Vào ngày 9 tháng 10, Trung Quốc tuyên bố sẽ tham gia COVAX - một sáng kiến toàn cầu do Tổ chức Y tế Thế giới hỗ trợ với mục đích phân phối vaccine COVID-19 một cách bình đẳng. Ngược lại, Mỹ - quốc gia hiện cũng đang có 4 công ty đang thử nghiệm vaccine trong giai đoạn 3, cho đến nay đã chính thức từ chối việc tham gia COVAX, cũng như Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố rõ ưu tiên của Washington sẽ là tiêm vắc xin cho người Mỹ trước.

Trung Quốc

Trung Quốc cam kết "sẽ không biến vaccine COVID-19 thành bất kỳ loại vũ khí địa chính trị hoặc công cụ ngoại giao nào

Thiếu các sự lựa chọn thay thế, vaccine của Trung Quốc ngày càng được coi là sự cứu rỗi, không chỉ là sự cứu rỗi mà còn là đòn bẩy địa chính trị thế hệ mới mà Trung Quốc có thể tận dụng. Rất nhiều quốc gia đang đều đang mong vaccine “như mong mẹ về chợ”, chẳng hạn như Indonesia, Philippines và Malaysia…

Giáo sư chính trị quốc tế Aleksius Jemadu tại Đại học Pelita Harapan của Indonesia, cho biết, quan hệ đối tác vaccine là cơ hội để Trung Quốc thu hút các quốc gia trung lập truyền thống như Indonesia vào một mối quan hệ chặt chẽ hơn. "Trung Quốc rất nhiệt tình về quan hệ đối tác vaccine này với Indonesia bởi vì, không giống như các quan hệ đối tác trong các lĩnh vực khác, điều này có tính ràng buộc bất thường. Indonesia là một trong những quốc gia có tầm ảnh hưởng lớn nhất ở Đông Nam Á. Quan hệ đối tác với Indonesia là quan trọng đối với Trung Quốc về lâu dài vì nước này đang cạnh tranh với Mỹ, và Mỹ đang yêu cầu các đồng minh ở châu Á - và cả Indonesia tham gia vào chiến dịch cô lập Trung Quốc ... và buộc Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về đại dịch COVID-19"

Giáo sư Jemadu đã trích dẫn chuyến thăm của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đến Jakarta vào cuối tháng 10, trong đó ông Pompeo nói "chúng tôi hoan nghênh tấm gương mà Indonesia hành động quyết định để bảo vệ chủ quyền hàng hải của mình" tại vùng biển tranh chấp phía bắc quần đảo Natuna. Ông Pompeo cũng gọi những cáo buộc lạm dụng nhân quyền của Trung Quốc đối với người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ ở khu tự trị Tân Cương là "mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với tương lai của tự do tôn giáo" trong một bài phát biểu trước một tổ chức Hồi giáo ở Jakarta.

Cũng theo ông Jemadu, chính sách ngoại giao vaccine của Trung Quốc có thể làm dịu lập trường của Indonesia liên quan đến các tranh chấp chồng lấn ở phía bắc Natuna. Ông nói: “Indonesia sẽ không muốn hy sinh quan hệ đối tác với Trung Quốc bằng cách làm căng thẳng tình hình Biển Đông. Indonesia sẽ thận trọng hơn khi đưa ra các tuyên bố về Biển Đông và cả khi thực hiện các hành động. Nước này không muốn dồn Trung Quốc vào các tuyên bố của mình".

Trong khi đó, ông Gurjit Singh - cựu đại sứ Ấn Độ tại Indonesia cho biết COVID-19 đã thay đổi cơ bản cán cân quyền lực ở Đông Nam Á. Ông nói: “Nếu bất kỳ quốc gia nào có cơ hội có được vaccine, họ sẽ nhận lấy mà không chần chừ”. Ông Singh cho biết các quốc gia như Indonesia và Malaysia "không lo lắng về chi phí chiến lược của việc mua vaccine từ Trung Quốc. Sự khác biệt cơ bản là các nước như Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ đang nhìn nhận điều này trên phương diện quyền lực. ASEAN đang xem điều này trên phương diện hợp tác. Trung Quốc đã áp dụng cách tiếp cận quyền lực đối với ASEAN”.

Tại Malaysia, vaccine dường như cũng là một quân bài mà Trung Quốc đưa ra để dàn xếp các tranh chấp hàng hải. Cụ thể, vào tháng trước, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã hứa với Malaysia sẽ ưu tiên cho quốc gia này quyền tiếp cận với vaccine của Trung Quốc. Và ngay sau đó, ông Vương đã kín đáo yêu cầu trả tự do cho 60 ngư dân Trung Quốc bị giam giữ vì xâm phạm vùng biển Malaysia chỉ vài ngày trước chuyến thăm của ông.

