Xây dựng môi trường phát triển cho ngành hàng không

Thời gian qua, Hàng không đang đứng trước những yêu cầu phát triển rất lớn, đáp ứng đòi hỏi của nền kinh tế và nhu cầu đi lại của người dân. Tuy nhiên, vẫn có nhiều chính sách chưa theo kịp với yêu cầu thực tiễn, vẫn còn đâu đó những ứng xử chưa thật sự công bằng giữa các khu vực kinh tế.

Với tốc độ tăng trưởng đáng kinh ngạc của ngành hàng không thời gian qua, đâu là những tiềm năng, cơ hội của thị trường hàng không trong thời gian tới? Đâu là giải pháp thúc đẩy thị trường hàng không phát triển bền vững? Bên cạnh đó, cần nhận diện những khó khăn của thị trường, nhận diện những dấu hiệu, biến tướng của cạnh tranh từ đó đưa ra các chỉ dẫn cho doanh nghiệp.

Được sự chỉ đạo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, hôm nay ngày 16 tháng 5 năm 2019, Báo Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức buổi tọa đàm với chủ đề: "XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH CỦA NGÀNH HÀNG KHÔNG".

Tọa đàm thu hút Toạ đàm “Xây dựng môi trường phát triển cho ngành hàng không” thu hút đông đảo sự tham gia của các cơ quan quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo hàng không...

Tham dự Toạ đàm có: Tiến sỹ Vũ Tiến Lộc – Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI); TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ương; Luật sư Trần Hữu Huỳnh  - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam; Ông Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội – Phó ban dân nguyện của Quốc hội; Ông Bùi Doãn Nề, Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp hàng không; Ông Phạm Ngọc Minh – Chủ tịch HĐQT Vietnam Airlines; Ông Lại Xuân Thanh - Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Cảng hàng không VN; Ông Đặng Tất Thắng – Phó Tổng giám đốc thường trực Bamboo Airways; PGS TS Nguyễn Thị Phương, Giảng viên Đại học Giao thông Vận tải; Ông Hồ Quốc Cường – Trưởng phòng vận tải Hàng không -  Cục hàng không Việt Nam; Luật sư Hoàng Ngọc Giao - Trọng tài viên VIAC; Luật sư Nguyễn Danh Huế - Chủ tịch Hội đồng thành viên công ty Luật TNHH Hừng Đông; Ông Koji Takauchi - Cố vấn cao cấp hình thành dự án Jica; Ông Nguyễn Đình Thảo - Cán bộ Chương trình cao cấp Jica; Ông Tăng Văn Nghĩa – Trưởng khoa sau Đại học, trường Đại học Ngoại thương. 

Về phía Ban Tổ chức có ông Phạm Ngọc Tuấn - Tổng Biên tập Báo Diễn đàn Doanh nghiệp, ông Nguyễn Linh Anh - Phó Tổng Biên tập Báo Diễn đàn Doanh nghiệp.

Phát biểu khai mạc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) - TS Vũ Tiến Lộc khẳng định, vận tải hàng không đang tăng trưởng mạnh mẽ trên toàn cầu, trong đó tăng trưởng mạnh nhất là các nước đang phát triển. Việt Nam nằm trong những quốc gia có mức tăng trưởng nhanh nhất khu vực.

Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) - TS Vũ Tiến Lộc nhận định, Việt Nam còn nhiều không gian cho việc huy động sức dân. Nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh nội địa là vấn đề được đặt ra khi mà các hãng hàng không quốc tế cũng sẽ cạnh tranh gay gắt.

Theo thống kê quốc tế, hàng không thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cứ 1% tăng trưởng của hàng không sẽ đồng hành tương ứng với 0,4 - 0,5% tăng trưởng GDP. Ở Việt Nam, trong những năm gần đây ngành hàng không đều tăng trưởng bình quân 14 -15%, tương ứng với mức tăng GDP 6,8 -7%/năm.

Lấy ví dụ VietJet Air bắt đầu khai thác vào cuối năm 2011, Chủ tịch VCCI cho biết: “Thị trường hàng không trong nước đã có sự sang trang, thế độc quyền bị phá vỡ. Từ một loại phương tiện giao thông chỉ dành cho giới doanh nhân hay những người dân có thu nhập cao, hiện nay, hàng không đã trở nên thông dụng, cơ hội đi máy bay mở cửa với tất cả người dân”.

Theo dự báo của Hiệp hội Vận tải Hàng không quốc tế (IATA), Việt Nam sẽ trở thành thị trường hàng không phát triển nhanh thứ 5 thế giới, đạt 150 triệu lượt hành khách vận chuyển vào năm 2035. Còn ở trong nước, tỉ lệ người dân đi máy bay của Việt Nam đang tăng nhanh. Với dân số gần 100 triệu người, hàng không nội địa Việt Nam được IATA dự báo sẽ tăng trung bình 15%/năm trong thời gian tới. 

