Ninh Bình: Chuyển đổi số là chìa khóa gỡ “thẻ vàng” IUU

Việc Ủy ban châu Âu (EC) rút lại cảnh báo "thẻ vàng" đối với thủy sản Việt Nam là một mục tiêu cấp thiết, không chỉ để mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn khẳng định trách nhiệm của Việt Nam trong quản lý nghề cá bền vững. Tại Ninh Bình, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, đặc biệt là phần mềm nhật ký điện tử, đang được xem là giải pháp then chốt để giải quyết vấn đề này.

Giải pháp đột phá từ nhật ký điện tử

Tại cuộc họp gần đây về chống khai thác IUU, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh mục tiêu cấp bách là phải chấm dứt tình trạng này để gỡ bỏ cảnh báo “thẻ vàng” của EU. Thủ tướng lưu ý rằng Đoàn kiểm tra của EC sẽ đến Việt Nam vào tháng 10/2025.

Trước nguy cơ thị trường thủy sản Việt Nam bị thu hẹp do những thay đổi của tình hình thế giới, việc gỡ “thẻ vàng” sẽ giúp khôi phục và mở rộng thị trường, từ đó nâng cao thu nhập cho người dân. Chính vì vậy, Thủ tướng yêu cầu các tỉnh, thành phố phải chấm dứt tình trạng khai thác IUU và chịu trách nhiệm trước Chính phủ nếu để xảy ra vi phạm tại địa phương. Và để đẩy nhanh tiến độ, Thủ tướng Chính phủ giao Tập đoàn Viettel hoàn thành việc số hóa toàn bộ công tác quản lý khai thác IUU trước ngày 15/10, tạo thuận lợi cho các cấp, ngành trong việc điều hành và chỉ đạo.

Trước yêu cầu gỡ "thẻ vàng" từ Chính phủ, tỉnh Ninh Bình đã có những bước đi hiệu quả. Trong suốt hơn một năm qua, công tác chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) luôn được tỉnh đặt lên hàng đầu. Nhờ sự quyết liệt này, từ ngày 1/1/2024 đến 14/9/2025, chưa có tàu cá nào của tỉnh Ninh Bình vi phạm vùng biển nước ngoài, cũng như không có trường hợp nào bị khởi tố, truy tố hay xét xử.

Để đạt được những kết quả đáng ghi nhận đó, tỉnh Ninh Bình đã quyết liệt triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó nổi bật là việc ứng dụng phần mềm Nhật ký điện tử và truy xuất nguồn gốc (eCDT). Phần mềm này cho phép ngư dân, doanh nghiệp và các cơ quan chức năng thực hiện toàn bộ quy trình từ khai báo xuất, nhập cảng, ghi chép sản lượng khai thác, đến cấp giấy chứng nhận nguồn gốc một cách minh bạch và nhanh chóng.

Anh Nguyễn Văn Tuấn - Thuyền trưởng tàu cá NĐ-92345-TS cho biết, trước kia mỗi lần làm thủ tục tại cảng cá, đặc biệt vào thời điểm cao điểm, số lượng tàu đăng ký rất đông, anh cùng nhiều chủ tàu khác phải chờ đợi rất lâu. Điều này không chỉ gây mệt mỏi mà còn ảnh hưởng đến thời gian ra khơi và năng suất khai thác.

Từ khi sử dụng phần mềm eCDT, mọi việc đã thay đổi. Bây giờ, chúng tôi được cán bộ cảng cá hướng dẫn tận tình, thao tác trên máy tính cảm ứng (kiosk) rất đơn giản, chỉ vài bước là xong. Thời gian làm thủ tục đã được rút ngắn đi rất nhiều, chúng tôi có thể nhanh chóng hoàn tất và chuẩn bị cho chuyến đi tiếp theo – anh Tuấn chia sẻ.

Nhật ký điện tử và truy xuất nguồn gốc (eCDT) là phần mềm dùng chung, được cài đặt và sử dụng bằng thiết bị thông minh như điện thoại, máy tính bảng… cung cấp đầy đủ quy trình và chức năng khai báo theo quy định cho các đơn vị Chi cục Thủy sản-Kiểm ngư, Ban quản lý cảng cá, Đồn Biên phòng, công ty chế biến xuất khẩu, vựa và ngư dân.