Philippines là một quốc gia khác đang phải “cân đong đo đếm” giữa việc tiếp cận vaccine và việc Trung Quốc ngày càng tỏ ra quyết đoán hơn đối với các tranh chấp với Philippines ở Biển Đông. Bộ Ngoại giao Philippines hồi đầu năm đã lên tiếng phản đối sau khi một tàu hải quân Trung Quốc bật hệ thống điều khiển hỏa lực nhắm vào một tàu hải quân Philippines đang hoạt động trong vùng biển của nước này. 

Tuy nhiên, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã tránh công khai chỉ trích Trung Quốc, trong bối cảnh các cuộc đàm phán về vaccine đang được tiến hành. Với việc Philippines đang phải hứng chịu số lượng ca nhiễm COVID-19 cao thứ hai ở Đông Nam Á, ông Duterte đã đặt hy vọng vào vaccine, thứ mà ông mô tả là "sự cứu rỗi duy nhất dành cho nhân loại" trong đại dịch.

Trong bài phát biểu thường niên trước Quốc hội vào tháng 7, ông Duterte nói với các nhà lập pháp rằng ông đã "cầu xin" Chủ tịch Trung Quốc Tập để được tiếp cận với vaccine. Trong cùng một bài phát biểu, ông cũng tuyên bố rằng Bắc Kinh đã "sở hữu" vùng biển đang tranh chấp. Ngay ngày hôm sau, Bắc Kinh cam kết ưu tiên cung cấp vaccine cho Philippines.

Sinovac và một nhà sản xuất vaccine khác của Trung Quốc - Tập đoàn Dược phẩm Quốc gia Trung Quốc (Sinopharm) đang đàm phán với các nhà chức trách ở Manila để thử nghiệm lâm sàng và cung cấp vaccine ở Philippines. Vào ngày 30 tháng 10, Tổng giám đốc Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Philippines Eric Domingo cho biết rằng Sinovac đã xóa bỏ những trở ngại cho các đánh giá ban đầu để tiến tới các thử nghiệm lâm sàng. 

Còn theo nhà nghiên cứu Evan Laksmana tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Jakarta, điều đang bị đe dọa không phải là mối quan hệ thuận lợi trong ngắn hạn với Bắc Kinh, mà là sự phụ thuộc lâu dài. "Tôi nghĩ COVID-19 đã làm cho quan điểm “phụ thuộc vào Trung Quốc” rõ ràng hơn - rằng điều này không chỉ đúng trong kinh tế và thương mại, mà còn cả chuỗi cung ứng y tế. Ấn Độ, Nhật Bản và Australia đã bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc hơn về cách tách khỏi Trung Quốc. Nhưng tôi không nghĩ đó là một lựa chọn thực tế đối với hầu hết các nước Đông Nam Á", ông Laksmana nói thêm.

Từ lâu, Trung Quốc đã coi Đông Nam Á là sân sau chiến lược của mình, khi mà tại khu vực này, các cung đường hàng hải chiến lược qua đó chiếm tới 80% năng lượng xuất khẩu của thế giới đi qua mỗi năm.

Yêu sách đường chín đoạn của Trung Quốc bao gồm hầu hết các vùng biển. Bắc Kinh cũng phụ thuộc kinh tế vào các nước ASEAN – nhóm các quốc gia đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc sau cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Tại hội nghị cấp cao ASEAN sẽ diễn ra ở Việt Nam vào tháng 11, các nhà lãnh đạo Trung Quốc và ASEAN dự kiến sẽ ký Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực - hiệp định thương mại tự do toàn châu Á sẽ mở cửa Đông Nam Á cho hàng xuất khẩu của Trung Quốc và hy vọng sẽ làm sâu sắc hơn nữa các mối liên kết thương mại và đầu tư.

Và trong khi hầu hết các quốc gia ASEAN hoan nghênh RCEP, thì vaccine là một trong những nước cờ chắc chắn sẽ được Trung Quốc đưa lên bàn đàm phán. Lye Liang Fook - Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS Yusof Ishak cho biết: “Tôi nghĩ Trung Quốc sẽ cẩn trọng trong việc cố gắng tạo ra mối liên hệ giữa việc mở rộng vaccine COVID-19 và mong đợi các nước Đông Nam Á coi rằng họ là một người bạn tốt và đáng tin cậy của Đông Nam Á. Đây chính là động lực cho Trung Quốc vào thời điểm này."

