Vì sao Philippines "trở mặt" với Trung Quốc?

Ở thời điểm hiện tại, quốc gia khiến Trung Quốc mệt mỏi nhất ở châu Á không phải là Mỹ hay các đồng minh ở vùng Đông Bắc Á, mà đó chính là Philippines dưới thời Tổng thống  Rodrigo Duterte.

Nếu xét về địa chính trị ở Đông Nam Á trên bàn cờ thế cuộc Biển Đông hiện nay, Philippines có vai trò vô cùng đặc biệt, nếu sở hữu các cảng biển ở nước này thì con đường tiến ra biển lớn của Trung Quốc không ai có thể cản được.

Cũng chính vì thế mà Bắc Kinh rất thèm thuồng bãi cạn Scarborough của Philippines, tìm mọi cách chiếm chiếm đoạt. Năm 2013, tranh chấp xảy ra quyết liệt, Manila đệ đơn kiện Trung Quốc, năm 2016 Tòa trọng tài quốc tế phán quyết Bắc Kinh thua cuộc!

Trung Quốc không có phản ứng sau phán quyết này, nhưng điều này không có nghĩa là họ từ bỏ tham vọng. Cuối năm 2018, ông Tập Cận Bình đích thân sang thăm Philippines - bắt đầu chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên của một Chủ tịch Trung Quốc tới Philippines trong 15 năm qua.

“Quan hệ của chúng ta giờ như cầu vồng sau mưa”, ông Tập nói như vậy trong thông cáo về chuyến đi, không quên nhắc tới những thay đổi tích cực đáng kể trong quan hệ Trung Quốc - Philippines kể từ sau khi tổng thống Rodrigo Duterte lên nắm quyền vào tháng 6/2016.

Ông Tập muốn dùng chuyến đi này nhằm xoa dịu căng thẳng với Manila, ngăn ngừa Phillippines ngả hẳn về phía Mỹ, đồng thời Bắc Kinh muốn triệt tiêu khả năng bị kiện tập thể nếu nhiều nước có tranh chấp với mình học theo cách của Philippines.

Đương nhiên, rất nhiều hứa hẹn đầu tư hạ tầng, kinh tế được Bắc Kinh ký ghi nhớ. Chính sách của Bắc Kinh đã phát huy tác dụng, chính phủ ông Duterte như quên hẳn phán quyết chủ quyền, hục hặc với Mỹ bằng việc hủy thỏa thuận quân sự.

Sau 3 năm được cho là “nồng ấm”, người Philiipines kiểm lại và thấy rằng, các hứa hẹn của Trung Quốc đều là viễn vông. Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin Jr. tiết lộ thông tin Trung Quốc đang đổ tiền để hỗ trợ kinh tế, phát triển cơ sở hạ tầng của Philippines là có nhưng đa số vẫn nằm trên giấy!

Delfin Lorenzana, Bộ trưởng quốc phòng Philippines cảnh báo: “Sự hiện diện liên tục của các lực lượng dân quân hàng hải Trung Quốc trong khu vực cho thấy ý định của họ là nhằm chiếm đóng (các khu vực) ở Biển Tây Philippines. Họ (Trung Quốc) đã xài chiêu này trước đây như đã làm với bãi cạn Scarborough hay đá Vành Khăn".

Trung Quốc đã phản bội lời hứa trong mối quan hệ với Philippines - xem ra cũng không có gì đáng ngạc nhiên nếu nhìn vào cách mà Bắc Kinh hành xử trong các vấn đề quốc tế.

Điều mà ông Duterte cần là vốn đầu tư cho phát triển kinh tế, Trung Quốc cũng nhận thấy yếu điểm này nên không ngại ngần buông ra lời hứa trị giá hàng tỷ USD.

Đáng nói, các lời hứa này xuất hiện trong thời điểm ông Trump bắt đầu tấn công Trung Quốc và một vài quốc gia ở Đông Nam Á có ý định theo con đường khởi kiện chủ quyền với Trung Quốc.

Phản ứng của Manila với Bắc Kinh cũng rất nhanh chóng như cách họ từng làm với Mỹ trước đây. Hồi tháng 6, ông Duterte đảo ngược quyết định hủy thỏa thuận quân sự quan trọng với Mỹ, cho phép các tàu chiến Mỹ tiếp tục cập cảng Philippines.

Nhưng bây giờ, Trung Quốc không còn e dè Mỹ như cách đây vài năm, điều đó có nghĩa họ không còn coi trọng mối quan hệ với Manila. Một cuộc khảo sát diễn ra hồi năm 2020 cho thấy người Philippines coi Trung Quốc là quốc gia không đáng tin cậy nhất.

Zhang Mingliang, giáo sư ở Quảng Châu, Trung Quốc, cho rằng ông Duterte thực tế chưa bao giờ xa rời đồng minh truyền thống là Mỹ. “Ông Duterte chỉ tỏ ra thân thiết với Trung Quốc để hưởng ưu đãi từ cả hai phía. Mỹ vẫn tăng cường hỗ trợ và siết chặt hợp tác quân sự với Philippines.

Quả thật chưa bao giờ có điều gì gọi là thực chất hữu nghị trong mối quan hệ với Trung Quốc. Đó là bài học xương máu mà các nước còn lại phải thuộc lòng.