Đầu tư sẽ là chìa khóa phát triển của ĐBSCL

Thay mặt nhóm nghiên cứu, TS Vũ Thành Tự Anh, đồng chủ biên Báo cáo Kinh tế Thường niên ĐBSCL năm 2024 thông tin, kinh tế Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) vẫn tiếp tục tăng trưởng cao hơn mức bình quân của cả nước và cho thấy cơ hội bắt kịp các vùng khác. Đây là một điểm sáng.

Tuy nhiên, cơ cấu kinh tế vùng vẫn chậm chuyển đổi trong 10 năm qua. Tỷ trọng nông nghiệp trong GDP năm 2024 còn cao hơn 1,1 điểm phần trăm so với năm 2023. Điều này là do các vòng xoáy đi xuống, hạn chế về thể chế và cơ sở hạ tầng yếu kém.

Một điều đáng chú ý là năng suất lao động của ĐBSCL còn thấp so với bình quân cả nước, chỉ đứng trên vùng Tây Nguyên. Năng suất nông nghiệp ĐBSCL từ dẫn trước đã dần bị các vùng khác bắt kịp và vượt qua.

Theo TS Vũ Thành Tự Anh, tăng trưởng tín dụng của ĐBSCL lại thấp hơn so với cả nước, cho thấy khả năng hấp thụ vốn còn hạn chế và huy động vốn nội tại còn yếu. Tiếp cận tín dụng vẫn là một khó khăn lớn cho doanh nghiệp. Gần 60% doanh nghiệp ở ĐBSCL gặp khó khăn về tín dụng.

Nông nghiệp đóng vai trò quan trọng nhưng khả năng hấp thụ vốn của khu vực này đang suy giảm. Long An và Tiền Giang là 2 địa phương có kim ngạch xuất khẩu cao nhất là nhờ có cơ sở hạ tầng tốt và sự kết nối tốt với vùng Đông Nam Bộ, đặc biệt là với Thành phố Hồ Chí Minh. Sắp tới, với việc hoàn thiện các tuyến cao tốc dự kiến vào năm 2025 sẽ mở ra cơ hội phát triển công nghiệp cho nhiều tỉnh khác.

Theo TS Vũ Thành Tự Anh, một điều đáng mừng là chỉ số sản xuất công nghiệp và tăng trưởng tổng bán lẻ hàng hóa dịch vụ của ĐBSCL năm 2024 đều cao hơn đáng kể so với cả nước, cho thấy tiềm năng phát triển trong các lĩnh vực này.

Môi trường kinh doanh của ĐBSCL đã giảm sút, chỉ còn ở mức trung bình của cả nước, gây khó khăn cho thu hút đầu tư. Số lượng doanh nghiệp trên 1.000 dân còn thấp, chủ yếu là doanh nghiệp siêu nhỏ. Mặc dù tốc độ tăng trưởng doanh nghiệp cao nhất cả nước trong năm 2024, nhưng tỷ lệ doanh nghiệp rút khỏi thị trường cũng rất lớn, cho thấy sự tồn tại mong manh của doanh nghiệp.

"Các rào cản phát triển đặc thù của ĐBSCL bao gồm thiếu trung tâm giống chất lượng cao, sản xuất nông nghiệp còn manh mún và cơ chế thỏa thuận giữa nông dân và doanh nghiệp còn yếu", TS Vũ Thành Tự Anh nhấn mạnh.

Theo báo cáo, “đầu tư” sẽ là chìa khóa để giải quyết vòng xoáy kinh tế đi xuống mà ĐBSCL đang gặp phải. ĐBSCL xếp thứ tư trong sáu vùng kinh tế xã hội về quy mô đầu tư một cách nhất quán từ năm 2010 đến nay. Tốc độ tăng trưởng đầu tư thấp hơn mức trung bình cả nước là nguyên nhân chính, dẫn đến giảm tỷ trọng đầu tư của vùng.

Nông nghiệp là lĩnh vực thu hút đầu tư số một ở ĐBSCL, chiếm tỷ lệ rất cao so với đầu tư công nghiệp, có thể lên đến 80%. Ông Anh ví von: “Nếu mất hệ sinh thái, mất xanh thì chúng ta mất bản sắc ĐBSCL”.

Tuy nhiên, ở một mặt khác, điều này một phần phản ánh đầu tư công nghiệp còn thấp. ĐBSCL đang đóng góp lớn vào diện tích lúc cả nước. Nếu chuyển đổi một phần đất này có thể mang lại một tiềm năng lớn.

Đầu tư công trong nông nghiệp của vùng không tương xứng với vai trò quan trọng của khu vực này trong sản xuất nông nghiệp cả nước. Quyền tự chủ của địa phương trong việc quản lý đầu tư công nông nghiệp còn hạn chế.

Đầu tư công nghiệp xếp thứ năm, với tốc độ tăng trưởng chậm và giảm tỷ trọng so với cả nước. Đáng lưu ý là đầu tư tư nhân trong nước và FDI lại đang có những đóng góp tương đương nhau vào lĩnh vực này. Long An và Tiền Giang là các tỉnh dẫn đầu về thu hút đầu tư công nghiệp.

