Cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước: Áp lực 2020

Năm 2019, hoạt động cổ phần hóa và thoái vốn Nhà nước tại doanh nghiệp Nhà nước không đạt nhiều kết quả như mong đợi. Nếu ví cả kế hoạch 2017 - 2020 là một quãng đường dài phải đi thì đến nay chúng ta mới đi chưa được 1/3 của quãng đường. Như vậy, toàn bộ khối lượng công việc hơn 2/3 quãng đường sẽ dồn vào chỉ trong một năm nay.

"Nốt trầm 2019"

Với tiến độ cổ phần hóa và thoái vốn chậm như trên, kế hoạch và yêu cầu trong năm 2019 sẽ tiếp tục dồn sang năm 2020. Đây là năm cao điểm tiếp tục thực hiện cổ phần hóa nhiều doanh nghiệp lớn nhưng việc thì nhiều mà thời gian thì không còn bao nhiêu.

Theo kế hoạch do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, giai đoạn 2017 - 2020 phải cổ phần hóa 128 doanh nghiệp, tuy nhiên, tới nay mới thực hiện được 36 doanh nghiệp. Điều này đồng nghĩa với việc còn tới 92 doanh nghiệp sẽ phải thực hiện cổ phần hóa trong năm nay.

Số lượng lớn doanh nghiệp chưa được phê duyệt phương án cơ cấu lại còn lớn là do nhiều bộ, ngành, địa phương chưa nắm bắt được tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Cụ thể, thành phố Hà Nội còn phải cổ phần hóa 13 doanh nghiệp, chiếm 14% kế hoạch; TP. Hồ Chí Minh cổ phần hóa 38 doanh nghiệp, chiếm 40% kế hoạch.

Một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty, doanh nghiệp Nhà nước đã trình chủ sở hữu phương án cơ cấu lại, đang xem xét, phê duyệt hoặc trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Tương tự cổ phần hóa, thoái vốn phải đạt khoảng 60.000 tỷ đồng nhưng mới thực hiện thoái vốn được hơn 7% kế hoạch. Vẫn còn tới hơn 93% kế hoạch chưa thực hiện được. Mục tiêu đặt ra năm 2020 là sẽ phải nộp 250.000 tỷ đồng thu từ cổ phần hóa, thoái vốn về ngân sách Nhà nước.

Tuyên truyền, giải thích pháp luật, công bố danh sách, tăng cường thanh, kiểm tra để xử lý vi phạm và hàng loạt các các chế tài khác đã được áp dụng... Tuy nhiên, trong 2 năm qua, chỉ có 146 doanh nghiệp cổ phần hóa lên sàn chứng khoán, bằng có 20% tổng số doanh nghiệp buộc phải tuân thủ quy định này.

Có thể là do quá trình quy trình, thủ tục phê duyệt vẫn còn là chưa thông suốt và đôi khi hơi lâu. Vẫn còn hơn 700 doanh nghiệp cổ phần hóa chưa đăng ký giao dịch, niêm yết. Đại diện Ủy ban chứng khoán Nhà nước cho biết đã áp dụng hình thức phạt tiền với doanh nghiệp vi phạm với mức tối đa là 400 triệu đồng nhưng vẫn không giúp cải thiện tình hình.

Áp lực đặt lên 2020

Hiện tại, Bộ Tài chính đã công khai danh sách các doanh nghiệp sau cổ phần hóa chưa niêm niêm yết, trong đó ghi rõ đơn vị chủ quản, tên doanh nghiệp, người đứng đầu để làm rõ trách nhiệm và đôn đốc cũng như tránh tình trạng khoán trắng việc niêm yết như thời gian vừa qua.

Trao đổi với báo giới mới đây, ông Đinh Việt Tùng, Phó tổng giám đốc SCIC cho biết, có nhiều lý do khiến bức tranh thoái vốn nhà nước trong năm 2019 không sáng: “Chúng tôi đã nói nhiều về vướng mắc, trong đó vướng mắc nhất là định giá doanh nghiệp”.

Ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính cho rằng, các doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại giai đoạn này hầu hết là các doanh nghiệp lớn, có tình hình tài chính phức tạp, sở hữu nhiều đất đai, hoặc các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công ích…

Trong quá trình tổ chức thực hiện, một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước chưa nghiêm túc triển khai.

Vai trò, nhận thức, trách nhiệm của người đứng đầu doanh nghiệp, đơn vị chưa cao, chưa quyết liệt trong việc đổi mới hoạt động của doanh nghiệp, công khai, minh bạch, đúng quy định pháp luật, đảm bảo nguyên tắc thị trường, chống lợi ích nhóm trong cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước.

Thực tế, sự chậm trễ cũng bắt nguồn từ việc khó có thể thực hiện một số quy định mới. Có nhiều phiên thoái vốn do SCIC thực hiện, thị trường và bên bán cầm chắc không có người mua, nhưng không thể làm khác, chẳng hạn phiên chào bán cổ phần tại Xuất nhập khẩu Sa Giang (SGC), Domesco (DMC), Vocarimex, Nhiệt điện Quảng Ninh...

