Tiến độ phí không dừng: Ì ạch vì sợ minh bạch?

“Với Bộ Giao thông Vận tải thì lời hứa về thu phí không dừng phải xử lý dứt điểm”. Đó là một trong những chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc tại Hội nghị trực tuyến Chính phủ với địa phương sáng 31/12/2019 vừa qua.

Theo chủ trương của Chính phủ, đến hết năm 2018 tất cả các trạm trên Quốc lộ 1 và đường Hồ Chí Minh phải xong việc áp dụng thu phí không dừng. Các trạm trên các tuyến đường còn lại thực hiện việc này xong trước 31/12/2019.

Việc triển khai chủ trương trên được Tổng cục Đường bộ Việt Nam lập thành dự án, với giai đoạn 1 gồm 44 trạm thu phí trên tuyến Quốc lộ 1 và đường Hồ Chí Minh đoạn qua Tây Nguyên có tổng mức đầu tư 2.030 tỷ đồng. Công ty TNHH thu phí tự động VETC (liên danh giữa Công ty Cổ phần Tasco và Công ty thu phí tự động VETC) là nhà đầu tư được lựa chọn triển khai theo hình thức không thông qua đấu thầu.

Sau 5 năm triển khai dự án giai đoạn 1, hiện mới có 26 trạm do VETC đầu tư đã hoàn thành vận hành thương mại. Số trạm còn lại bổ sung vào dự án do nhà đầu tư BOT tự lắp đặt thiết bị và kết nối vào hệ thống dữ liệu của VETC. Tức là, tiến độ dự án thu phí không dừng đến nay đang chậm so với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Tiến độ “rùa” trong triển khai thu phí không dừng khiến Chính phủ nhiều lần phải thúc tiến độ. Từ đầu năm 2019, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cũng yêu cầu Bộ Giao thông Vận tải, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các cơ quan, tổ chức có liên quan thực hiện chuyển sang thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hình thức điện tử tự động không dừng theo đúng quy định tại Nghị quyết số 437/NQ-UBTVQH14 ngày 21/10/2017, Quyết định số 07/2017/QĐ-TTg ngày 27/3/2017 và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị số 06/CT-TTg ngày 27/2/2018.

Lý giải về tình trạng chậm tiến độ này, VETC cho rằng: Còn một số trạm BOT, nhà đầu tư chưa chịu bàn giao để triển khai thu phí không dừng. Các trạm này chưa đồng ý mức trích thu phí, hoặc  đồng ý mức trích nhưng chờ đồng thuận từ ngân hàng tài trợ.. Ngoài ra, vì đây là lĩnh vực mới, người dân còn thói quen dùng tiền mặt, dẫn đến số lượng dán thẻ và sử dụng dịch vụ thấp khiến cho nhà đầu tư cung cấp dịch vụ lỗ vốn.

Tuy nhiên, nguyên nhân không “thuận” theo chiều mà đại diện VETC nói, mà đang có một số mâu thuẫn nhất định trong quá trình triển khai. Một số nhà đầu tư BOT cho rằng, họ sẵn sàng chấp hành chủ trương của Chính phủ, nhưng việc VETC yêu cầu nhà đầu tư phải bàn giao trạm để họ quản lý là vô lý.

Hơn nữa, tại mỗi trạm thu phí, VETC chỉ cài đặt ứng dụng để triển khai công nghệ nhưng buộc nhà đầu tư phải trích 2% doanh thu tại trạm là không có cơ sở. Một câu hỏi được đặt ra khi đó là: Nếu trích 2% doanh thu tại cả 44 trạm thu phí BOT thì số tiền VETC thu được sẽ kinh khủng mức nào?

Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam Nguyễn Văn Quyền nói rằng: “Chỉ là nhà cung cấp ứng dụng, ăn theo nhưng VETC đang được hưởng quá nhiều ưu ái đến mức khó hiểu. Một chủ trương lớn, liên quan đến lợi ích của doanh nghiệp, người dân nhưng lại triển khai theo hình thức không thông qua đấu thầu như vậy là chưa phù hợp và có phần không đúng quy định”.

Có điều, nói gì thì nói, việc triển khai thu phí tự động không dừng hiện nay đang bị chây ì, đến nỗi không có câu hỏi về sự minh bạch được đặt ra. Nhìn lại chuỗi sự việc ở các trạm BOT thời gian qua sẽ thấy, mà điển hình là việc người dân tự đếm xe, tính phí ở một số trạm BOT là dấu hiệu cho thấy niềm tin đang xuống thấp.

Nói cách khác, với những nghi ngờ của người dân về việc giấu doanh thu để trốn thuế, kéo dài thời gian thu phí,… đã khiến dư luận và nhân dân cả nước hoài nghi về sự minh bạch trong hình thức thu phí thủ công.

Việc này phía Chính phủ là đơn vị đứng giữa lợi ích của người dân và sự minh bạch của chủ đầu tư BOT, thì nhất định phải làm cho rõ, cho công khai, nhất là trong việc quyết liệt để đơn vị thứ 3 đứng ra cùng đảm bảo minh bạch.

Có thể nói, việc lắp đặt thu phí tự động không dừng chính là “thêm một con mắt” nữa để người dân tin tưởng vào tính công khai, minh bạch của thu phí BOT hiện nay. Nếu doanh nghiệp, chủ đầu tư khẳng định mình công khai, minh bạch thì tại sao lại không kết hợp đẩy nhanh tiến độ triển khai phí không dừng?

Chẳng lẽ, sự “nóng ruột” của Chính phủ là một chuyện, còn hiện tượng “trên chỉ đạo nhanh, dưới thực hiện chậm” như hiện nay lại là chuyện khác.

Hy vọng năm 2020 “phí không dừng” không ì ạch như năm cũ nữa.