Điều chỉnh các KCN tại Đồng Nai (Bài 2): Vì sao phải “khai tử” KCN lâu đời nhất Việt Nam?

Từ vị thế là KCN lâu đời nhất Việt Nam

Khu công nghiệp Biên Hòa 1 (tên gọi khai sinh là khu kỹ nghệ Biên Hòa) được xem là khu công nghiệp đầu tiên và cổ cũ nhất của Việt Nam, được thành lập từ năm 1963 tại tỉnh Đồng Nai.

Theo dữ liệu ghi nhận, tháng 6 năm 1961, Bộ Kinh tế thuộc chính quyền Sài Gòn đã thành lập Uỷ ban nghiên cứu thuộc Trung tâm khuếch trương kỹ nghệ (Sonadezi), với chủ trương xây dựng một khu công nghiệp ở Biên Hoà. Sau đó, khu kỹ nghệ Biên Hoà được thành lập theo sắc lệnh số 49/KT ngày 21/5/1963. Địa điểm được chọn là khu đất có tổng diện tích là 376/520ha tại xã Tam Hiệp, xã Long Bình của Biên Hoà. Thời điểm đó, tại vị trí này đã có nhà máy giấy Cogido (thành lập năm 1959).

Địa điểm được chọn xây dựng khu kỹ nghệ có nhiều thuận lợi nằm trên các trục giao thông đường sắt (đường xe lửa Bắc - Nam chạy qua Biên Hoà), đường thuỷ (sông Đồng Nai) và đường bộ huyết mạch như giữa Sài Gòn với miền Trung, vùng cao nguyên Đà Lạt và vùng biển Vũng Tàu.

Mục đích của việc xây dựng khu công nghiệp này được chính quyền Sài Gòn xác định nhằm góp phần phân tán lực lượng công nhân tập trung ở đô thành Sài Gòn, giãn dân đô thị, đồng thời đẩy mạnh phát triển công nghiệp đều khắp, khắc phục sự mất cân đối giữa Sài Gòn và các địa phương; giải quyết việc làm cho người dân quận Đức Tu (tỉnh Biên Hoà).

Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng việc thành lập khu kỹ nghệ Biên Hoà nhằm mục đích quân sự, phục vụ chiến tranh của chính quyền Sài Gòn với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ trong chiến lược quân sự. Song song đó, với việc thành lập Tổng kho Long Bình – căn cứ hậu cần lớn nhất của Mỹ ở Nam Đông Dương.

Và từ khi xây dựng cho đến năm 1975, khu kỹ nghệ Biên Hoà có 94 nhà máy, xí nghiệp trên diện tích hơn 12 triệu m2. Phần lớn máy móc, trang thiết bị của khu kỹ nghệ khá hiện đại được nhập từ Nhật, Đức, Pháp, Đài Loan…

Các nhà máy, xí nghiệp trong khu kỹ nghệ đi vào hoạt động, thu hút hàng ngàn nhân công. Hoạt động của khu đa dạng hóa với nhiều ngành nghề như: hoá mỹ phẩm, cơ khí, luyện kim, vật liệu xây dựng và hàng tiêu dùng.

Năm 1975, chính quyền cách mạng tiếp quản khu kỹ nghệ. Trong tình hình thời gian đầu mới giải phóng, toàn khu kỹ nghệ Biên Hòa chỉ còn lại 38/94 nhà máy, xí nghiệp hoạt động.

Nguyên nhân khiến nhiều doanh nghiệp trong khu khu công nghiệp phải giải thể và hoạt động chưa đạt hiệu quả cao là do: thiếu nhân lực,nguồn nguyên liệu khan hiếm, nguồn đầu tư thấp và hạn chế trong chính sách sử dụng bộ máy quản lý, điều hành…

Sau giải phóng miền Nam 1975, khu kỹ nghệ Biên Hoà được đổi tên thành khu công nghiệp Biên Hoà 1 và có 76 doanh nghiệp sản xuất các mặt hàng từ hoá chất, vật liệu xây dựng, luyện kim, lắp ráp điện tử, máy động lực, hàng tiêu dùng….

