, các nhà đầu tư F0 đang đối mặt với nhiều rủi ro, thiếu nhiều giải pháp để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của họ.

- Cụ thể, hiện nay quy định pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho nhà đầu tư chứng khoán được thể hiện ra sao, thưa ông?

Hiện tại, các quy định về bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư cá nhân còn tồn tại rất nhiều vấn đề cần phải khắc phục.

Đơn cử, chưa có văn bản thống nhất chung mà các quy định nằm rải rác trong các văn bản pháp luật khác nhau như: Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp, các văn bản dưới luật như nghị định, thông tư, các quyết định… Các quy định này đôi lúc còn chồng chéo, thiếu sự thống nhất, đồng bộ.

Chưa có cơ chế xác định mức độ thiệt hại của hành vi vi phạm với nhà đầu tư làm cơ sở cho việc yêu cầu bồi thường thiệt hại cho các nhà đầu tư khác. Việc chưa có quy định liên quan đến việc khởi kiện tập thể (có thể do một tổ chức đại diện đứng ra thực hiện) khiến các nhà đầu tư cá nhân khó có thể bảo vệ quyền lợi của mình khi hạn chế bởi sự hiểu biết về pháp lý, các quy định pháp luật.

Hình thức xử lí vi phạm chưa đủ tính răn đe. Mức phạt hiện nay theo Nghị định 128/2021/NĐ-CP với hành vi mua bán cổ phiếu là 3-5% giá trị chứng khoán giao dịch có giá trị từ 10 tỷ đồng trở lên, tối đa 1,5 tỷ đồng với cá nhân và 3 tỷ đồng với tổ chức là một mức phạt rất thấp nếu so sánh với thiệt hại mà hành vi đó gây ra cũng như lợi ích mà người thực hiện hành vi nhận được. Điều này dẫn đến những hành vi vi phạm liên tục lặp lại, gây thao túng và lũng đoạn thị trường.

Quỹ đầu tư chứng khoán hình thành từ vốn góp của nhà đầu tư, có nhiệm vụ bù đắp các thiệt hại về tài chính cho nhà đầu tư.

- Vậy, theo ông, làm thế nào để khắc phục các vấn đề như ông nói?

Để bảo vệ nhà đầu tư F0, cũng như trực tiếp bảo vệ thị trường, cơ quan chức năng cần quyết liệt hơn trong công tác tuyên truyền và mạnh tay trong việc xử lý các hành vi vi phạm.

Các nước trong khu vực đã làm được việc này từ lâu, chẳng hạn như ở Hồng Kong, Công ty Ðền bù cho nhà đầu tư (ICC) được lập ra để quản lý Quỹ Bồi thường nhà đầu tư (ICF). Quỹ có nhiệm vụ bù đắp các thiệt hại về tài chính cho nhà đầu tư do các tổ chức kinh doanh chứng khoán bị phá sản hay vỡ nợ…

Ở thị trường Ðài Loan, Trung tâm Bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán (SFIPC) được thành lập và đại diện nhà đầu tư tham gia tranh tụng với công ty chứng khoán, sở giao dịch chứng khoán, trung tâm thanh toán bù trừ.
SFIPC được trao các đặc quyền như quyền khởi kiện, tố tụng nhân danh nhà đầu tư khi được ủy quyền từ tối thiểu 20 nhà đầu tư có quyền lợi bị xâm phạm và quyền sử dụng quỹ bảo vệ nhà đầu tư để chi trả thiệt hại khi các công ty chứng khoán gặp khó khăn về tài chính.

Còn tại Hoa Kỳ, Công ty Bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán (SIPC) là tổ chức phi lợi nhuận, được thành lập theo Luật Bảo vệ nhà đầu tư năm 1970 của nước này.

Nhiệm vụ chính của SFIPC là hoàn trả chứng khoán, tiền hoặc các loại chứng khoán khác cho nhà đầu tư trong trường hợp công ty môi giới và kinh doanh chứng khoán bị phá sản, gặp khó khăn về tài chính, tài sản của nhà đầu tư bị mất.

Từ đây, có thể thấy rằng, ngay cả thị trường chứng khoán ở nhiều nước phát triển trên thế giới đã ra đời và hoạt động hàng trăm năm, khuôn khổ pháp lý hoàn thiện, hệ thống tổ chức kinh doanh chứng khoán có tiềm lực tài chính mạnh vẫn cần sự tồn tại của công ty bảo vệ quyền lợi cho nhà đầu tư.

- Có ý kiến cho rằng nên nghiên cứu thành lập Quỹ bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Các nhà đầu tư nhỏ lẻ là những người chiếm số đông trên thị trường chứng khoán và giúp hoạt động môi giới của nhiều các công ty chứng khoán sinh lời. Tuy vậy, họ lại là những người chịu nhiều thiệt thòi khi chưa có nhiều cơ chế bảo vệ trước rủi ro của thị trường.

Dự thảo Luật Chứng khoán sửa đổi trước đây đã đưa ra quy định về quỹ bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán tại Điều 91, đây được coi là quyền lợi cơ bản bảo vệ các nhà đầu tư nhỏ lẻ, đặc biệt trong bối cảnh các công ty chứng khoán đang trong quá trình tái cấu trúc. Tuy nhiên, ở những lần dự thảo tiếp theo đến nay thì quy định này đã bị bỏ đi với nhiều lý do khác nhau.

Bên cạnh đó, cũng phải nhận định rằng, không phải công ty chứng khoán nào cũng hoạt động minh bạch và có tỷ lệ an toàn tài sản đảm bảo, thậm chí một số công ty chứng khoán đã phá sản, đó là chưa kể đến nhiều trường hợp công ty có chủ trương lừa đảo nhà đầu tư, hoặc một số nhân viên cấu kết lừa đảo,… việc để một nhà đầu tư chứng khoán nhận biết một công ty hoạt động tốt không dễ.

Do đó, cơ quan nhà nước có thẩm quyền nên xem xét Quỹ bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán theo thông lệ thế giới có mục đích nhằm hỗ trợ quyền lợi cơ bản của nhà đầu tư.

Tiền từ quỹ này lấy từ lợi nhuận của các công ty chứng khoán và theo đó các công ty này cũng có thể lấy tiền từ các nhà đầu tư thông qua tiền phí, nhưng tính minh bạch cũng cần phải làm rõ khi hiện nay đã có quy định về Quỹ hỗ trợ thanh toán và Quỹ bù trừ với mục tiêu đảm bảo khả năng thanh toán. Ngoài ra, cũng cần lưu ý xem xét vai trò đóng góp của ngân hàng và Trung tâm Lưu ký chứng khoán trong trường hợp quỹ này ra đời.
Đồng thời, nên để một định chế pháp lý độc lập quản lý số tiền mà công ty chứng khoán trích lập (thay vì để Ủy ban Chứng khoán Nhà nước quản lý), họ sẽ có các cổ đông nòng cốt và chiến lược quản lý độc lập quỹ này. Bởi lẽ, mục đích cuối cùng của định chế này không chỉ ở việc đền bù tiền mà còn góp phần lên tiếng và giám sát quá trình hoạt động của các công ty chứng khoán.

- Xin cảm ơn ông!