Nhiều doanh nghiệp nông nghiệp và chế biến thực phẩm đang đẩy mạnh đầu tư công nghệ bảo quản, chế biến sâu và cơ giới hóa nhằm nâng cao giá trị nông sản và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Chương trình khoa học và công nghệ quốc gia KC.07/21-30 do Bộ KH&CN triển khai đang trở thành “đòn bẩy” quan trọng giúp doanh nghiệp làm chủ công nghệ, từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững.
Thực tế cho thấy, khoảng 70% nông sản Việt Nam vẫn xuất khẩu ở dạng thô, trong khi tổn thất sau thu hoạch dao động từ 10-30%. Đây vừa là thách thức, vừa là dư địa lớn để doanh nghiệp đầu tư vào các giải pháp công nghệ bảo quản tiên tiến, chế biến sâu và tận dụng phụ phẩm. So với các nước trong khu vực, việc ứng dụng dây chuyền chế biến hiện đại, công nghệ sấy, cấp đông, chiết xuất, lên men hay bao gói thông minh tại Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển.
Thông qua Chương trình KC.07/21-30 (Quyết định số 1252/QĐ-BKHCN), nhiều doanh nghiệp đã chủ động phối hợp với viện nghiên cứu, trường đại học để nghiên cứu, tiếp nhận và nội địa hóa công nghệ trên toàn bộ chuỗi giá trị nông nghiệp.
Theo các chuyên gia, chương trình tập trung vào phát triển và ứng dụng công nghệ phục vụ nông nghiệp – nông thôn bền vững với bốn nhóm giải pháp trọng tâm: ứng dụng công nghệ bảo quản và chế biến tiên tiến; Phát triển công nghệ chế biến phụ phẩm theo hướng kinh tế tuần hoàn; Làm chủ công nghệ chế tạo máy móc, dây chuyền phù hợp điều kiện Việt Nam và xây dựng các mô hình công nghệ đồng bộ gắn kết viện - doanh nghiệp - địa phương.
Với đặc thù là vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa lớn, Tây Nguyên đang được lựa chọn là "vùng trọng điểm triển khai" của Chương trình KC.07/21-30. Đây là khu vực có lợi thế lớn về các loại cây ăn trái và công nghiệp như sầu riêng, bơ, chanh dây, cà phê, hồ tiêu, song vẫn đối mặt với những thách thức về bảo quản, chế biến sâu và cơ giới hóa.
Theo PGS, TS Bùi Quang Thuật, Phó Chủ nhiệm Chương trình KC.07/21-30, các dự án thuộc chương trình tại Tây Nguyên sẽ tập trung vào việc xây dựng mô hình chuỗi công nghệ khép kín, từ thu hoạch, vận chuyển, sơ chế, bảo quản đến chế biến thành phẩm. Cùng với đó là phát triển thiết bị, máy móc chuyên dụng phù hợp địa hình và quy mô sản xuất tại địa phương, giúp nâng cao năng suất lao động và giảm chi phí. Khi các viện nghiên cứu làm chủ công nghệ, doanh nghiệp chủ động thương mại hóa, và người nông dân là người thụ hưởng trực tiếp, chuỗi giá trị nông nghiệp Việt Nam sẽ được khép kín, hiệu quả và bền vững hơn.
Gắn với định hướng đó, việc phát triển các vùng nguyên liệu tập trung đang được doanh nghiệp chú trọng, trong đó chuối là một ví dụ điển hình. Tại Tây Nguyên với hơn 2,4 triệu ha đất nông nghiệp với lợi thế đất bazan màu mỡ, cùng với Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, nhiều vùng trồng chuối quy mô lớn đã được hình thành, áp dụng cơ giới hóa và quy trình canh tác hiện đại, kết nối trực tiếp với các nhà máy chế biến sâu.
Thực tiễn, tại một số doanh nghiệp trồng chuối lớn như Công ty Huy Long An, HTX Lâm Phát Hưng, Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai, Công ty CP Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao, việc đẩy mạnh cơ giới hóa khâu làm đất, áp dụng mô hình trồng chuối hàng kép và điều chỉnh kỹ thuật canh tác phù hợp từng vùng sinh thái đã giúp ổn định chất lượng nguyên liệu, giảm chi phí và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các dây chuyền chế biến hiện đại.
Một điểm đáng chú ý của KC.07/21-30 là cơ chế liên kết “bốn nhà”, trong đó doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm ứng dụng và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Các nhiệm vụ có sự tham gia của doanh nghiệp ngay từ khâu đề xuất được ưu tiên hỗ trợ, đồng thời gắn với chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực. Nhờ đó, nhiều kết quả nghiên cứu không dừng ở phòng thí nghiệm mà nhanh chóng được đưa vào sản xuất, tạo ra sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia và nhu cầu thị trường.
Với mục tiêu ít nhất 50% nhiệm vụ có kết quả ứng dụng thực tế và khoảng 20% có khả năng thương mại hóa, Chương trình KC.07/21-30 được kỳ vọng sẽ tạo thêm động lực để doanh nghiệp chế biến nông sản đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm tổn thất sau thu hoạch từ 10-20% và từng bước nâng tỷ lệ chế biến sâu tiệm cận các nước tiên tiến trong khu vực. Qua đó, doanh nghiệp không chỉ gia tăng giá trị gia tăng cho nông sản Việt Nam mà còn góp phần thúc đẩy hiện đại hóa nông nghiệp theo hướng xanh, tuần hoàn và bền vững.
