Từ “phương thức Ponzi” đến Alibaba

Khi Charles Ponzi - một người gốc Italia hoạt động tài chính tại Mỹ bị bắt, người ta bắt đầu biết đến phương thức kinh doanh “lấy mỡ nó rán nó”. 

Bổn cũ soạn lại

Việc bắt đầu từ năm 1906, phương Tây cho phép chuyển đổi phiếu bưu chính trả tiền trước. Phiếu được bán ra nơi này và có thể quy đổi ở nơi khác thành tem thư, từ tem thư bán thu lại tiền.

Thương vụ đầu tiên của Ponzi là một thương gia người Tây Ban Nha gửi cho ông một phiếu bưu chính, Ponzi phát hiện ra phiếu bưu chính ấy có giá trị 1 cent ở Tây Ban Nha nhưng khi quy ra tem thì bán được ở Mỹ với giá 6 cent!

Ponzi bắt đầu huy động vốn với lãi suất rất hấp dẫn, có thể thu về gấp đôi số tiền gửi sau 3 tháng để đầu cơ vào phiếu bưu chính. Có 40 ngàn người giao cho Ponzi 15 triệu USD, nhưng không ai biết ông ta kiếm đâu ra nhiều tem như thế.

Thời gian đầu, công ty của Ponzi trả lãi và gốc cho khách hàng rất đúng hẹn, dần dà “nhà đầu tư” không còn quan tâm Ponzi kinh doanh thứ gì, miễn số tiền lãi, gốc nhận lại đúng như cam kết.

Thật ra, đó là kế hoạch lấy vốn của người sau trả lãi cho người trước, và những người đầu tư trước được khuyến khích “gọi vốn” ăn phần trăm cao ngất ngưỡng. Không tự tạo ra lãi suất, công ty của Ponzi dần dần bị lộ và bị kiện.

Nhưng đó là một chuỗi gắn kết lợi ích, không ai muốn công ty phá sản, ông chủ đi tù vì thứ họ quan tâm nhất là lấy lại gốc và lãi (nếu có thể).

Ở Việt Nam “phương thức Ponzi” hay còn gọi là “đa cấp” không có gì mới mẻ, những năm gần đây rất nhiều sự vụ đa cấp đổ bể, người ta nhận ra sự thật đằng sau những dự án sang chảnh, đằng sau lời “nổ” như bom của đội ngũ được trau chuốt ngoại hình, ăn nói lưu loát.

Địa ốc Alibaba rất có thể là một hình thức kinh doanh bất động sản đa cấp mới bị vỡ trận. Anh em Luyện, Lĩnh cho nhân viên tô son trát phấn 48 dự án và 26.686 sản phẩm ở những tỉnh lớn miền Nam và đã có 7.000 nền đất thương hiệu Alibaba được bán ra!

Theo điều tra của công an, Alibaba đã tự ý vẽ dự án, phân lô bán nền từ đất nông nghiệp, đất trồng rừng, đất quy hoạch nghĩa trang... mà không hề có bất cứ căn cứ pháp lý nào.

Thực tế, đến nay tỉnh Đồng Nai chưa hề cấp một giấy phép đầu tư nào cho Alibaba, nhưng nhân viên công ty này vẫn vô tư quảng cáo nơi này có 29 dự án đất nền vô cùng hấp dẫn.

Hầu hết những gì Alibaba quảng cáo đều không có thật, chỉ có việc họ thu tiền khách hàng là có thật 100%, điều đó có nghĩa công ty này có “mùi” đa cấp tay không bắt giặc.