Mặt khác, hiện nay Việt Nam đang chuyển dần nền kinh tế sản xuất công nghiệp sang sản xuất hàng hóa công nghệ cao, đó là những sản phẩm có nhu cầu vận chuyển hàng không rất lớn.

Theo TS Vũ Tiến Lộc: Những năm gần đây, tăng trưởng hàng không khá nóng nhưng phải đối mặt với nhiều thách thức như quá tải về hạ tầng sân bay bến đỗ, an ninh trên các chuyến bay trong đó sự gia nhập của các hãng hàng không quy mô mới có thể tạo ra sự cạnh tranh “phi quy luật” từ đó đặt ra nhiều thách thức.

“Việt Nam là thành viên của cộng đồng kinh tế chung ASEAN, các quốc gia trong khu vực sẽ trở thành thị trường chung, hàng hóa vận chuyển tự do và hội nhập toàn cầu. Đây là cơ hội cho một bầu trời mở. Nhưng thử thách của Việt Nam là thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ vận tải hàng không và cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng được nhu cầu”, TS Vũ Tiến Lộc nhấn mạnh.

Các chuyên gia hàng không nhận định, tính cạnh tranh của thị trường càng cao thì chất lượng dịch vụ sẽ càng tốt hơn, vì dần loại bỏ được sự áp đặt từ phía nhà vận chuyển. Thời gian vừa qua, nhiều hãng hàng không đã tăng tiện ích cho hành khách, thậm chí, thị trường đang trong giai đoạn phát triển nóng. Nhưng sự phát triển của ngành hàng không ở Việt Nam chưa tương ứng. Do đó, TS Vũ Tiến Lộc nhận định, chúng ta còn nhiều không gian cho việc huy động sức dân. Nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh nội địa là vấn đề được đặt ra khi mà các hãng hàng không quốc tế cũng sẽ cạnh tranh gay gắt.

“Dư địa của ngành hàng không Việt Nam còn rất lớn, cần nhìn nhận rõ vị trí, vai trò trong nền kinh tế để thúc đẩy ngành không phát triển mạnh mẽ, bền vững, đóng góp ngày càng lớn cho kinh tế của đất nước và trở thành động lực thúc đẩy các ngành khác phát triển”, TS Vũ Tiến Lộc nhấn mạnh.

Trước kỳ vọng về một ngành hàng không minh bạch, năng động, hiệu quả, Chủ tịch VCCI mong nhận được thêm nhiều kiến nghị để "xây dựng môi trường phát triển cho ngành hàng không" với các vấn đề về thể chế chính sách, cơ sở hạ tầng và đào tạo nhân lực cho ngành hàng không. Công thức xã hội hoá, đối tác công tư sẽ là chìa khoá “cất cánh” hàng không nước nhà.

Theo dự báo của Hiệp hội Vận tải Hàng không quốc tế (IATA), Việt Nam sẽ trở thành thị trường hàng không tăng trưởng mạnh thứ 5 trên thế giới về lượng khách quốc tế và hàng hóa được vận chuyển, còn trong nước, tỷ lệ người dân đi máy bay đang tăng nhanh. Với dân số gần 100 triệu người, hàng không nội địa sẽ tăng trung bình 15%/năm trong thời gian tới.

Với dự báo như vậy, các chuyên gia kinh tế cho rằng, trong tương lai gần, Việt Nam sẽ cần khoảng 10 hãng hàng không mới. Với nhu cầu lớn như vậy, trong khi các hãng bay do nhà nước quản lý không được lập mới thì sự ra đời của các hãng bay tư nhân là điều tất yếu để đáp ứng nhu cầu của thị trường và tạo ra nhiều sự lựa chọn hơn cho người dân trong việc lựa chọn các phương tiện đi lại.

Bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ của thị trường hàng không cũng như xu hướng phát triển của ngành hàng không thế giới và yêu cầu thị trường Việt Nam là những thách thức rất lớn.

TRIỂN VỌNG VÀ THÁCH THỨC

Điều phối phiên I với chủ đề: “Triển vọng và thách thức của sự phát triển thị trường hàng không Việt Nam”, TS Vũ Tiến Lộc dẫn dắt, hiện, chúng ta có 5 hãng hàng không, trong đó có những hãng hàng không có ảnh hưởng tới thị trường hàng không Việt Nam như Vietnam airline, Bamboo Airways, VietJet Air, Jetstar… “Thị trường hàng không là ngành có bước chuyển rất lớn, là những người làm trong ngành hàng không, các ông/bà có đánh giá như thế nào về bức tranh thị trường hiện nay?” – Tiến sỹ Vũ Tiến Lộc đặt câu hỏi.

