Công phu làm lên một nén hương bài… chùa Keo

KHÁNH LINH• 07/01/2023 04:38

Càng gần Tết Quý Mão 2023, khắp các làng làm nhang thơm ở Thái Bình đâu đâu cũng đang miệt mài ngày đêm làm ra những nén nhang thơm phục vụ người tiêu dùng trong Nam ngoài Bắc...

>>>Tượng mèo mạ vàng “hút" khách dịp Tết Quý Mão 2023

>>>Thị trường Tết Quý Mão 2023: "Kích" tín nhiệm và trách nhiệm!

Chùa Keo, xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư (Thái Bình). Tháng 9-2012 được Bộ Văn hóa cấp bằng công nhận Di tích quốc gia đặc biệt. Tháng 10-2017 chùa Keo đón nhận bằng ghi danh Lễ hội chùa Keo là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Ở đây vẫn còn lưu truyền nghề làm nhang bài thương hiệu "nhang (hương) bài chùa Keo" nổi tiếng tồn tại mấy trăm năm.

Về làng Keo vào những ngày cận Tết nguyên đán, rất dễ nhận thấy thoang thoảng mùi thơm dịu từ xưởng sản xuất hương sau khuôn viên chùa. Theo trụ trì chùa Keo nghề làm hương gia truyền có từ hàng mấy trăm năm nay, nổi tiếng nhất nhì vùng châu thổ sông Hồng. Trải qua hàng trăm năm biến thiên của lịch sử, nghề làm hương vẫn được duy trì và phát triển ở đây. Trước là để cúng Phật, Thánh tại chùa và phục vụ tín ngưỡng của nhân dân, du khách có nhu cầu. Nghề sản xuất hương ở chùa Keo diễn ra quanh năm, nhưng vào những tháng cuối năm là quãng thời gian tất bật, nhộn nhịp nhất. Bắt đầu từ tháng 10 âm lịch hàng năm, đã phải chuẩn bị nguyên vật liệu, tập trung nhân lực, tăng cường công suất để phục vụ sản xuất hàng tết. Trong khoảng thời gian này, nhang bài chùa Keo xuất ra thị trường khối lượng lớn để phục vụ nhu cầu tết Nguyên đán và phục vụ lễ hội trong vùng cũng như các tỉnh trong cả nước.

Sau khuôn viên chùa, phật tử Nguyễn Xuân Minh (hiện là cán bộ ngành nông nghiệp) đang "tay năm tay mười" nhào, bới, xới, trộn.. nguyên liệu làm nhang, chia sẻ với chúng tôi, "chuẩn bị hương cho vụ Tết Nguyên Ðán Quý Mão 2023, từ tháng 11 âm lịch, chúng tôi đã thuê thêm thợ với mức lương là 250 - 300 nghìn đồng/người/ngày. Thời điểm cuối năm, lượng hương phục vụ cho nhu cầu của thị trường tăng gấp đôi gấp ba. Các thương lái từ các tỉnh như: Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Ninh Bình, Nghệ An,... phải gọi điện đặt hàng trước..." - ông Minh cho biết.

“Ngày xưa, khi chưa có máy móc, mọi công đoạn đều phải làm thủ công nên rất vất vả. Từ việc mua tre đem về cưa thành từng khúc, chẻ nhỏ, vót rồi phơi khô để làm cốt cho đến nghiền bột, phơi hương thành phẩm... đều phải làm bằng tay. Trước đây, người dân làm hương bằng cách se bằng tay, nên năng suất thấp và hương làm ra cũng không đều. Mấy năm trở lại đây, khi máy làm hương ra đời, đã giúp cho công việc của người làm hương bớt vất vả, cực nhọc, năng suất tăng cao từ 2 vạn đến 5 vạn que hương một ngày, giảm công lao động và cây hương làm ra rất đều, đẹp" - ông Minh cho biết thêm.

