Từ vụ nổ tại cảng Beirut nhìn lại hàng loạt thảm kịch do amoni nitrat gây ra

B.T (tổng hợp)• 08/08/2020 18:55

“Thủ phạm” của vụ nổ khủng khiếp tại Beirut, Lebanon vừa qua là do amoni nitrat - một chất hóa học không xa lạ, được sử dụng nhiều trong cuộc sống.

An toàn nhưng rất... nguy hiểm

Amoni nitrat (ammonium nitrate) là chất tinh thể rắn màu trắng có khả năng hòa tan cao. Nơi tìm thấy nhiều amoni nitrat là ở sa mạc Atacama của Chile. Hóa chất này từng được khai thác ở đây. Hiện nay, gần như 100% hóa chất được sử dụng là tổng hợp, được sản xuất bằng cách phản ứng amoniac với axit nitric.

Ứng dụng chính của ammonium nitrate là dùng trong phân bón, dành cho những loại đất nghèo nitrogen (ni-tơ), tỉ lệ NPK của ammonium nitrate là 34-0-0 tức 34% nitrogen, ít đậm đặc hơn urea (u-rê).

Amoni nitrat được sử dụng chủ yếu trong nông nghiệp như là một loại phân bón giàu nitơ (nitrogen). Nó tương đối ổn định trong hầu hết các điều kiện và không tốn kém cho việc sản xuất. Do đó, hóa chất này trở thành một lựa chọn phổ biến để thay thế cho các nguồn nitơ đắt tiền khác.

Bên cạnh ứng dụng chính là phân đạm, amoni nitrat còn là một thành phần quan trọng trong thuốc nổ công nghiệp. Là một "anh em" của Saltpeter - thành phần oxy hóa trong thuốc súng, amoni nitrat cũng là một chất oxy hóa cao, cung cấp oxy cần thiết để khiến các vật liệu khác trong thuốc nổ bắt lửa và cháy nhanh hơn, từ đó tạo ra vụ nổ.

Hiện trường vụ nổ ở thủ đô Beirut, Lebanon, hôm 4/8. Ảnh: CNN.

Hiện tại, Chính phủ Li Băng đang nghi ngờ rằng, "thủ phạm" gây ra vụ nổ kinh hoàng tại Cảng Beirut chiều 4/8 khiến ít nhất 135 người chết, khoảng 5.000 người bị thương chính là hơn 2.700 tấn amoni nitrat lưu trữ 6 năm qua tại một kho cảng cách trung tâm thủ đô Beirut chỉ vài phút đi bộ. Đó là số hóa chất bị hải quan Beirut tịch thu từ một con tàu mang cờ Moldova vào năm 2014 và được lưu lại trong kho ở cảng bất chấp cảnh báo mối nguy hiểm giống một “quả bom hẹn giờ”.

Hiện chưa rõ vì sao số amoni nitrat này phát nổ song truyền thông địa phương dân lời ông Hassan Kraytem, Giám đốc Cảng Beirut, cho biết vài giờ trước vụ nổ, các nhân viên đã tiến hành bảo dưỡng cửa nhà kho. "Cơ quan An ninh Quốc gia yêu cầu chúng tôi bảo trì một cửa của kho, và chúng tôi đã tiến hành bảo trì vào buổi trưa. Đến cuối giờ chiều thì vụ nổ xảy ra", ông Kraytem nói và cho biết thêm việc ban quản lý cảng đã nhiều lần đề nghị đưa toàn bộ số amoni nitrat ra khỏi khu vực cảng nhưng không được giải quyết.

“Bản thân chất amoni nitrat tương đối an toàn, nhưng lại rất nguy hiểm khi gặp các chất xúc tác nhiên liệu như dầu mỏ hay các vật liệu hữu cơ. Nếu có thêm yếu tố nhiệt độ, hỗn hợp này có thể dẫn đến các thảm kịch”, Roger W. Read, Roger W. Read, Phó giáo sư Đại học New South Wales (Australia), cho biết.

"Sát thủ" thầm lặng của hàng loạt thảm kịch

Amoni nitrat được xác định nguyên nhân gây ra hàng loạt vụ nổ công nghiệp trong nhiều thập kỷ qua.

Đáng chú ý trong số đó là vụ nổ có chủ ý xảy ra tại một nhà máy phân bón ở Texas năm 2013 khiến 15 người chết và một vụ nổ do tai nạn tại nhà máy hóa học ở Toulouse, Pháp, năm 2001 khiến 31 người thiệt mạng.

Amoni nitrat cũng là một thành phần trong quả bom làm rung chuyển thành phố Oklahoma, Mỹ, năm 1995. Hai tên khủng bố Timothy McVeigh và Terry Nichols đã trộn 2.200 kg amoni nitrat với dầu, đặt trên một chiếc xe tải và cho nổ tung tòa nhà Alfred P. Murrah, khiến ít nhất 168 người chết và gần 700 người khác bị thương.

Đối với vụ nổ tại Beirut, theo nguồn tin an ninh, vụ nổ xảy ra khi công nhân hàn lỗ thủng tại nhà kho, tạo ra đám cháy lớn và kích nổ amoni nitrat. Video hiện trường cũng cho thấy nhà kho bị cháy và bốc khói mù mịt trước khi một tiếng nổ nhỏ xảy ra, tiếp theo đó là tiếng nổ lớn hơn làm rung chuyển thủ đô Lebanon.

Vụ nổ kho hóa chất ở Thiên Tân, Trung Quốc năm 2015. (Ảnh: AFP)

Những hình ảnh từ vụ nổ ở Beirut còn gợi nhớ về thảm họa tại một kho hàng ở thành phố Thiên Tân, Trung Quốc, hồi năm 2015, khiến hơn 170 người chết và hàng trăm người bị thương.

Tối 12/8/2015, hàng loạt vụ nổ thảm khốc đã làm rung chuyển một khu vực tập trung nhiều kho hàng chứa lượng lớn hóa chất độc hại ở Thiên Tân, bao gồm cả natri xyanua và kali nitrat và amoni nitrat.

Giới chức Trung Quốc về sau kết luận vụ nổ đầu tiên được kích hoạt do nhiệt độ cao vào mùa hè khiến một hợp chất dễ cháy là xenluloza nitrit bắt lửa. Ngọn lửa nhanh chóng lan sang các kho chứa amoni nitrat bên cạnh gây ra các vụ nổ chấn động thành phố cảng Thiên Tân, cách thủ đô Bắc Kinh, Trung Quốc, 110 km về phía đông nam.

Những thảm kịch này gióng lên hồi chuông cảnh báo về việc phải siết các quy định liên quan đến lưu trữ amoni nitrat. Theo đó, loại hóa chất này cần được bảo quản ở vị trí cách xa khu đông dân cư, tránh các nguồn dễ gây cháy. Ngoài ra, do mức độ độc hại, nguy hiểm của chất hóa học này, cơ quan quản lý cần hạn chế phạm vi đối tượng được tiếp cận amoni nitrat, yêu cầu người mua phải có giấy phép.