TS Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI chủ tọa phiên I với chủ đề: “Triển vọng và thách thức của sự phát triển thị trường hàng không Việt Nam”

Ông Phạm Ngọc Minh – Chủ tịch HĐQT Vietnam Airlines cũng đồng tình với quan điểm của Chủ tịch VCCI - TS Vũ Tiến Lộc rằng thị trường vận tải hàng không sẽ bùng nổ, tuy nhiên không bất ngờ. 

Ông Phạm Ngọc Minh – Chủ tịch HĐQT Vietnam Airlines

Ông Minh cho biết: Tốc độ tăng trưởng của giai đoạn nửa cuối năm 2018 là 9% và quý I năm 2019 xấp xỉ 7%. 

Với mức tăng trưởng này, chúng ta cần đặt câu hỏi, sự tăng trưởng này do đâu? Do hạ tầng giao thông quá tải hay do sự bùng nổ tất yếu của giai đoạn phát triển khách đường bộ chuyển sang máy bay? 

Câu chuyện tiếp theo của sự phát triển này phải chú ý đến yếu tố an toàn và an ninh. Cụ thể, giữa đơn vị cung ứng và đơn vị giám sát.  

Theo ông Hồ Quốc Cường – Trưởng phòng vận tải Hàng không -  Cục hàng không Việt Nam, trong giai đoạn 5 năm trở lại (2014-2018) thị trường hàng không chứng kiến sự tăng trưởng cao về số lượng hành khách và hàng hoá.

Ông Hồ Quốc Cường – Trưởng phòng vận tải Hàng không -  Cục hàng không Việt Nam

Theo Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA), Việt Nam là một trong những thị trường hàng không phát triển nhất toàn cầu trong một thập kỉ trở lại đây với sự tăng trưởng doanh thu trung bình là 17,4%, cao hơn 2 lần so với mức 7,9% của toàn Châu Á.

Điều này thể hiện nhu cầu của vận tải hàng không rất cao của thị trường nội địa Việt Nam cũng như nhu cầu từ thị trường quốc tế đến Việt Nam.

Ở góc độ nhà nghiên cứu, PGS TS Nguyễn Thị Phương, Giảng viên Đại học Giao thông Vận tải cho rằng, điều kiện quan trọng nhất để Việt Nam phát triển hàng không là cơ sở vật chất, bao gồm hệ thống cảng, hệ thống tàu bay và kiểm soát không lưu. Trong đó, sân bay trung chuyển là yếu tố quan trọng để mở rộng vị thế ngành vận tải hàng không của Việt Nam. Nếu có những chính sách phát triển đầu tư các sân bay có tầm cỡ để trở thành sân bay trung chuyển cho hàng không của khu vực thì ngành hàng không Việt Nam sẽ phát triển mạnh mẽ hơn nữa.

PGS TS Nguyễn Thị Phương, Giảng viên Đại học Giao thông Vận tải

Trước câu hỏi, tăng trưởng của thị trường hàng không như vậy có “nóng” hay không?Ông Bùi Doãn Nề, Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp hàng không cho rằng, sự tăng trưởng của hàng không phụ thuộc vào sự phát triển của kinh tế. Để đáp nhu cầu của khoảng 100 triệu dân thì theo tôi như vậy tăng trưởng như vậy là phù hợp. 

Ông Bùi Doãn Nề, Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp hàng không

Đồng quan điểm, ông Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội – Phó Ban dân nguyện của Quốc hội nhận định: Nếu so sánh với nhu cầu đi lại, tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, dân số, số hãng hàng không, doanh thu của các công ty hàng không, nếu nói tăng trưởng nóng thì không hẳn đúng, mà là phù hợp. 

Ông Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội – Phó Ban dân nguyện của Quốc hội

Tuy nhiên, "tôi muốn nhắc đến khía cạnh khác, đó là liệu có phải đang xảy ra tình trạng “lạm phát đường băng” hay không khi các cử tri kiến nghị rằng mật độ cơ sở hạ tầng các sân bay đang ngày càng cao?" - ông Nhưỡng đặt câu hỏi và cho rằng: Để phát triển toàn diện ngành hàng không, không chỉ đơn thuần chú trọng vào cơ sở hạ tầng mà nó còn là văn hoá hàng không, đội ngũ bay… 

Theo ông Nhưỡng, hiện nay, ngành hàng không Việt Nam chủ yếu vẫn mang tính dịch vụ, chưa phải là sản xuất, vì vậy phải đánh giá một cách toàn diện vai trò vị trí và đóng góp của ngành đối với nền kinh tế. 

Về việc mở cửa bầu trời giúp các ngành có thêm cơ hội, Luật sư Trần Hữu Huỳnh  - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam cho rằng, vận tải hàng không chỉ là một phần trong mở cửa bầu trời, cùng với đó là nâng cao chất lượng vận tải đường bộ và đường sắt.