Theo ông Minh, trong các công đoạn làm hương, công đoạn trộn keo là khó nhất. Mỗi nhà làm hương có một công thức trộn keo riêng, được giữ như bí quyết gia truyền. Dù đã có máy móc hỗ trợ nhưng người thợ làm hương vẫn phải có sự chỉn chu, tỉ mỉ và đôi bàn tay khéo léo để trộn keo. Keo lúc nào cũng phải đạt được yêu cầu về độ mịn, độ ẩm thì mới có thể bám chặt vào thân hương; nếu pha trộn không đúng cách thì hương sẽ không thơm, cháy không đều hoặc tắt nửa chừng. Nếu như trước đây, trộn keo phải dùng tay để nhồi, dùng chân để dậm thì giờ đây nhờ có máy móc nên tiết kiệm được thời gian hơn. Sau khi nguyên liệu đã chuẩn bị xong, bột và tăm hương sẽ cho vào từng bộ phận của máy để vận hành. Người làm chỉ việc ngồi đợi que hương hoàn thành ra rồi đem phơi.

>>>Cảng hàng không Tân Sơn Nhất sẽ tăng 150 chuyến bay phục vụ Tết Quý Mão

"Người thợ trộn bột cần phải có kinh nghiệm, thì người vận hành máy đòi hỏi phải có sự khéo léo. Mặc dù đây là công việc không quá vất vả nhưng lại mất khá nhiều thời gian. Nếu tăm hương đang làm bị nghẽn, phải nhanh chóng xử lý để cho máy hoạt động trở lại. Thông thường, hương được phơi trên phên tre, để khô tự nhiên. Nếu trời nhiều nắng, hương chỉ cần phơi một ngày, trời ít nắng thì từ hai đến ba ngày", ông Minh chia sẻ.

Đại đức Thích Thanh Quang - trụ trì chùa Keo chia sẻ, việc làm nhang nhà chùa tạo điều kiện cơ sở vật chất các phật tử cùng nhau làm. Do nhu cầu sử dụng hương trầm dịp cuối năm và đầu năm mới tăng cao nên cứ đến thời điểm này công việc lại hối hả, tất bật. Số lượng hương thơm làm ra của những tháng giáp tết cộng lại cao gấp từ 3 - 4 lần so với những tháng còn lại trong năm.

"Tay năm tay mười" kiểm tra những que nhang thành phẩm, ông Minh nói, chúng tôi đã nhận đặt hàng của người dân địa phương, phật tử và du khách các nơi. Các thương mối các nơi tiếp tục gọi đặt hàng nhưng dù đã thuê thêm 3 - 5 nhân công thời vụ "xe ngày xe đêm" không kịp nên chúng tôi phải từ chối, chỉ giữ mối cũ, không dám nhận thêm vì sợ không kịp. Hiện nay phải đẩy nhanh tiến độ sản xuất để cung cấp phục vụ nhu cầu tâm linh tín ngưỡng dịp cuối năm, Tết và ra giêng của nhân dân...".

Nghề làm nhang cũng lắm công phu:

Theo trụ trì chùa Keo nghề làm hương gia truyền có từ hàng mấy trăm năm nay, nổi tiếng nhất nhì vùng châu thổ sông Hồng.

Nguyên liệu để làm ra nhang bài chùa Keo là các nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên, khá gần gũi với người dân, như cây trám, rễ cây bài, củ cây bài...

Sau khi được thu hoạch, rễ cây bài, củ cây bài được đem phơi khô

Sau khi được thu hoạch, rễ cây bài, củ cây bài được đem phơi khô...

Nghiền thành bột

Xe vào các cây tre, nứa đã được làm sẵn trước đó

Xe vào các cây tre, nứa đã được làm sẵn trước đó. Đây là công đoạn khá khó và cần sự khéo léo, tỉ mỉ từ đôi bàn tay...

Bước cuối cùng trong quy trình làm hương bài chính là đem những cây tre, cây nứa đã được xe hỗn hợp vào đem đi phơi nắng để khô lại

Thông thường, hương được phơi trên phên tre, để khô tự nhiên. Nếu trời nhiều nắng, hương chỉ cần phơi một ngày, trời ít nắng thì từ hai đến ba ngày

Sản phẩm sau khi được phơi khô thì có thể đưa vào sử dụng và đem ra thị trường buôn bán

làm nhang nhà chùa tạo điều kiện cơ sở vật chất các phật tử cùng nhau làm

Làm nhang nhà chùa tạo điều kiện cơ sở vật chất các phật tử cùng nhau làm.

Mỗi cây hương hay mùi hương bài được tạo ra đều ẩn chứa một kỷ niệm, gợi nhớ những ký ức khiến con người ta trầm lắng, an yên trong chính tâm hồn mình.