Theo báo cáo, mảng đầu tư năng lượng là một điểm sáng của vùng. ĐBSCL xếp thứ ba toàn quốc về đầu tư năng lượng, đặc biệt là năng lượng tái tạo, với sự tham gia chủ yếu của FDI và tư nhân trong nước.

Tài chính và bất động sản có tiềm năng tăng trưởng lớn nhờ quá trình đô thị hóa, nhưng hiện tại đầu tư và huy động vốn còn thấp.

Đầu tư thương mại còn chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng đầu tư xã hội, nhưng có tốc độ tăng trưởng ấn tượng so với cả nước, cho thấy tiềm năng lớn nếu được đầu tư đúng mức.

Logistics (vận tải và kho bãi) có tốc độ tăng trưởng chậm hơn so với mặt bằng chung, dẫn đến giảm tỷ trọng đầu tư.

ĐBSCL xếp thứ tư về quy mô đầu tư công, nhưng thứ năm về đầu tư công bình quân đầu người. Đầu tư công hiện nay tập trung vào giao thông và cơ sở hạ tầng, nhưng chưa đủ cho các động lực tăng trưởng tương lai. Hiệu quả đầu tư công còn thấp.

Theo TS Vũ Thành Tự Anh, vốn ODA được ưu ái trong giai đoạn qua, nhưng dự kiến sẽ giảm do Việt Nam đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình khá. Ông Anh đề xuất cần tận dụng ODA cho nâng cao năng lực và ứng phó biến đổi khí hậu.

FDI xếp thứ năm, tập trung vào công nghiệp chế biến chế tạo. Đáng chú ý là tốc độ tăng trưởng FDI trong nông nghiệp, một thế mạnh của vùng, lại rất chậm.

Đầu tư tư nhân trong nước xếp thứ tư về tổng vốn, nhưng rất thấp về bình quân đầu người và đang có xu hướng giảm tỷ trọng. Phần lớn đầu tư tư nhân tập trung vào kinh tế hộ gia đình.

Báo cáo cũng chỉ ra 4 rào cản đầu tư lớn, bao gồm môi trường kinh doanh (thủ tục hành chính, tiếp cận đất đai, v.v.), cơ sở hạ tầng yếu kém (đặc biệt là giao thông và logistics), hạn chế về thị trường, và các vấn đề liên quan đến địa chất và biến đổi khí hậu.◦

Cơ sở hạ tầng giao thông, thị trường tiêu thụ, chi phí xây dựng và dịch vụ logistics được đánh giá là những yếu tố hạn chế lớn nhất.

TS Vũ Thành Tự Anh nhấn mạnh việc thiếu đầu tư vào cơ sở hạ tầng viễn thông trong quy hoạch tổng thể là một thiếu sót quan trọng.

Từ những vấn đề đó, báo cáo đề xuất các giải pháp để có thể cải thiện tăng trưởng thời gian tới cho ĐBSCL. Báo cáo đề xuất nâng cao hiệu quả đầu tư và ưu tiên các lĩnh vực có tính lan tỏa cao như hạ tầng số; Tăng cường kết nối khu vực về hạ tầng và tư duy phát triển; đặc biệt, TS Vũ Thành Tự Anh nhấn mạnh, cần tháo gỡ các rào cản về môi trường kinh doanh trước khi nghĩ đến các biện pháp hỗ trợ khác; Xây dựng chiến lược phát triển rõ ràng với các ưu tiên cụ thể.

Trong quá trình đó, Nhà nước cần đóng vai trò trụ cột, đầu tư công tạo nền tảng thu hút đầu tư tư nhân. Bên cạnh đó, cần thúc đẩy đầu tư tư nhân trong nước và coi đây là động lực tăng trưởng chính và cần sử dụng FDI có chọn lọc để tạo hiệu ứng lan tỏa và thúc đẩy đầu tư trong nước, kèm với việc Tận dụng ODA cho các mục tiêu chiến lược như nâng cao năng lực và ứng phó biến đổi khí hậu.

Báo cáo cũng khuyến nghị ĐBSCL nên tập trung vào chuyển đổi số, nông nghiệp công nghệ cao, năng lượng xanh và phát triển nguồn nhân lực; Tăng cường phối hợp giữa các cấp, ngành và địa phương.

"ĐBSCL cần một cách tiếp cận đầu tư thông minh, hiệu quả và có chiến lược, tập trung vào việc giải quyết các nút thắt hiện tại, tăng cường kết nối, và khai thác các tiềm năng đặc thù của vùng để đạt được sự phát triển bền vững. Việc cải thiện môi trường kinh doanh và cơ sở hạ tầng là then chốt để thu hút đầu tư tư nhân, động lực tăng trưởng quan trọng nhất của vùng", TS Vũ Thành Tự Anh nhấn mạnh.