Luật sư Trần Hữu Huỳnh  - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam

Về các điều kiện ra nhập thị trường của ngành hàng không, LS Huỳnh đánh giá, đây là ngành kinh doanh có điều kiện, bên cạnh các thủ tục thì yêu cầu 100 tỷ đồng với tuỳ số lượng máy bay mỗi hãng.

“Điều kiện như vậy không phải vấn đề lớn. Có nghĩa, vấn đề ra nhập thị trường không quá khó khăn và không có tính chất hợp chế. Quy định cấp phép bay từ các cơ quan nhà nước cũng không có vấn đề. Đơn cử như gần đây tư nhân cũng được đầu tư làm Vân Đồn, tham gia của các hãng hàng không mới cho thấy chính sách mở cửa của nhà nước không phân biệt cả về máy bay và hạ tầng sân bay”, ông Huỳnh đánh giá. Đồng thời cho rằng, các hãng hàng không cũng liên kết chuỗi kinh tế không chỉ là vận tải bay nhờ có những điều kiện rất thoáng trong điều kiện phát triển hàng không rất thuận lợi.

Về pháp luật cạnh tranh trong hàng không, ông Huỳnh cho biết có hai vấn đề, “nhìn về phương diện cạnh tranh mô hình “5 ngón tay trong 1 bàn tay” như vậy tôi khẳng định là không có độc quyền. Về sân bay, hiện nay có 22 sân bay, mới đây có thêm sân bay Vân Đồn. Từ đó có thể mở cửa thêm nhiều cho nhà đầu tư vào sân bay cũng như hạ tầng đường xá” – ông Huỳnh chia sẻ.

Theo LS Huỳnh, ở góc độ bảo vệ người tiêu dùng, càng thúc đẩy cạnh tranh người tiêu dùng càng được bảo vệ nếu được giám sát tốt từ cơ quan nhà nước. Vì vậy, chúng ta cần chú ý động thái này để đảm bảo sự phát triển công bằng.

Trả lời câu hỏi từ thị trường hàng không với vấn đề kích cầu tiêu dùng trong các lĩnh vực khác như du lịch, kinh tế địa phương? Ông Bình Nhưỡng đặt lại câu hỏi: Chúng ta phải đặt bài toán kích cầu kiểu gì? Khách hàng sẽ dựa vào gì để lựa chọn sản phẩm của doanh nghiệp? "Tôi cho rằng, kích cầu cần nhìn rõ vào đúng nhu cầu người tiêu dùng thì mới kích được chứ không sẽ rất khó khăn. Bản thân Bamboo Airway hay Vietnam Airline đang thực hiện rất tốt chiến lược kích cầu này. Với những giá trị tích hợp sẽ đem lại cho người tiêu dùng những dịch vụ khác hữu ích" - ông Nhưỡng đúc kết.

Theo ông Phạm Ngọc Minh: "Dưới góc độ đường bay nói riêng với phát triển kinh tế các vùng, miền, kinh nghiệm của chúng tôi khi mở đường bay ở địa phương cho thấy, điểm cốt yếu là tầm nhìn của địa phương".

Dẫn chứng cụ thể từ Nha Trang, hiện nay thành phố này đã không còn đón 1 triệu khách năm mà đã tăng lên 2,5 triệu khách quốc tế/năm. Như vậy, sự lan toả về sự phát triển vận tải hàng không tới sự phát triển các địa phương rất có tiềm năng khi chúng ta đang có 3.000 km bờ biển cùng nhiều điểm du lịch văn hóa, lịch sử, danh lam thắng cảnh trên toàn quốc.

Trong tầm nhìn phát triển trong giai đoạn 2020 định hướng 2030 của ngành hàng không có định hướng, thị trường hàng không Việt Nam sẽ đứng thứ 4 trong 4 quốc gia hàng đầu ASEAN về sản lượng. Để thị trường hàng không phát triển thì trước tiên phải mở cửa tư duy. Cùng với đó là chính sách, tạo áp lực cạnh tranh để nâng cao năng lực của các doanh nghiệp trong thị trường hàng không.

Tại buổi toạ đàm, ông Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội – Phó Ban Dân nguyện của Quốc hội khẳng định, nhu cầu phát triển của ngành hàng không trong thời gian tới là tất yếu, mặc dù còn nhiều thách thức. Vì vậy, để duy trì được sự phát triển bền vững, của ngành, ông Nhưỡng cho rằng, đầu tiên, cần một thể chế đầy đủ, đồng bộ, minh bạch, tạo sự thông thoáng, sân chơi “hay” và trong đó luật chơi phải tiếp cận quốc tế, phù hợp với quy hoạch chung. Ví dụ, quy hoạch vùng trời, đường bay…

Hai là, cần sự đối xử bình đẳng từ nhà nước, doanh nghiệp và người dân, tránh tình trạng doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân, tâm lý “con đẻ con nuôi”.

Ba là, phải phân biệt giữa kinh doanh và phục vụ. Cụ thể, nên tách bạch hoạt động kinh doanh và phục vụ của Việt Nam Airlines. 