Đại diện SCIC cho biết, việc định giá doanh nghiệp theo các quy định mới rất chặt chẽ, phải tính đủ, tính tối đa theo các phương pháp định giá dựa trên tiềm năng doanh nghiệp, chứ không đơn thuần theo phương pháp định giá tài sản.

Ngoài ra, SCIC còn phải tuân thủ quy định là giá khởi điểm không thấp hơn trung bình giá cổ phiếu trong ít nhất 30 phiên liên tục trước khi chọn thời điểm chốt giá.

"Có doanh nghiệp chúng tôi mới đầu tư 2-3 năm thì làm sao có giá trị lịch sử, văn hoá. Tuy nhiên, quy định vẫn yêu cầu tính 1% lịch sử, văn hoá vào giá trị doanh nghiệp”, Phó tổng giám đốc SCIC nói.

Hay vấn đề sở hữu đất đai, có những doanh nghiệp nhà nước thuê đất trả tiền hàng năm, giờ yêu cầu định giá sát với giá thị trường, quả thực là rất khó, vì chưa có thị trường đất đai đích thực.

Nghị định số 32/2018/NĐ-CP yêu cầu “Xác định đầy đủ giá trị thực tế phần vốn của doanh nghiệp nhà nước đầu tư ra ngoài bao gồm giá trị được tạo bởi quyền sử dụng đất giao có thu tiền sử dụng đất, quyền sử dụng đất nhận chuyển nhượng hợp pháp, quyền sử dụng đất thuê (thuê trả tiền một lần cho cả thời gian thuê, thuê trả tiền hàng năm), giá trị các quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm giá trị văn hóa, lịch sử khác, nhãn hiệu, tên thương mại (nếu có) theo quy định của pháp luật”.

Giám đốc một công ty chứng khoán chia sẻ, thực tế triển khai xác định giá khởi điểm bán cổ phần tại các doanh nghiệp cho thấy, các tài sản vô hình của doanh nghiệp thường là giá trị quyền sử dụng đất giao có thu tiền sử dụng đất, giá trị quyền sử dụng đất nhận chuyển nhượng, giá trị tiền thuê đất trả tiền một lần cho toàn bộ thời gian thuê, phần mềm máy tính, nhãn hiệu đã được cấp văn bằng bảo hộ, bằng phát minh, sáng chế, bản quyền thuốc và các tài sản quyền sở hữu trí tuệ khác.

Theo Tiêu chuẩn thẩm định giá số 12 về thẩm định giá doanh nghiệp, việc xác định giá trị tài sản vô hình nói chung và giá trị quyền sở hữu trí tuệ nói riêng được quy định trong phương pháp tài sản.

Trong nhiều trường hợp, việc xác định giá trị là không khả thi vì doanh nghiệp không hợp tác cung cấp thông tin, hoặc chỉ cung cấp cho cổ đông theo quy định của Luật Doanh nghiệp; nhiều tài sản vô hình là các bằng sáng chế, phát minh, phần mềm đặc thù liên quan đến bí quyết kinh doanh nên doanh nghiệp không cung cấp thông tin; một số tài sản vô hình, quyền sở hữu trí tuệ khó xác định hoặc không xác định được, vì không đủ điều kiện để ghi nhận là tài sản vô hình trên bảng cân đối tài sản của doanh nghiệp (ví dụ nhãn hiệu).

Trong các trường hợp này, đơn vị tư vấn không thể xác định được giá trị doanh nghiệp nói chung và giá trị các tài sản vô hình khác.

Đặc biệt, việc xem xét giá trị đất đai nảy sinh các trường hợp rất phức tạp.

Theo một công ty thẩm định giá, không ít doanh nghiệp đang vướng vào tình trạng có những khu đất có giấy tờ không hoàn chỉnh, nhưng thành phố hoặc tỉnh vẫn cho tiếp tục sử dụng đất, thậm chí thời gian hết hạn sử dụng tới cả chục năm và hàng năm, doanh nghiệp vẫn đóng tiền sử dụng đất.

Trường hợp này rất khó định giá, bởi doanh nghiệp có thể bị thu hồi đất bất cứ lúc nào.

Việc bán vốn nhà nước tại các công ty cổ phần chưa niêm yết cũng nan giải: đấu giá công khai, đấu giá không thành công thì thực hiện chào bán cạnh tranh và chào bán cạnh tranh không thành công thì thực hiện theo phương thức thỏa thuận.

Theo quy định, giá khởi điểm sẽ không thay đổi trong quá trình triển khai 3 bước (trừ khi chứng thư thẩm định giá đã quá thời hạn). Bán vài lần không được mà vẫn không được hạ giá, giảm giá thì rất khó cho bên chào bán.

"Nốt trầm" trong cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp Nhà nước được kỳ vọng sẽ sớm qua khi các dự thảo văn bản gỡ khó cho hai tiến trình này đang được đặt lên bàn các cơ quan chức năng để ban hành chính sách ngay đầu năm mới 2020.