Tuân thủ pháp luật cũng thành... gánh nặng chi phí

Ngay khi Nghị quyết 02/2019/NQ-CP về tiếp tục thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2019 và định hướng đến năm 2021 được ban hành vào đầu năm 2019, Bộ Tư pháp được coi là một trong những tâm điểm nắm giữ chìa khóa tạo nên sự đột phá của môi trường kinh doanh - nâng xếp hạng chỉ số chi phí tuân thủ pháp luật.

Chi phí thực hiện của một TTHC nhóm xây dựng theo các bước tại vùng kinh tế trọng điểm và địa phương theo Báo cáo Chỉ số đánh giá chi phí tuân thủ thủ tục hành chính 2018 (APCI 2018)

Những chi phí… ai cũng thấy

Trong Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu (GCI) năm 2018 của Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF), Việt Nam được chấm 3,1 điểm trên thang điểm 7, xếp thứ 96/140 nền kinh tế về chỉ số gánh nặng chi phí tuân thủ pháp luật. Đây là điểm số và thứ hạng thấp nhất trong khu vực ASEAN. Để xếp hạng chỉ số này, WEF đã yêu cầu doanh nghiệp đánh giá việc tuân thủ các yêu cầu của Chính phủ, chính quyền địa phương trong thực hiện các quy định của pháp luật, từ xin phép, nộp báo cáo…

Còn nhớ, tại kỳ họp Quốc hội mới đây, một đại biểu Quốc hội đã chính thức đề nghị dừng thu phí bảo trì đường bộ đối với xe máy, lý do là bởi chi phí tổ chức thu phí tốn kém, gây mất thời gian, trong khi số tiền thu được quá ít ỏi. Thực ra kết quả này đã được dự báo trước khi quy định về thu phí bảo trì đường bộ có hiệu lực. Không chỉ nói về chuyện phương thức thu phí không hợp lý, khi đó dư luận đã phân tích rất nhiều về tình trạng phí chồng lên phí, về tính khả thi của bộ máy vận hành, quản lý quỹ này. Rất tiếc, những ý kiến đó đều đã không được tiếp nhận và xử lý một cách nghiêm túc.

Con số gần 400 khoản phí và lệ phí đang được triển khai thu khiến người dân phải giật mình. Nhưng đáng lẽ ra, từ bài học phí bảo trì đường bộ với xe máy, Quốc hội cần phải yêu cầu cơ quan chấp hành báo cáo chi phí tuân thủ cho việc thực hiện các chính sách phí, lệ phí ấy, để đi đến việc yêu cầu bãi bỏ những chi phí không hợp lý, hơn là chỉ bày tỏ sự bức xúc.

Nhưng không chỉ có những khoản phí, dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 86/2014/NĐ-CP về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tô cũng được dùng để lý giải cho dư địa phát sinh các chi phí không cần thiết. Theo Dự thảo mới nhất, taxi sẽ phải có phù hiệu “xe taxi” và dán cố định phía bên phải mặt kính trước xe, niêm yết đầy đủ thông tin trên xe theo quy định, có hộp đèn chữ “taxi” gắn cố định trên nóc xe… Trường hợp ô tô sử dụng hợp đồng điện tử phải có hộp đèn điện tử tối thiều 12x30 cm. Chỉ vài ba dòng như vậy, nhưng doanh nghiệp sẽ phải trả chi phí xin cấp phù hiệu, chi phí đợi để được cấp phù hiệu, chi phí làm bảng điện tử… Chỉ cần tìm kiếm trên mạng, có thể thấy các yêu cầu trên đều có giá”, ông Phan Chí Hiếu - Phó Viên trưởng CIEM phân tích.

Đáng nói là, những tồn tại trên không chỉ có trong nhiều văn bản dự thảo. Một số văn bản mới được ban hành cũng có nhiều quy định gây chi phí thực thi rất lớn và không đáng có cho doanh nghiệp. Nghị định 49/2018/NĐ-CP quy định về kiểm định chất lượng giáo dục nghề nghiệp vẫn yêu cầu doanh nghiệp có văn phòng ổn định trong 2 năm, đảm bảo diện tích làm việc 8 m2/người…

Nhìn trên góc độ vĩ mô, việc tuân thủ những quy định pháp luật này sẽ làm suy giảm năng lực cạnh tranh của Việt Nam với các nước trong khu vực.

Không chỉ trông chờ Bộ Tư pháp

Theo Bộ Tư pháp, chi phí tuân thủ pháp luật được hiểu là các chi phí mà doanh nghiệp, người dân phải gánh chịu trong quá trình thực hiện các quy định của pháp luật, bao gồm 5 loại chi phí: Chi phí thủ tục hành chính, chi phí đầu tư để tuân thủ quy định, phí và lệ phí, chi phí rủi ro pháp lý, chi phí không chính thức. Chi phí tuân thủ còn gồm các chi phí khó nhận thấy như: chi phí liên quan đến việc nắm bắt các quy định mới (thuê kế toán, dịch vụ pháp lý, nghiên cứu, phần mềm); chi phí theo dõi việc thực thi quy định mới… Đây được xem là gánh nặng đối với doanh nghiệp và người dân.

Theo tính toán của Tổ chức hợp tác kinh tế châu Âu (OECD), chi phí trực tiếp bỏ ra cho việc tuân thủ chính sách, pháp luật kể trên thường chiếm từ 4-12% của GDP. Chính vì vậy, việc ban hành chính sách mới bất kỳ, thường được quản rất chặt ở các nước. Bởi nếu chi phí tuân thủ quá cao sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng, tác động đến người dân, làm giảm tính cạnh tranh của doanh nghiệp và hơn nữa, nó có thể khiến cho đối tượng điều chỉnh của chính sách không muốn tuân thủ, tức là không đạt được mục đích của chính sách.

Nhưng, trở lại với đánh giá của WEF, chi phí tuân thủ pháp luật đây là một trong những thứ hạng khó cải thiện nhất. Ngay cả khi Bộ Tư pháp đã xây dựng tài liệu hướng dẫn bước đầu các bộ, ngành, địa phương về nâng hạng chỉ số này, đăng tải công khai trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Tư pháp, thì việc đảm bảo tuân thủ là công việc không dễ dàng.

Có thể thấy, chi phí này phát sinh ở nhiều lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp, trong suốt vòng đời hoạt động của bất kỳ doanh nghiệp nào, trong bất kỳ mối quan hệ, tương tác giữa doanh nghiệp và cơ quan chính quyền. Nên nỗ lực của một hay một số bộ, ngành không thể làm giảm bớt được chi phí tuân thủ. Ở đây, Bộ Tư pháp sẽ không chỉ là đơn vị tổng hợp, báo cáo tình hình.

Đây không phải lần đầu vấn đề này được đặt ra. Ngay trong Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do VCCI công bố cuối tháng 3/2019, 66% trong số khoảng 10.000 doanh nghiệp tham gia khảo sát nói rằng phải có quan hệ để tiếp cận thông tin. Chi phí không chính thức dù giảm so với trước, nhưng vẫn còn tới 58% doanh nghiệp thừa nhận phải trả chi phí này…

“Trong vai là người thẩm định các văn bản pháp luật, Bộ Tư pháp phải “canh cổng”, hướng dẫn chi phí tuân thủ, phương thức cắt giảm…, không để các thủ tục hành chính phiền nhiễu, gây chi phí lớn cho doanh nghiệp xuất hiện trong các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật trình Chính phủ”, một doanh nghiệp (không muốn nêu tên vì “tế nhị” – PV) đề xuất.