Quá trình hình thành và phát triển KCN Biên Hoà 1 được đánh giá là một khu vực có nguồn vốn, cơ sở vật chất có tính chất nền tảng cho tỉnh Đồng Nai phát triển mạnh trong lĩnh vực công nghiệp trên địa bàn theo đường lối công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Đến năm 1990, tỉnh Đồng Nai thành lập Công ty phát triển khu công nghiệp Biên Hòavới tên gọi (Sonadezi Biên Hoà). Doanh nghiệp này đã đầu tư nguồn vốn, chỉnh trang, nâng cấp cơ sở hạ tầng khu công nghiệp Biên Hoà 1 (Khu kỹ nghệ lớn nhất Việt Nam trước năm 1975 - trong tình trạng xuống cấp), kêu gọi và thu hút vốn đầu tư nước ngoài, đặt cơ sở cho việc phát triển trong giai đoạn mới.

Đến lộ trình khai tử…

Điều điều gì đến sẽ đến, và cũng chính vì sự phát triển vượt bậc trong thu hút đầu tư nước ngoại vào KCN, nhiều nhà máy công nghiệp được mọc lên cũng là lúc báo động tình trang ô nhiễm môi trường do nguồn nước thải. Bởi, KCN Biên Hoà 1 toạ lạc trên địa bàn phường An Bình TP. Biên Hòa, giáp sông Đồng Nai.

Và theo số liệu ghi nhận, mỗi ngày, các doanh nghiệp đang hoạt động tại đây xả hơn 9.000m3 nước thải, trong khi chỉ có khoảng 1.000m3 được đấu nối qua khu công nghiệp Biên Hòa II để xử lý, phần còn lại các doanh nghiệp tự xử lý rồi xả trực tiếp ra sông Đồng Nai.

Trước tình trạng ô nhiễm ngày càng trầm trọng, năm 2008, Ban quản lý các khu công nghiệp tỉnh Đồng Nai đã báo cáo về tình trạng ô nhiễm môi trường từ nguồn nước thải do KCN gây ra.

Cụ thể, hệ thống xử lý chất thải của khu công nghiệp Biên Hoà 1 chủ yếu đổ ra sông Đồng Nai và đã xuống cấp nghiêm trọng. Đây là một điều hết sức nguy hiểm cho nguồn nước cung cấp cho Đồng Nai và TP.HCM.

Trước thực trạng nêu trên, UBND tỉnh đã chấp thuận phương án chuyển đổi công năng thành khu thương mại dịch vụ. Và tại buổi làm việc vào tháng 7/2008, lãnh đạo UBND tỉnh Đồng Nai nhấn mạnh, việc tồn tại của khu công nghiệp Biên Hoà 1 là không còn phù hợp so với yêu cầu hiện tại do không đáp ứng tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi công năng là điều không đơn giản, bởi, Khu công nghiệp Biên Hòa 1 hiện có 152 doanh nghiệp đang hoạt động. Và cũng chính vì lẽ đó, Công ty Sonadezi - chủ đầu tư và quản lý khu công nghiệp Biên Hoà 1, đã có tờ trình kiến nghị với tỉnh và trung ương cho phép chuyển đổi công năng của khu công nghiệp này nhưng với điều kiện: “Trong trường hợp KCN Biên Hoà 1 được phép chuyển đổi công năng thì tỉnh Đồng Nai sẽ không để bất kỳ nhà đầu tư nào đang có nhà máy hoạt động tại đây bị thiệt thòi và đảm bảo về quyền lợi cho nhà đầu tư khi phải di dời”

Dựa trên đề xuất của tỉnh Đồng Nai, năm 2009, Thủ tướng Chính phủ đồng ý chủ trương chuyển đổi công năng, di dời khu công nghiệp Biên Hòa 1 ra khỏi thành phố Biên Hòa.

