Trung Quốc toan tính gì khi đặt giàn khoan khai thác khổng lồ ở Biển Đông?

"Biển Sâu Số 1" là giàn khoan đầu tiên trên thế giới nặng tới hơn 100.000 tấn và sẽ được kéo ra khu vực khí Lăng Thủy ngoài khơi đảo Hải Nam trong nửa đầu tháng 6. Giàn khoan này bắt đầu công đoạn khai thác trong cùng tháng. Ước tính mỗi năm, giàn khoan "Biển Sâu số 1" có thể khai thác 3 tỉ mét khối khí tự nhiên.

Từ tháng 6/2020, CNOOC đã tiến hành khoan giếng khai thác đầu tiên trong tổng số 11 giếng cần khoan tại lô Lăng Thủy 17-2. Công ty này ước tính, sau khi đi vào hoạt động, lô Lăng Thủy 17-2 sẽ cung cấp 1/4 khí đốt hàng năm cho vùng Vịnh lớn Quảng Đông - Hong Kong - Macau, và sẽ trở thành một trung tâm năng lượng mới ở khu vực Biển Đông.

Trong những năm gầy đây, Trung Quốc liên tục triển khai nhiều giàn khoan thăm dò và khai thác dầu khí trên Biển Đông. Không ít lần các giàn khoan và tàu khảo sát địa chất đã được nước này sử dụng như công cụ thúc đẩy những yêu sách hàng hải phi pháp trong khu vực. 

Dưới thời Tổng thống Donald Trump, CNOOC và các tập đoàn dầu khí, công ty thăm dò địa chất của Trung Quốc từng bị Mỹ đặt vào tầm ngắm vì hỗ trợ những yêu sách phi pháp của Bắc Kinh trên vùng Biển Đông. Chính phủ Mỹ khi đó nhấn mạnh, nhiều phương tiện và giàn khoan thuộc sở hữu CNOOC đã được sử dụng như công cụ "quấy rối" và "đe dọa" các nước trong khu vực.

Ngày 14/1/2021, chỉ 6 ngày trước khi rời nhiệm sở, Bộ Thương mại Mỹ thuộc chính quyền Tổng thống Trump đã quyết định áp lệnh trừng phạt lên CNOOC, cáo buộc công ty này "nhiều lần quấy rối và đe dọa hoạt động thăm dò và khai thác dầu khí" của các nước khác ở Biển Đông.

Bình luận về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu quốc tế của ĐH KHXH&NV TP.HCM, cho biết dù vị trí dự kiến hạ đặt giàn khai thác biển sâu của Trung Quốc chưa vi phạm chủ quyền Việt Nam, nhưng giàn khai thác này giống như một "lãnh thổ di động" của Trung Quốc, do đó Việt Nam cần theo dõi sát di chuyển (nếu có) của nó.

Nhận định về ý đồ của Trung Quốc, Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung cho rằng, Trung Quốc muốn cho khu vực quen thuộc với hình ảnh của giàn khai thác biển sâu này, phô trương sự vượt trội về mặt kỹ thuật và kích thước của nó. Sau này, khi Trung Quốc kéo vào khu vực tranh chấp sẽ hạn chế các phản ứng gây xung đột mạnh mẽ.

Đồng quan điểm với Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi - nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng, Biển Đông là một mặt trận để Trung Quốc thực hiện ý đồ đó trong khuôn khổ của mục tiêu “kép”: tiếp cận tài nguyên biển và mở rộng tham vọng chủ quyền biển đảo. Việc đưa giàn khoan "Biển Sâu số 1" tự sản xuất đi vào hoạt động ngoài Biển Đông từ tháng 6/2021 của CNOOC lần này cũng không nằm ngoài ý đồ bao trùm nói trên.

Quay trở lại năm 2021, khi Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan HD-981 ở vùng thềm lục địa và đặc quyền kinh tế của Việt Nam, Chủ tịch CNOOC khi đó đã ngang nhiên tuyên bố, các giàn khoan nổi/cố định của Trung Quốc không chỉ để hút dầu mà còn như một cái gọi là “cột mốc chủ quyền” trên biển của họ.

"Khu vực biển Lăng Thủy này nằm trong vùng chồng lấn gây tranh cãi từ năm 2014, và lần này lặp lại, Trung Quốc không thể che đậy được ý đồ “độc quyền khai thác tài nguyên” trước khi “độc chiếm Biển Đông” mà họ đã định vị bằng “đường chín đoạn” (đường lưỡi bò) phi lý. Các thách thức về an ninh khu vực Biển Đông liên quan đến giàn khoan này sẽ có thể gia tăng căng thẳng, khiến cho tình hình Biển Đông lại một lần nữa rơi vào thế bất ổn.

Mặt khác, Trung Quốc đã chuẩn bị kịch bản cho một “chiến lược hướng nam” ở Biển Đông bằng các bước đi cụ thể hòng độc quyền khai thác tài nguyên, tiến lới độc chiếm khu vực biển quan trọng này như nói trên". - PGS.TS Nguyễn Chu Hồi phân tích.

Theo ông Hồi, Trung Quốc đã đơn phương thực hiện các bước đi chiến lược như: “Pháp lý hóa Biển Đông” bằng cách công bố “đường lưỡi bò” phi lý ra Liên hiệp quốc (2009); “Hành chính hóa/Dân sự hóa” Biển Đông bằng việc công bố cái gọi là “thành phố Tam Sa” (2012), và yêu sách “Tứ Sa” (2017); “Quân sự hóa” (2016) Biển Đông trên nền tảng các đảo nhân tạo xây dựng trái phép trên các bãi cạn rạn san hô ở quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa của Việt Nam. 

Tuy nhiên, các bước đi chiến lược nói trên của Trung Quốc đã vấp phải sự phản đối quyết liệt của các quốc gia trong khu vực Biển Đông, trong đó có Việt Nam và thậm chí cả các quốc gia liên quan ngoài khu vực. Thực tế cho thấy, không có quốc gia nào chấp nhận trước những điều vô lý, trái với thông lệ luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước của Liên hiệp quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS-1982), và cũng không có quốc gia nào nhượng bộ về chủ quyền quốc gia, dân tộc.

Trong bối cảnh hiện tại, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi cho rằng, các quốc gia trong khu vực phải duy trì nhận thức chung, đặc biệt là các cường quyền chính trị nước lớn phải kiềm chế, thể hiện thiện chí, gương mẫu và biết tôn trọng các quốc gia khác, tôn trọng luật pháp quốc tế. "Lúc này cần sự đoàn kết giữa các nước trong khu vực, đặc biệt là ASEAN để khẳng định vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực, bao gồm Biển Đông". - ông Hồi nói.