Thấy gì từ việc Mỹ giám sát các đập của Trung Quốc trên sông Mekong?

Bộ Ngoại giao Mỹ mới đây đã tài trợ cho dự án sử dụng vệ tinh để theo dõi và công bố mực nước tại các đập của Trung Quốc trên sông Mekong.

Không chỉ riêng Trung Quốc, tất cả các con đập trên sông Mekong của các nước đều sẽ được giám sát và thông tin sẽ công bố theo thời gian thực từ ngày 15/12. Điều này, cũng giúp các nhà khoa học đánh giá được chính xác tác động của các con đập đối với tự nhiên.  

Trong những năm gần đây các nước lưu vực sông Mekong đều đồng loạt lên tiếng quan ngại về các dự án của thủy điện của Trung Quốc, khiến các nước hạ nguồn bị ảnh hưởng. 

Đặc biệt, việc này có thể sẽ tạo tiền lệ xấu cho các nước trong khu vực muốn xây thêm thủy điện trên dòng Mekong.

Bình luận về động thái của Mỹ trong hoạt động kể trên, PGS.TS Đào Trọng Tứ (Hội Tưới Tiêu Việt Nam) đánh giá, dự án Giám sát đập Mekong vừa được Mỹ khởi động, nó mang tính chất cảnh báo đối với Trung Quốc nhiều hơn và làm gia tăng thêm sự cạnh tranh giữa hai cường quốc ở sông Mekong.

Nhắc đến vấn đề hợp tác giữa Trung Quốc với các nước ở hạ du sông Mekong từ trước đến nay, đặc biệt là việc thông tin về vận hành hệ thống hồ chứa của Trung Quốc trong mùa lũ cũng như mùa khô, PGS.TS Đào Trọng Tứ cho rằng đây vẫn là một câu chuyện hết sức khó khăn bởi "không ai tự dưng đem chuyện nhà mình đi nói với người khác". 

Sông Mekong dài khoảng 4.350 km, chảy qua 6 nước Việt Nam, Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Trung Quốc. Đoạn thượng nguồn trên lãnh thổ Trung Quốc được nước này gọi là sông Lan Thương. Đây được coi là một trong những huyết mạch của Đông Nam Á, bảo đảm cuộc sống cho gần 200 triệu người trong ngành nông nghiệp và thủy sản.

Chuyên gia thuộc Trung tâm Stimson ở Washington, Brian Eyler cho biết: Trung Quốc hiện sở hữu tới 11 con đập để khai thác tối đa thủy điện mà không quan tâm tới tác động về môi trường, cũng như việc tác động tới đời sống của những người dân sống ở hạ nguồn.

Đã có nhiều nhiều chuyên gia về môi trường từng cảnh báo những con đập khổng lồ mà Bắc Kinh xây dựng trên sông Mekong là nguyên nhân chính khiến nhiều nước láng giềng rơi vào cảnh hạn hán. Dù vào đầu năm nay, Bắc Kinh đã đồng ý chia sẻ dữ liệu về mực nước với cơ quan liên chính phủ về Mekong.

Bắc Kinh đã bác bỏ nghiên cứu của Mỹ nói rằng các con đập của Trung Quốc đã giữ nước gây bất lợi cho các quốc gia hạ nguồn, nơi 60 triệu người sống dựa vào nghề đánh cá và canh tác.

“Hệ thống giám sát cung cấp bằng chứng cho thấy 11 đập trên dòng chính của Trung Quốc được tổ chức và vận hành một cách tinh vi nhằm tối đa hóa sản lượng thủy điện để bán cho các tỉnh phía Đông của Trung Quốc mà không cần quan tâm đến các tác động hạ lưu”, ông Brian Eyler thuộc Trung tâm Stimson có trụ sở tại Washington, một tổ chức tư vấn toàn cầu về vận hành đồng hồ đo nước ảo, cho biết.

Trước đó, Trung Quốc đã chỉ trích các nghiên cứu, trong đó có một nghiên cứu của Eyes on Earth, cũng thuộc dự án Giám sát đập Mekong, chỉ ra rằng, nguồn nước đã bị giữ lại vào năm 2019 khi các nước khác chịu hạn hán nghiêm trọng. Bắc Kinh vẫn khẳng định việc tích trữ nước trong các hồ chứa trong mùa lũ đã giúp ngăn ngừa lũ lụt và hạn hán ở hạ lưu.

PGS.TS Đào Trọng Tứ cho rằng, quan điểm các quốc gia ở hạ lưu sông Mekong phải tiếp tục đấu tranh để hợp tác. Trong tương lai, khi công nghệ kỹ thuật hiện đại, các quốc gia ở hạ du sông Mekong, trong đó có Việt Nam cũng có thể giải bài toán này, có thể theo dõi quy trình vận hành của các con đập ở thượng nguồn sông Mekong để từ đó thực hiện công tác dự báo, ứng phó tốt hơn.