Đầu tư vào lòng tham con người

Gần 100 năm trôi qua, bóng dáng Ponzi vẫn lởn vởn ở đâu đó trên thị trường tài chính, thương mại, bất động sản. Ở Việt Nam có hàng trăm ngàn người từng mắc lừa, tan nhà nát cửa…

Cách đây chưa lâu là vụ lừa đảo tiền ảo có quy mô 15 nghìn tỷ đồng, hay trước đây là Công ty Liên kết Việt chiếm đoạt 2.000 tỷ đồng của 67 ngàn người…

Ở một khía cạnh nào đó, hình thức bán hàng, kinh doanh đa cấp bất chính đã thúc đẩy con người lừa nhau tham gia đường dây, bất kể đó là bạn bè, người thân, thậm chí vợ chồng. Thứ ma lực gì khiến nó tai quái đến vậy?

Bạn hãy tưởng tượng, chỉ cần đầu tư 10 đồng để lấy lãi suất 5 đồng mỗi tháng, cứ kêu gọi thêm được một người chơi thì được hưởng 10% khoản đầu tư của người ấy. Có ngành nghề gì dễ kiếm tiền hơn?

Đối với những dạng đa cấp kiểu cũ, khi nộp tiền vào hệ thống sẽ cho mở gian hàng, người chơi chính là chủ cửa hàng, làm nhiệm vụ bán hàng với chiết khấu rất cao.

Đồng thời được “động viên” lôi kéo thêm chân rết để hưởng hoa hồng, khi đạt số lượng chân rết theo yêu cầu thì được cho lên làm “lãnh đạo” nhóm, lúc đó chỉ việc ngồi chơi, lợi ích lãi suất, hoa hồng do nhóm mới đài thọ!

Alibaba còn có cuốn “cẩm nang giúp sale bán hàng” trong đó chỉ cách làm thế nào để trở thành nhà đầu tư F1? Làm sao để vay tiền cha mẹ, cô gì, chú bác… để đầu tư?...

Đáng sợ là, vào vòng xoáy bạc tiền, khi đi bán đất của mình đã đầu tư, dù biết bị lừa, song họ sẽ cố tìm khách hàng để bán. Người tiếp theo phát hiện ra lại sẽ tìm một “con mồi” khác. Và thế là dẫn đến cả dây chuyền lừa đảo, lan rộng ở tất cả các cấp đầu tư F1, F2, F3, F4, Fn…

Đa cấp bất chính giống như một cơn bão không có cách gì kìm lại được, ai cũng muốn lãi nhiều, càng vào sâu càng khó rút, lúc đó nếu có nguy cơ vỡ cũng không thể dừng lại. Cách duy nhất là tiếp tục kêu gọi “đầu tư” (lừa đảo) để tự cứu mình.

Khi ai cũng muốn tự cứu mình thì nó sẽ tập hợp lại thành sức mạnh “đoàn kết” rất vững chắc. Đó là lý do để rất nhiều nhân viên/khách hàng của Alibaba nhất quyết chống lại lệnh cưỡng chế, bảo vệ công ty đến cùng, đồng thời bảo vệ lợi ích bị dán rất chặt.

Vậy, xuyên suốt ở đây chính là lòng tham con người. Đa cấp bất chính không có bất cứ hoạt động kinh doanh nào sinh ra lợi nhuận cả, nó chỉ buôn nước bọt, hứa hão vào tạo niềm tin với chỉ một vài nguồn lợi ban đầu.

Khốn nỗi, lòng tham và ước vọng làm giàu đôi khi mất ranh giới. Thế nên, tin buồn là khi nào còn lòng tham thì “phương thức Ponzi còn đất sống”.

Karl Marx nói: “Với lợi nhuận thích hợp, tư bản thức tỉnh; với 10%, nó có thể được sử dụng ở bất kỳ đâu; với 20%, nó trở nên sống động; với 50%, nó vô cùng liều lĩnh; với 100%, nó sẽ chà đạp lên mọi luật pháp của loài người; và với 300% không một tội ác nào là nó không sẵn sàng làm, kể cả với nguy cơ phải lên giá treo cổ”.

Đa cấp đánh vào lòng tham, một thứ maketing thần kinh ảo diệu, nên bất kỳ ai dù có học thức giỏi giang cỡ nào cũng có thể dính bẫy.