Các chức năng được thiết kế đơn giản và dễ hiểu, với các bước triển khai, như: quản lý tàu cá xuất cảng và ghi nhận dữ liệu ban đầu về tàu và thuyền viên. ghi chép sản lượng khai thác tại thời điểm đánh bắt thông qua thiết bị nhật ký điện tử. Quản lý tàu vào cảng, cập nhật sản lượng khai thác. Giám sát sản lượng lên cảng, cấp biên nhận bốc dỡ, mua cá tại cảng. Cấp giấy xác nhận và giấy chứng nhận nguồn gốc nguyên liệu cho nhà máy chế biến.

Hướng tới mục tiêu bền vững

Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Ninh Bình ông Trần Anh Dũng khẳng định, chống khai thác IUU là nhiệm vụ trọng tâm. Tỉnh đã thành lập Ban Chỉ đạo và yêu cầu người đứng đầu các cấp phải chịu trách nhiệm nếu để xảy ra vi phạm. Hoạt động giám sát tại cảng được duy trì thường xuyên, giúp kiểm soát chặt chẽ sản lượng và nguồn gốc thủy sản.

Nếu như trước kia, các thông tin về số lượng hải sản đánh bắt trong chuyến đi được các chủ tàu ghi chép thủ công bằng sổ, giấy dễ bị nhòe, mờ hoặc hỏng nát trong quá trình khai thác trên biển thì nay, phần mềm này hỗ trợ các chủ tàu ghi nhật ký khai thác và nhật ký chuyển tải sản phẩm khai thác trong môi trường không có mạng Internet, mọi thông tin sẽ tự động đồng bộ khi tàu cập cảng và kết nối Internet. Điều này không chỉ giúp đảm bảo tính chính xác của thông tin mà còn giảm thiểu rủi ro mất mát dữ liệu.

Hiện, tại các địa điểm tiếp nhận khai báo xuất nhập cảng, cán bộ thuộc Ban Quản lý cảng cá vừa giúp chủ tàu đăng ký xuất, nhập cảng, vừa hướng dẫn cài đặt và khai báo bằng phần mềm. Các đơn vị cũng bố trí kiosk khai báo, máy tính bảng để hỗ trợ ngư dân làm thủ tục.

Trên thực tế, toàn bộ 2 cảng cá chỉ định (Ninh Cơ, Thành Vui) và 3 khu neo đậu tàu thuyền tránh bão cấp tỉnh (Ninh Cơ, Quần Vinh, cửa Hà Lạn) trên địa bàn Ninh Bình đều đã được bố trí đội ngũ cán bộ có nhiệm vụ hướng dẫn và hỗ trợ chủ tàu, thuyền trưởng cùng các doanh nghiệp thu mua, chế biến trong quá trình đăng nhập và sử dụng phần mềm nhật ký điện tử eCDT.

Ông Nguyễn Thành Chung - Giám đốc Ban Quản lý cảng cá thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình cho biết, việc áp dụng phần mềm eCDT không chỉ giúp xác nhận, chứng nhận nguồn gốc sản phẩm thủy sản khai thác trong nước mà còn hỗ trợ theo dõi và giải quyết các thủ tục hành chính dễ dàng hơn. Nhờ đó, việc ứng dụng công nghệ đã góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của ngư dân trong việc tuân thủ pháp luật về chống khai thác bất hợp pháp IUU. Khi mọi hoạt động đều được ghi lại và minh bạch hóa, ngư dân sẽ thấy được lợi ích của việc khai thác hợp pháp, góp phần xây dựng một ngành thủy sản bền vững và có trách nhiệm.

Theo Ban Quản lý cảng cá tỉnh Ninh Bình, đến ngày 22/9, hệ thống eCDT đã ghi nhận hơn 6.000 lượt tàu xuất, nhập cảng, với sản lượng thủy sản qua cảng đạt trên 8.800 tấn. Những con số này cho thấy hiệu quả rõ rệt của việc số hóa trong quản lý nghề cá.