Trong khi đó, theo hãng thông tấn nhà nước Tân Hoa xã trong một bài xã luận vào ngày 11 tháng 10 thì Trung Quốc "sẽ không biến vaccine COVID-19 thành bất kỳ loại vũ khí địa chính trị hoặc công cụ ngoại giao nào."

Tại Indonesia, những lo ngại về tính an toàn của vaccine ngừa COVID-19 bắt đầu gia tăng sau cái chết của một tình nguyện viên tiêm thử nghiệm ở Brazil vào tháng 10 vừa qua. Sau sự cố này, Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro đã bác bỏ kế hoạch mua vaccine Sinovac từ Bộ trưởng Y tế. Thậm chí Tổng thống Bolsonaro còn khẳng khái tuyên bố: "Người dân Brazil sẽ không phải là chuột bạch của bất kỳ ai. "

Trung Quốc đã phải đối mặt với những câu hỏi về đạo đức khi quốc gia này gần như hoàn toàn đẩy việc thử nghiệm vaccine cũng như các nguy cơ của nó sang các quốc gia khác. Giới khoa học Trung Quốc thì lý giải việc này là do nước này đã thành công trong việc ngăn chặn virus corona. Theo các chuyên gia, thông thường, một thử nghiệm giai đoạn 3, trong đó một số tình nguyện viên được cho dùng giả dược sẽ yêu cầu có khoảng 150 người tham gia bị nhiễm để được đánh giá về hiệu quả của nó, các chuyên gia cho biết. Ngày nay, Trung Quốc hầu như không có ca bệnh nào, vì vậy việc thử nghiệm vaccine trong biên giới nước này là gần như không thể.

"Người Trung Quốc đã cố gắng duy trì tỷ lệ nhiễm COVID-19 thấp, có nghĩa là các thử nghiệm giai đoạn 3 đối với các ứng viên của họ phải được tổ chức ở nước ngoài – các quốc gia có tỷ lệ nhiễm cao hơn", một nhà phân tích tại Airfinity cho biết.

Đáp lại những lo ngại về an toàn trong việc thử nghiệm vaccine ở Indonesia, giáo sư y khoa Cissy Rachiana Sudjana Prawira-Kartasasmita tại Đại học Padjadjaran, cho biết thực tế là vaccine Sinovac đã vượt qua các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu và chuyển sang giai đoạn 3. Điều này có nghĩa là vaccine an toàn cho con người. "Nếu không, các thử nghiệm lâm sàng sẽ bị tạm dừng - nó sẽ không tiến triển. Chúng tôi có thể nói rằng nó an toàn – theo các báo cáo từ Giai đoạn 1 cũng như Giai đoạn 2", Giáo sư Kartasasmita khẳng định trong một cuộc họp báo vào ngày 30 tháng 10.

Với yếu tố “kịch tính” xung quanh vaccine ngừa COVID-19, các chuyên gia y tế đều nhấn mạnh rằng thế hệ vaccine đầu tiên có thể sẽ không phải là “viên đạn” thần kỳ chữa khỏi COVID-19. Trên thực tế, câu hỏi liệu có bất kỳ loại vaccine “tiền tiêu” nào mang lại khả năng miễn dịch hay không vẫn chưa được giải đáp.

Vào tháng 9, tạp chí y khoa "The Lancet" đã đăng một bài báo của hai Giáo sư Malik Peiris và Gabriel Leung, trích dẫn bằng chứng cho thấy nhiều loại vaccine có thể ngăn mọi người nhiễm bệnh, nhưng không thể ngăn ngừa lây truyền bệnh. Hai giáo sư này cũng cho biết khả năng bảo vệ của vaccine có thể kéo dài dưới một năm. Bài báo cho biết: “Quan điểm cho rằng miễn dịch tập thể nhờ vào vaccine COVID-19 sẽ cho phép các xã hội trở lại “trạng thái bình thường” như trước COVID-19 là những giả định hão huyền," tác giả bài viết thẳng thắn chia sẻ.

Đối với các quốc gia đang phát triển, bao gồm cả các nước ở Đông Nam Á, điều này có thể làm tăng sự phụ thuộc vào vaccine Trung Quốc. Và chính điều này có thể tạo ra sự phụ thuộc lâu dài hơn vào Bắc Kinh - điều mà nhiều quốc gia đang ngày càng có xu hướng “suy tính”, dựa trên những gì “được – mất” trong ván cờ với Trung Quốc.

Có thể bạn quan tâm