Sau đó, Chính phủ tiếp tục đồng ý cho UBND tỉnh Đồng Nai phê duyệt đề án chuyển đổi khu công nghiệp Biên Hòa 1 thành khu đô thị - thương mại - dịch vụ.

Trên cơ sở đó, UBND tỉnh Đồng Nai đã giao Sonadezi khảo sát, xây dựng phương án di dời. và theo tính toán của Sonadezi từ năm 2015, lộ trình thực hiện được chia làm 3 giai đoạn, bao gồm: giai đoạn 1 (2015 - 2017) thực hiện chuyển đổi 56ha; giai đoạn 2 (2018 - 2021) chuyển đổi 155ha và giai đoạn 3 (2022 - 2025) chuyển đổi 113ha còn lại. Tổng mức đầu tư dự kiến hơn 15.700 tỷ đồng. Tuy nhiên, nhiều năm đã trôi qua, quá trình triển khai gặp nhiều trở ngại và chậm trễ. Hồ sơ chuyển đổi lại phải làm lại từ đầu do chính sách pháp luật đã thay đổi và không còn phù hợp.

Và chính vì lẽ đó mà KCN Biên Hoà 1 phải mất 10 năm sau mới có thể hoàn thiện hồ sơ để trình Thủ tướng và xin được đưa Khu công nghiệp Biên Hòa 1 ra khỏi quy hoạch các khu công nghiệp ở Việt Nam đến năm 2020.

Và với nội dung này, mới đây, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo đưa Khu công nghiệp Biên Hòa 1 (KCN), với diện tích 335 ha, thuộc thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, ra khỏi quy hoạch phát triển các khu công nghiệp ở Việt Nam đến năm 2020.

Tuy nhiên, việc đưa KCN Biên Hoà 1 ra khỏi quy hoạch, UBND tỉnh Đồng Nai phải cam kết việc đảm bảo các quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư đang đầu tư trong khu công nghiệp và người dân trong khu vực; tuân thủ trình tự, thủ tục của pháp luật về quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp trong quá trình xử lý tài sản đã đầu tư vào khu công nghiệp của Tổng công ty Sonadezi; không để xảy ra khiếu nại, khiếu kiện, đặc biệt là khiếu kiện của nhà đầu tư nước ngoài với các cơ quan của Chính phủ.

Bên cạnh đó, Thủ tướng cũng chỉ đạo UBND tỉnh Đồng Nai chịu trách nhiệm đảm bảo quyền lợi của Tổng công ty Sonadezi, các doanh nghiệp trong khu công nghiệp Biên Hòa 1 đang được hưởng theo Giấy phép đầu tư, Giấy chứng nhận đầu tư, Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư được cơ quan có thẩm quyền cấp; hợp đồng thuê đất với Nhà nước và với nhà đầu tư phát triển hạ tầng Khu công nghiệp Biên Hòa 1, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật về đầu tư, quy hoạch và đất đai; kịp thời xem xét xử lý hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền trong trường hợp phát sinh các vướng mắc, khiếu kiện khi triển khai di dời Khu công nghiệp Biên Hòa 1.

Hiện tại, khu công nghiệp Biên Hòa 1 có 152 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó có 17 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Số lao động đang làm việc tại đây là hơn 21.000 người. Ngoài ra, trong phạm vi thực hiện đề án, còn khoảng 300 hộ dân đang sinh sống.

Như vậy, để thực hiện đề án chuyển đổi công năng này, Đồng Nai sẽ thực hiện di dời tất cả các doanh nghiệp đang hoạt động sản xuất, kinh doanh và các hộ dân đang sinh sống trong khu vực này.

Bài 3: Khai tử KCN Biên Hoà 1…  “vẫn là câu chuyện dài”?