Hoàn thiện chính sách, thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo

Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị không chỉ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dài hạn vào R&D mà còn mở ra cơ hội hình thành một hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo thống nhất, bền vững và năng động.

Đây là chia sẻ của ông Vũ Thanh Thắng - Giám đốc trí tuệ nhân tạo (CAIO) - Đồng sáng lập Công ty cổ phần An ninh mạng SCS với Diễn đàn doanh nghiệp.

- Chính phủ đang thúc đẩy sửa đổi, hoàn thiện các cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Ông đánh giá thế nào về mức độ phù hợp và hiệu quả của các chính sách hiện hành?

Trong vài năm gần đây, Chính phủ đã rất nỗ lực hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, thể hiện qua việc hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia NIC, ban hành các nghị quyết, chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như đề xuất sửa đổi nhiều luật liên quan. Tuy nhiên, hiệu quả thực thi trên thực tế vẫn còn hạn chế, đặc biệt ở những khâu liên quan trực tiếp đến doanh nghiệp.

Hiện nay, phần lớn các quy định vẫn mang tính khung, còn chung chung, chưa cụ thể hoá đến mức doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận và thụ hưởng. Trên thực tế, để được hưởng ưu đãi, doanh nghiệp phải trực tiếp làm việc với các sở, ban, ngành địa phương nơi đăng ký hoạt động, vì mỗi chính sách đều gắn với những điều kiện cụ thể.

Về vốn, chúng ta vẫn thiếu cơ chế đặc thù cho các quỹ đầu tư mạo hiểm. Các quy định về góp vốn, thoái vốn, chia sẻ rủi ro chưa thực sự linh hoạt, khiến startup vẫn phải dựa chủ yếu vào nguồn vốn tự có hoặc vay thương mại, rất khó mở rộng quy mô.

Về đất đai, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực sản xuất, nông nghiệp công nghệ cao hoặc năng lượng sạch vẫn chưa có cơ hội tiếp cận quỹ đất phù hợp, bởi chính sách ưu tiên chủ yếu hướng tới doanh nghiệp lớn. Chính sách thuế và bảo hộ sở hữu trí tuệ tuy đã có cải thiện, nhưng trên thực tế, doanh nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc chứng minh sáng chế, đăng ký quyền sở hữu hoặc hưởng ưu đãi thuế cho hoạt động R&D.

Tôi cho rằng, đã đến lúc cần một khung chính sách linh hoạt hơn, cho phép thí điểm (sandbox) các mô hình đầu tư mới, đồng thời xây dựng cơ chế ưu đãi thuế và bảo hộ sở hữu trí tuệ đặc thù cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Khi đó, khu vực tư nhân sẽ mạnh dạn đổi mới và đầu tư dài hạn hơn. Song song với đó, doanh nghiệp cũng cần chuẩn bị kế hoạch phát triển chi tiết, chủ động làm việc với các cơ quan quản lý để nắm bắt và tận dụng tốt nhất các chính sách hỗ trợ.

- Theo ông, Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 mới đây mà Bộ Chính trị ban hành sẽ tác động như thế nào đến với hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo và cần làm gì để các chính sách này sớm đi vào thực tiễn?

Như chúng ta biết, thời gian qua Chính phủ đã ban hành hai nghị quyết rất quan trọng đối với doanh nghiệp khoa học – công nghệ, đó là Nghị quyết 68 và Nghị quyết 57. Cả hai văn bản này đều tập trung vào mục tiêu ưu tiên phát triển công nghệ cao, trong đó Nghị quyết 68 đặc biệt nhấn mạnh việc hỗ trợ trực tiếp cho các doanh nghiệp khoa học – công nghệ, nhất là các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo.

Nội dung của các nghị quyết này rất sát thực tiễn và nếu được triển khai hiệu quả, sẽ tạo động lực lớn cho hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, không chỉ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dài hạn vào R&D mà còn giúp hình thành một hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo thống nhất, bền vững và năng động hơn.

Tuy nhiên, để chính sách thực sự phát huy hiệu quả, theo tôi, cần thúc đẩy từ cả hai phía. Một là từ phía Chính phủ, cần tổ chức thêm các hội thảo, diễn đàn để chính sách sớm đi vào cuộc sống, bởi độ trễ chính sách luôn là thách thức lớn. Hai là từ phía doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp công nghệ cao và startup trong phạm vi điều chỉnh của Nghị quyết 68, cũng cần chủ động làm việc với các cơ quan chức năng để nắm bắt và tận dụng cơ hội hỗ trợ. Nếu cả hai phía cùng chủ động, tôi tin rằng các chính sách này sẽ nhanh chóng đi vào thực tiễn và tạo hiệu quả lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo.

- Ngoài ra, cần triển khai những chính sách gì để tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu, từ đó xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đồng bộ tại Việt Nam, thưa ông?

Hiện nay, mối liên kết giữa doanh nghiệp – trường đại học – viện nghiên cứu ở Việt Nam vẫn còn khá lỏng lẻo, chưa hình thành cơ chế hợp tác bền vững. Nguyên nhân chính là thiếu chính sách điều phối và cơ chế chia sẻ lợi ích rõ ràng giữa các bên. Doanh nghiệp cần kết quả nghiên cứu có tính ứng dụng cao, trong khi trường và viện lại thiếu động lực thương mại hóa vì chưa có cơ chế khuyến khích về tài chính hay quyền sở hữu trí tuệ.

Thực tế, việc hợp tác giữa doanh nghiệp và các trường đại học không phải là mới trên thế giới. Tôi từng học tập tại Hàn Quốc, nơi các doanh nghiệp lớn thường đặt bài toán thực tiễn cho các trường đại học giải quyết, hình thành liên kết chặt chẽ giữa nguồn lực doanh nghiệp và nguồn lực học thuật. Ở Việt Nam, chúng ta cũng có thể triển khai cách tiếp cận tương tự, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo, điện tử bằng cách mở các phòng nghiên cứu doanh nghiệp – trường học để giải quyết bài toán thực tế.

Để hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thống nhất, Nhà nước cần sớm ban hành cơ chế kết nối viện – trường – doanh nghiệp theo mô hình “tam giác hợp tác”, trong đó cần thiết lập quỹ đồng tài trợ nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, sử dụng nguồn lực công – tư. Đồng thời cho phép doanh nghiệp đồng sở hữu sáng chế hoặc kết quả nghiên cứu nếu có đóng góp vốn hoặc đặt hàng nghiên cứu. Ngoài ra, cần xây dựng nền tảng dữ liệu mở về nghiên cứu, sáng chế, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận và ứng dụng kết quả khoa học vào sản xuất – kinh doanh.

Nếu thực hiện được các giải pháp này, chúng ta mới thật sự chuyển tinh thần của Nghị quyết 57 thành hành động cụ thể, biến đổi mới sáng tạo trở thành động lực thực sự của phát triển kinh tế.

- Trân trọng cảm ơn ông!