Bốn là, chú ý đến an toàn và an ninh quốc gia, làm thế nào tách sân bay quân sự và dân sự.

Năm là, trong mọi tình huống việc xây dựng môi trường văn hoá trong thị trường hàng không là rất qua trọng, đây là bộ mặt quốc gia, thương hiệu quốc gia về phát triển kinh tế. 

Kết thúc phiên thảo luận I, Tiến sỹ Vũ Tiến Lộc – Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho rằng, nút thắt ngành hàng không là thể chế hạ tầng và nguồn nhân lực.

Về hạ tầng, sự thu hút doanh nghiệp tư nhân đang thể hiện hiệu quả không riêng trong ngành hàng không mà trong nhiều lĩnh vực khác. “Sức mạnh của khu vực tư nhân trong phát triển hạ tầng là nguồn lực vô tận. Tôi hy vọng sân bay Long Thành sẽ tiếp tục do tư nhân trong nước đầu tư thành công”, Tiến sỹ Vũ Tiến Lộc nhận định.

Về vấn đề nhân lực các doanh nghiệp ngành hàng không, TS Vũ Tiến Lộc cho rằng, có thể nghiên cứu hợp tác đào tạo nhân lực cho ngành hàng không.

Về thể chế, TS Lộc mong muốn tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng và minh bạch. “Có lẽ đã đến lúc đặt vấn đề dùng chung một từ “doanh nghiệp Việt Nam”, một thể chế 1 chính sách chung với 1 thứ là “doanh nghiệp Việt Nam” không phân biệt đặc biệt, không cơ chế thành phần” – TS Vũ Tiến Lộc bày tỏ.

“Chúng tôi vẫn cho rằng, sự hợp tác giữa các hãng hàng không sẽ góp phần xây dựng một mô hình như trên - một cộng đồng hợp tác và cạnh tranh với mỗi lợi thế riêng của từng hãng hàng không. Đặc biệt, sự phát triển của cách mạng công nghiệp lần thứ 4 dự báo sự phát triển của ngành hàng không sẽ còn mạnh mẽ hơn cả sự phát triển của Uber, Grab ở mô hình vận tải đường bộ”, TS Vũ Tiến Lộc nhấn mạnh thêm.

XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG ĐỂ THỊ TRƯỜNG HÀNG KHÔNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Với chủ đề “Giải pháp xây dựng môi trường để thị trường hàng không phát triển bền vững”, Phiên thảo luận thứ II với sự điều phối của TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cùng sự tham dự của các diễn giả: Ông Đặng Tất Thắng – Phó Tổng giám đốc Bamboo Airway; Ông Lại Xuân Thanh – Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam; Luật sư Nguyễn Danh Huế - Chủ tịch Hội đồng thành viên công ty Luật TNHH Hừng Đông; PGSTS Nguyễn Thị Phương – Giảng viên Trường Đại học Giao thông Vận tải.

Phiên thảo luận thứ II với chủ đề: “Giải pháp xây dựng môi trường để thị trường hàng không phát triển bền vững”

Theo TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), thực tế cho thấy, chúng ta cần tạo ra một hành lang pháp lý đủ rộng để các doanh nghiệp có thể bình đẳng cạnh tranh. Bởi điều hay nhất của thị trường vận tải hàng không Việt Nam thời gian qua là cạnh tranh.

"Cạnh tranh trên thị trường hàng không ở đây không chỉ giữa các hãng hàng không mà cạnh tranh giữa kinh tế Nhà nước và kinh tế tư nhân" - TS Cung nhấn mạnh và cho rằng, trong thời kỳ mở cửa, Nhà nước chỉ giữ vai trò định hướng đường lối, chính sách, còn lại làm sao tạo môi trường Nhà nước và tư nhân bình đẳng với nhau.

TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) điều phối Phiên thảo luận thứ II với chủ đề: “Giải pháp xây dựng môi trường để thị trường hàng không phát triển bền vững”

Theo TS Cung, các hãng cạnh tranh để cùng phát triển, không phải cạnh tranh để chiến thắng đối thủ hay làm cho đối thủ yếu đi. Sự cạnh tranh giữa các hãng hàng không còn mang lại lợi ích lớn cho khách hàng, giúp nhiều người dân có cơ hội đi máy bay giá rẻ.

Ông Nguyễn Đình Cung đặt vấn đề: Nền kinh tế có 3 đột phá: Đột phá về thể chế, đột phá về nguồn nhân lực và đột phá về kết cấu hạ tầng. Ba đột phá này đang hiện thân rất rõ nét ở ngành hàng không nhưng nó cũng chính là điểm nghẽn với ngành. Nhưng nếu chúng ta không quy được trách nhiệm mà cứ nói chung chung thì không giải quyết được gì? "Đối với điểm nghẽn hạ tầng, chúng tôi muốn lắng nghe ý kiến từ phía ông Lại Xuân Thanh" - TS Cung điều phối.

