Hạn chế về môi trường ở các làng nghề

Tuy nhiên, tiếng ồn, khói bụi và nước thải từ không ít làng nghề đã và đang tác động xấu đến môi trường.

Vẫn còn tồn tại

Theo báo cáo gần đây của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hải Dương, toàn tỉnh hiện có 14/66 làng nghề chưa có phương án bảo vệ môi trường, chủ yếu là các làng nghề đã dừng hoạt động hoặc số lượng các hộ hoạt động ít, chỉ còn 2-3 hộ làm nghề. Có 9/66 làng nghề hoạt động phát sinh nước thải.

Đây là nhóm làng nghề nấu rượu, làm bún, bánh đa, chế biến hàng nông sản, nhưng đều chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung. 30/66 làng nghề hoạt động có phát sinh khí thải, bụi là nhóm làng nghề nấu rượu, làm bún, bánh đa, chế biến hàng nông sản, mộc…

Được biết, Làng nghề bánh đa Lộ Cương ở phường Tứ Minh (TP Hải Dương, hiện có 15 hộ sản xuất mỳ gạo quy mô lớn bằng hệ thống công nghệ lò hơi liên hoàn, sản lượng đạt khoảng 3-5 tấn/hộ/ngày. Hàng ngày, mắt thường cũng nhìn thấy những ống khói từ lò hơi vẫn xả thẳng khói đen ra môi trường. Hầu hết các hộ đều sản xuất bằng hệ thống máy tráng bằng lò hơi, sử dụng củi đốt lấy hơi nóng sấy mỳ.

Dù hầu hết các hộ sản xuất đều đã xây dựng bể lắng chứa nước thải nhưng nhiều hộ để nước thải từ các bể lắng này tự chảy tràn cả ra ngoài đường. Vào giờ cao điểm sản xuất, tiếng máy tráng liên hoàn của các hộ sản xuất hoạt động hết công suất gây tiếng ồn lớn.

Tiếp đến là Làng nghề bún Đông Cận, xã Tân Tiến (Gia Lộc) cũng được UBND tỉnh công nhận từ năm 2004. Đến nay, làng nghề này chỉ còn khoảng 30 hộ sản xuất, buôn bán bún. Tuy ít nhưng nhiều hộ đã chuyển sang sử dụng máy sản xuất bún liên hoàn, năng suất đạt 4 tạ - 1 tấn/ngày/hộ.

Vì thế, lượng nước thải từ ngâm bột của các hộ thải ra môi trường tương đối lớn. Hầu hết các hộ sản xuất bún đều xây dựng hố ga hoặc hầm biogas để chứa nước thải, sau đó nước thải này chảy vào hệ thống nước thải chung của cả thôn rồi đổ ra kênh Đồng Tràng mà không hề được xử lý. “Vào mùa mưa còn đỡ, chứ vào mùa khô nước thải từ các nhà sản xuất chảy ra kênh chung bốc mùi hôi thối, rất khó chịu. Người dân nhiều lần kiến nghị cấp trên có giải pháp xử lý nước thải đối với các hộ làm bún nhưng vẫn chưa được giải quyết”. Đây chỉ là hai ví dụ điển hình cho ô nhiễm làng nghề.

Khắc phục hạn chế

Thời gian qua, để khắc phục được nhiều hạn chế về môi trường ở các làng nghề, tỉnh Hải Dương đã chỉ đạo từ các cơ quan chức năng cho đến chính quyền địa phương, thực hiện các giải pháp kỹ thuật để giảm thiểu tiếng ồn, độ rung, ánh sáng, bụi, bức xạ nhiệt bảo đảm không gây ô nhiễm môi trường xung quanh.

Đặc biệt, có biện pháp, công trình thu gom, lưu giữ chất thải rắn theo quy định của pháp luật. Hiện đã có 2 làng nghề của Hải Dương đã khắc phục được nhiều hạn chế về môi trường.

Theo UBND huyện Gia Lộc, đến cuối năm 2024, làng nghề Nghĩa Hy có 79 gia đình làm nghề da giầy (giảm 106 hộ so với năm 2019), trong đó có 27 hộ có đăng ký kinh doanh với 205 lao động. Các hộ sản xuất tại làng nghề chủ yếu hoạt động theo mô hình sản xuất nhỏ lẻ, quy mô nhỏ.

