Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo - động lực phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới

Làn sóng đổi mới sáng tạo đang bùng nổ mạnh mẽ trên toàn cầu tập trung vào các lĩnh vực như công nghệ số, năng lượng tái tạo, công nghệ sinh học và trí tuệ nhân tạo.

Tại Việt Nam, làn sóng này cũng đang phát triển mạnh mẽ, đặc biệt kể từ khi Chính phủ ban hành Đề án 844 "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025" và chọn năm 2016 là "năm quốc gia khởi nghiệp". Đến nay, cả nước có khoảng 3.800 đến 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, tập trung tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP HCM và Đà Nẵng, Hải Phòng.

Việt Nam đã chứng kiến sự thăng hạng trong chỉ số hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu, từ vị trí 58 lên 56 vào năm 2024, đồng thời đứng thứ 31 toàn cầu về số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo và duy trì vị trí thứ ba tại khu vực Đông Nam Á, chỉ sau Singapore và Indonesia.

Các lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam cũng ngày càng mở rộng sang các mảng tiên tiến như thương mại điện tử, công nghệ tài chính, công nghệ thực phẩm, giải pháp doanh nghiệp và dịch vụ công nghệ thông tin. Đặc biệt, Việt Nam đã ghi nhận sự xuất hiện của các "kỳ lân startup" (doanh nghiệp có giá trị từ 1 tỷ đô la Mỹ trở lên) như VNG, MoMo hay Sky Mavis.

Các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo được xem là "chìa khóa" để thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Vai trò của họ thể hiện trên nhiều phương diện. Họ đóng góp vào sự tăng trưởng kinh tế khi số lượng ngày càng gia tăng và phân bổ ở hầu hết các ngành, lĩnh vực và địa phương. Với sự tiếp sức của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và thương mại điện tử, các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo trở thành khu vực cạnh tranh và sáng tạo nhất, huy động toàn bộ nguồn lực xã hội cho phát triển. Mặc dù chịu tác động từ biến động kinh tế toàn cầu, các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam vẫn thu hút được lượng vốn đầu tư mạo hiểm ấn tượng, đạt 1,3 tỷ USD vào năm 2021 và 2 tỷ USD vào năm 2022.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp này còn đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết tình trạng việc làm, đặc biệt là đối với nhân lực trẻ, chất lượng cao. Mặc dù sử dụng số lượng lao động không lớn, họ có xu hướng tuyển dụng lao động trẻ có trình độ, giúp đối tượng này phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Không những thế, các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo còn thúc đẩy đổi mới công nghệ và thu hút đầu tư. Đó là mảnh đất màu mỡ để các công nghệ tiên tiến như AI, IoT, blockchain được thử nghiệm và ứng dụng rộng rãi. Nhờ đó, Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư quốc tế. Sự quan tâm này không chỉ mang lại nguồn lực tài chính mà còn góp phần đáng kể vào sự phát triển và đổi mới công nghệ trên cả nước.

Hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ đã giúp Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế năng động mới nổi, với báo cáo "Đầu tư Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo 2024" của Do Ventures nhấn mạnh Việt Nam đang nổi lên như một ngọn hải đăng khu vực về cơ hội đầu tư công nghệ. Do áp lực cạnh tranh, các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo là người đi tiên phong trong việc nghiên cứu, cải tiến và đưa ra công nghệ mới với sự khác biệt, từ đó tạo ra nhiều đổi mới trong nền kinh tế, tăng cường sáng tạo và tạo ra nhiều công ăn việc làm, ngành nghề mới.

Hướng tới phát triển bền vững và giải quyết các vấn đề xã hội cũng là một vai trò nổi bật của các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Nhiều doanh nghiệp đổi mới sáng tạo chọn khởi nghiệp bằng những giải pháp xanh, thân thiện với môi trường, từ nông nghiệp công nghệ cao đến công nghệ tái chế. Các mô hình này không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn góp phần giải quyết thách thức về môi trường và an sinh xã hội. Đơn cử như Grac với các giải pháp quản lý chất thải hiệu quả hay Alternō với giải pháp lưu trữ năng lượng nhiệt giá rẻ, cả hai đều lọt vào top 10 chương trình APAC Greenhouse Accelerator 2024 và đang hợp tác với PepsiCo để mở rộng hoạt động.

Ông Nguyễn Tất Đắc, người đồng sáng lập công ty khởi nghiệp sáng tạo Jupviec nói: "Với tinh thần đổi mới sáng tạo, các doanh nghiệp không chỉ tạo ra các sản phẩm mới mà còn giải quyết những vấn đề cấp bách, nâng cao chất lượng cuộc sống. Sự đổi mới cũng là đòn bẩy kinh tế mạnh mẽ, thúc đẩy tăng trưởng và tạo ra hàng nghìn việc làm mới, như cách Uber hay Grab đã thay đổi việc di chuyển, mang lại sự tiện lợi cho hàng triệu người đồng thời mang lại công việc cho cả trăm nghìn người".

Sự phát triển của các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo cũng xúc tác đổi mới trong chính sách công. Nhà nước đã xây dựng nhiều chính sách hỗ trợ vượt trội, điển hình là Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, khẳng định khoa học và công nghệ cùng đổi mới sáng tạo là một trong những đột phá chiến lược quan trọng nhất. Nhiều chính sách mới đã không chỉ đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh và cung cấp ưu đãi thuế, mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển của một hệ sinh thái khởi nghiệp đầy đủ và toàn diện, thúc đẩy sự đổi mới và tăng cường khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

Có thể khẳng định, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo không chỉ đóng vai trò "người tiên phong" mà còn là động lực cốt lõi cho sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, gia tăng sức cạnh tranh và định vị thương hiệu quốc gia trên trường quốc tế.

Dù đầy tiềm năng, các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo vẫn đối mặt với nhiều rào cản như hạn chế về vốn, kinh nghiệm quản trị, cơ chế pháp lý, và áp lực cạnh tranh gay gắt từ các tập đoàn lớn trong và ngoài nước. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới từng chỉ ra rằng hơn 90% doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, khiến việc đầu tư cho công nghệ mới hay đổi mới sáng tạo còn gặp nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, triển vọng phía trước rất rộng mở khi Chính phủ Việt Nam vẫn đang tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, đa dạng hóa kênh vốn, khuyến khích đầu tư mạo hiểm, và thúc đẩy các chương trình đào tạo nhân lực chất lượng cao. Các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo cũng cần chủ động hội nhập sâu vào mạng lưới toàn cầu, bắt kịp xu hướng công nghệ mới, đặc biệt là AI, dữ liệu lớn và kinh tế số.

Như lời Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã phát biểu tại “Diễn đàn Tương lai của Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số” ngày 29/8: “Ngày nay, chúng ta đang bước vào một giai đoạn mới, thời đại của AI, của dữ liệu lớn, của năng lượng xanh và kinh tế số. Đây là thời đại mà tri thức, sáng tạo và công nghệ chính là nguồn lực sản xuất quan trọng nhất”.

Với sự đồng hành của Nhà nước, cộng đồng đầu tư và xã hội, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên mạnh mẽ, trở thành động lực phát triển quốc gia trong giai đoạn mới.