Theo ông Lại Xuân Thanh – Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam, với tư cách là một doanh nghiệp Nhà nước chỉ giao một việc là phát triển kết cấu hạ tầng sân bay thì cảm nhận đầu tiên là chúng ta đang bị nghẽn - cảng hàng không sân bay chưa đáp ứng được các hãng hàng không.

Ông Lại Xuân Thanh – Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam (bên phải)

"Nhìn lại chặng đường đã qua, chúng tôi thấy rằng. về cơ bản thị trường hàng không đã phát triển được theo xu hướng thị trường. Tuy nhiên, nếu triển khai được đầy đủ kế hoạch đã đề ra theo tiến độ thì sẽ đáp ứng tốt hơn. Nhưng câu chuyện ở đây còn liên quan tới việc làm chính sách, quy hoạch" - ông Thanh chia sẻ.

Ông Thanh khẳng định, hàng không đang tắc nghẽn cục bộ mà điển hình là Cảng hàng không Tân Sân Nhất dẫn đến tắc nghẽn ở các cảng hàng không khác (vì phải có điểm đi - điểm đến). Chủ trương “giải” cứu đã có 3 năm mà vẫn chưa quyết cho ai làm chủ đầu tư. "Chỉ thông qua chủ trương đầu tư - ai trình và trình ai cũng rất khó giải đáp rồi. Tắc nghẽn ở quy trình, thủ tục hành chính" - ông Thanh giãi bày và cho rằng: "Chúng tôi là doanh nghiệp được giao có trách nhiệm cải tạo mở rộng cảng hàng không. Năng lực có, chuyên môn có, tài chính có, đúng thẩm quyền có nhưng chưa được giao thì chưa thể thực hiện được".

Với tư cách là khách hàng sử dụng dịch vụ hàng không, Luật sư Nguyễn Danh Huế - Chủ tịch Hội đồng thành viên công ty Luật TNHH Hừng Đông cho rằng: “Nên cởi mở để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào thị trường hàng không, tạo ra sự cạnh tranh, tạo ra lợi nhuận cho nhà nước, và đặc biệt là người tiêu dùng”.

Luật sư Nguyễn Danh Huế - Chủ tịch Hội đồng thành viên công ty Luật TNHH Hừng Đông

Ông Huế dẫn câu chuyện thực tiễn, trước đây bóng đá Việt Nam vẫn thất vọng “ê chề” dù bóng đá Việt Nam có vào đến tứ kết. Tuy nhiên, những năm gần đây, khi có sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân như Hoàng Anh Gia Lai hay T&T đã tạo ra bước ngoặt cho bóng đá Việt Nam, "làm mưa làm gió"  trên thị trường bóng đã châu Á. 

Tương tự, nếu giao dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông cho tư nhân làm, ông Huế tin rằng thời gian để hoàn thiện dự án sẽ không đến 10 năm.  

Chính vì vậy, câu chuyện độc quyền cần phải xem xét thật kỹ, bởi độc quyền không tạo ra hiệu quả kinh doanh tốt, đặc biệt trong lĩnh vực hàng không. Ngành này được đánh giá là không quá ảnh hưởng yếu tố an ninh, an toàn như năng lượng mà phải quá thận trọng. Trong khi, tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia, xã hội hoá sẽ đem lại lợi ích cho Nhà nước, khách hàng và người tiêu dùng. 

Về mặt hạ tầng, ông Huế cho rằng, chúng ta đang bị “nghẽn”, nghẽn về cách vận hành và cách áp dụng khoa học công nghệ vào hoạt động kinh doanh hàng không. “Vì vậy, tôi cho rằng, nên cởi mở để doanh nghiệp tư nhân tham gia vào thị trường hàng không, điều này góp phần minh bạch thị trường” – ông Huế góp ý.

Chia sẻ về những khó khăn, “điểm nghẽn” của doanh nghiệp, ông Đặng Tất Thắng – Phó Tổng giám đốc thường trực Bamboo Airways nhắc lại lời Thủ tướng Chính phủ trong Diễn đàn kinh tế tư nhân 2019 là “tạo bình đẳng”. Đồng thời, ông Thắng nhấn mạnh doanh nghiệp cũng chỉ mong muốn được bình đẳng. 