UBND xã Hoàng Diệu đã ký hợp đồng với Công ty CP Công nghệ môi trường An Sinh thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải da giầy (khoảng 800 kg của 4 làng nghề, trong đó có Nghĩa Hy). UBND xã cùng nhân dân đã đầu tư, cải tạo nhiều hạng mục, công trình, trong đó có hệ thống thoát nước. Đến nay, việc thu gom, xử lý chất thải tại làng nghề Nghĩa Hy đã cơ bản bảo đảm. Đến cuối năm 2024, làng nghề Phú Lộc có 56 hộ và 2 cơ sở sản xuất rượu với 137 lao động (giảm 224 hộ so với năm 2019).

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường tại đây, ngoài việc thành lập tổ tự quản bảo vệ môi trường, tăng cường tuyên truyền các hộ thực hiện phương án bảo vệ môi trường, UBND huyện Cẩm Giàng, UBND xã Cẩm Vũ đã cải tạo, nâng cấp hệ thống tiêu thoát nước, vận động các hộ không chăn nuôi trong khu vực dân cư.

Dù môi trường ở 2 làng nghề được cải thiện rõ rệt, nhưng việc thu gom, xử lý nước thải mới chỉ được xử lý sơ bộ bằng hệ thống bể tự hoại và bể biogas, chưa có hệ thống xử lý tập trung.

Khắc phục tình trạng này, UBND tỉnh Hải Dương đã đưa dự án thu gom, xử lý nước thải tại các làng nghề vào quy hoạch tỉnh Hải Dương thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1639/QĐ-TTg ngày 19/12/2023.

Trước đó, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Lưu Văn Bản đã yêu cầu TP Hải Dương phải tính đến phương án di chuyển các cơ sở trong làng nghề bánh đa Lộ Cương đến vị trí phù hợp khác, cần có ý kiến tham gia cụ thể, chi tiết từ người dân. Từ đó xây dựng lộ trình chi tiết cho phương án di dời.

Trên thực tế, chuyện làng nghề gây ô nhiễm môi trường như làng nghề bánh đa Lộ Cương không ít. Làng nghề tạo sinh kế cho nhiều hộ dân trong tỉnh, tạo việc làm tại chỗ cho nhiều lao động. Song việc đánh đổi sức khỏe, môi trường của cả làng để lấy sinh kế cho một bộ phận người dân quả là khó chấp nhận được. Bên cạnh những biện pháp mạnh như cách UBND TP Hải Dương đang làm đối với làng nghề bánh đa Lộ Cương thì về lâu dài các làng nghề phải tính đến phương án di dời ra khỏi khu dân cư.

Hiện nay, các địa phương trong tỉnh Hải Dương đều có các cụm công nghiệp. Đây là nơi di trú an toàn, lâu dài cần tính đến cho các hộ sản xuất, kinh doanh tại các làng nghề. Việc di dời các làng nghề vào các cụm công nghiệp, khu sản xuất tập trung sẽ giải được bài toán về hạ tầng, về hệ thống xử lý nước thải, chất thải… từ làng nghề.

Tất nhiên đây là việc khó, bởi khi di dời tới những khu sản xuất tập trung các hộ kinh doanh sẽ phải mất thêm chi phí thuê mặt bằng, xây dựng nhà xưởng mới. Trong khi nhiều hộ sản xuất, kinh doanh tại các làng nghề quy mô còn nhỏ, thiếu vốn, không quen với các thủ tục hành chính…

Do vậy, để di dời được các làng nghề gây ô nhiễm môi trường ra khỏi các khu dân cư cần sự tích cực vào cuộc, hỗ trợ của chính quyền các địa phương để thu hút các doanh nghiệp đầu tư xây dựng hạ tầng các cụm công nghiệp, đáp ứng nhu cầu về mặt bằng sản xuất, tạo thuận lợi cho các hộ sản xuất, kinh doanh trong làng nghề chấp thuận di dời ra khỏi khu dân cư được vay vốn ưu đãi, hỗ trợ họ các thủ tục thuê đất, thành lập doanh nghiệp… để sớm ổn định sản xuất tại địa điểm mới.