Ông Đặng Tất Thắng – Phó Tổng giám đốc thường trực Bamboo Airways

“Bamboo Airways đã trải qua quá trình hình thành có lẽ kéo dài nhất từ trước đến nay. Theo đó, để thành lập, chúng tôi phải theo cả Luật Đầu tư 2014 và theo Nghị định 92 của Thủ tướng về ngành hàng không, như vậy số lượng thủ tục là gấp đôi. Đó là sự khác biệt hoàn toàn trong quá trình hình thành. Từ 10 máy bay ban đầu, chúng tôi muốn nâng số máy bay lên lại phải “chạy một vòng” từ Thủ tướng, Bộ GTVT, Cục hàng không làm thủ tục điều chỉnh như từ đầu" - ông Thắng dẫn chứng và cho rằng, đây là rào cản với doanh nghiệp. "Do đó, doanh nghiệp mong muốn sự bình đẳng thống nhất thể chế với các doanh nghiệp”, ông Thắng đề xuất.

Đánh giá về vấn đề này, ông Nguyễn Đình Cung nhận định, quá trình gia nhập thị trường của các hãng hàng không vẫn rất khó khăn, thậm chí phi lý. “Nói hạn chế về đường băng mà hạn chế doanh nghiệp không được mở rộng là cách nói không hợp lý, kìm hãm sự phát triển”. Đồng thời, ông Cung cho rằng, thay vì phải tìm cách giải quyết vấn đề tồn tại thì các cơ quan quản lý lại không cho phép doanh nghiệp làm, tìm cách hạn chế. Tư duy và cách làm này là kìm hãm sự phát triển.

Trước câu hỏi, Bamboo Airways là doanh nghiệp “sinh sau đẻ muộn” doanh nghiệp thiếu gì?Ông Đặng Tất Thắng – Phó Tổng giám đốc Bamboo Airways cho biết, trước khi Bamboo Airways ra nhập thị trường hàng không, thì trên thị trường đang có 2 hãng hàng không lớn, và một hãng hàng không nhỏ thuộc một hãng hàng không lớn đó. Vì vậy, sự khó khăn của doanh nghiệp khi tham gia thị trường hàng không bị hạn chế rất nhiều, đặc biệt trong việc tìm kiếm nhân lực. 

Tuy nhiên, trước những khó khăn về nguồn nhân lực hạn chế, doanh nghiệp đã xác định, xây dựng Bamboo Airways trở thành không chỉ hãng hàng không của Việt Nam mà còn là của quốc tế và khu vực. Vì vậy, Bamboo Airways đã xây môi trường làm việc quốc tế, hướng đến việc tuyển dụng lao động quốc tế. Cụ thể, trong khoá tuyển dụng K9 mới đây của Bamboo Airways, 70% ứng viên có quốc tích đến từ Hàn Quốc, Thái Lan… 

"Theo đó, bên cạnh việc xây dựng môi trường làm việc cạnh tranh lành mạnh, Bamboo Airways còn hình thành trung tâm đào tạo để chủ động được nguồn nhân lực" - ông Thắng cho biết.

Trả lời câu hỏi về khuyến nghị để giải quyết thực trạng tắc nghẽn hiện nay? Ông Phạm Ngọc Minh – Chủ tịch HĐQT Vietnamairline khẳng định: Điểm tắc nghẽn này nằm ở chính sách. "Nếu giao cho chúng tôi làm sân bay mới thì chúng tôi nhận ngay nhưng nếu chỉ nâng cấp đường băng, đường lăn, đường bi trong tổng thể cảng thì quả thực rất khó khăn để giải quyết bài toán tổng thể" - ông Minh khẳng định.

Nói thêm về vấn đề này, ông Lại Xuân Thanh khẳng định "Không phải tư nhân xây sân bay nhanh hơn chúng tôi, bởi chúng tôi có kinh nghiệm, có năng lực và không bao giờ chậm giải ngân. Sân bay Vân Đồn xây xong mất 27 tháng. Nếu giao chúng tôi xây nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất, theo kế hoạch sẽ chỉ mất 24 tháng" - ông Thanh chia sẻ và cho rằng: "Ở đây tôi muốn nói phải có sự bình đẳng của doanh nghiệp nhà nước so với doanh nghiệp tư nhân. Mảng dịch vụ tốt nhất thì lại không giao cho chúng tôi. Ví dụ, tại hãng hàng không thì nhà ga kinh doanh tốt nhất, trong nhà ga thì nhà ga hành khách tốt nhất và trong nhà ga hành khách là nhà ga hành khách quốc tế tốt nhất nhưng chúng tôi không được giao mà chỉ giữ lại cho chúng tôi đường băng, đường bi… "Xã hội hoá là một chủ trương lớn và chúng tôi tán thành nhưng tôi cho rằng phải bình đẳng chứ không phải làm teo tóp doanh nghiệp nhà nước đi" - ông Thanh nhấn mạnh.

Đối với hạ tầng hàng không, theo ông Đặng Tất Thắng: "Nếu giao cho chúng tôi chỉ làm một phần trong cảng hàng không thì khó có thể giải quyết được ách tắc, nhưng nếu như bây giờ giao cho tôi mặt bằng sạch thì chúng tôi sẵn sàng đầu tư và làm hoàn thiện. Trước mắt, để hạn chế những ách tắc chúng tôi phải có giải pháp riêng, ví dụ như mở đường bay Hải Phòng - Quy Nhơn và rất nhiều người ở Hà Nam, Quảng Ninh tỏ ra rất vui mừng khi họ không phải đi Hà Nội mới có sân bay" - ông Thắng chia sẻ.

Theo ông Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội - Phó ban dân nguyện của Quốc hội, trước hết, nhà nước nên xác định quan điểm rõ Nhà nước không đi kiếm tiền mà phải tạo ra môi trường cho doanh nghiệp kiếm tiền. Tư duy nhà nước làm tiền dẫn tới 12 dự án thua lỗ đang phải giải quyết. Cơ quan nhà nước luôn phải phúc đáp nhu cầu doanh nghiệp, không thể hạn chế doanh nghiệp vì chưa đủ năng lực quản lý.

Ông Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội - Phó ban dân nguyện của Quốc hội, trước hết, nhà nước nên xác định quan điểm rõ Nhà nước không đi kiếm tiền mà phải tạo ra môi trường cho doanh nghiệp kiếm tiền.

Theo ông Nhưỡng, vấn đề vướng hiện nay không phải là Luật mà là lợi ích. Ví dụ về thừa phát lại, trước đây cũng e ngại, nhưng chứng minh cho thấy tháo gỡ xong xã hội đã phát triển. "Nói vậy để thấy, không thể cứ mãi phân biệt doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước mà phải là “doanh nghiệp Việt Nam”" - ông Nhưỡng bày tỏ rõ quan điểm.

Kết luận phiên II, TS Vũ Tiến Lộc nhận định, nỗi khổ không chỉ của riêng ai, không chỉ doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước, vấn đề bắt nguồn từ thể chế.

“Thái độ của chúng ta với doanh nghiệp nhà nước đừng ưu ái cũng chẳng ưu tiên nhưng cần cởi trói. Không thể cho ưu ái rồi lại trói họ lại, bó tay bó chân chậm trễ ngay từ thủ tục xin cấp phép”, TS Vũ Tiến Lộc nhấn mạnh.

Theo TS Vũ Tiến Lộc, chúng ta cần nghiên cứu PPP, mô hình nhà nước và tư nhân cùng làm để tháo gỡ những điểm nghẽn trong đầu tư hạ tầng hàng không nói riêng và cơ sở hạ tầng nói chung

Chủ tịch VCCI khẳng định, tạo môi trường bình đẳng là đường lối của Đảng, phát triển kinh tế là việc của toàn dân, không thể chỉ là của doanh nghiệp nhà nước.

“Thị trường mênh mông, cơ hội lớn nhưng điểm nghẽn thì nhiều và từ nhiều phía, như hạ tầng cơ sở sân bay điểm đỗ ít, điểm nghẽn này cũng bắt đầu từ thể chế, các sân bay cơ sở cho phục vụ bay chưa phát triển là do chưa mở cửa cho tư nhân”, Chủ tịch VCCI nhấn mạnh.

Theo đó, “cái gì dân làm được nhà nước không làm”. Do đó, TS Vũ Tiến Lộc nhận định, chúng ta cần nghiên cứu PPP, mô hình nhà nước và tư nhân cùng làm. Thời gian vừa qua, việc thực hiện hình thức đầu tư PPP đã gặp vấn đề, nhưng lỗi ở pháp luật của chúng ta chưa đảm bảo an toàn minh bạch chứ không phải ở hình thức đầu tư PPP. Do đó cần gỡ từ luật PPP, không thể áp dụng luật đầu tư công vì PPP là dùng tiền của dân. Gỡ đầu tư hạ tầng cơ sở để tư nhân đầu tư mạnh vào”, Chủ tịch VCCI đề xuất.

Ông Lộc khẳng định, về đầu tư hàng không, cần khoanh khu vực cho tư nhân làm, cải cách thủ tục để giao tư nhân nhanh hơn.

“Vẫn có nhiều cách để nhà nước bắt tay tư nhân, như ở Quảng Ninh đầu tư tư mà quản trị công, cho tư nhân làm rồi nhà nước thuê lại, trả thị trường cho tư nhân mà nhà nước có hạ tầng để phát triển”, TS Vũ Tiến Lộc nhìn nhận và cho rằng, về năng lực các bộ ngành, cần mở quyền tự do của dân, nhà nước phải vươn tới đảm bảo nó, nâng cao quản lý nhà nước.

TS Vũ Tiến Lộc khẳng định, phải cởi trói cho doanh nghiệp nhà nước, phải giải phóng vì doanh nghiệp nhà nước có đội ngũ cán bộ tốt nhưng thiếu động lực, vấn đề lại nằm ở cơ chế quản lý không tạo được động lực.

Thảo Hiền, Long Ngọc, Hằng Phương, Thành Nam, Hưng Hà