“Chim đầu đàn” và bài học “quả đấm thép”

7 doanh nghiệp được đề xuất tham gia Đề án phát triển DN nhà nước quy mô lớn phát huy vai trò dẫn dắt, mở đường.

Bộ KH&ĐT đang lấy ý kiến góp ý về Đề án phát triển DNNN quy mô lớn, đặc biệt là tập đoàn kinh tế nhà nước đa sở hữu nhằm phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt cho các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Nhiều doanh nghiệp đặt câu hỏi, liệu mô hình DNNN như những “con chim đầu đàn” trong Đề án có khác gì những “quả đấm thép” trước kia?

Dẫn lối, mở đường?

7 DNNN có tổng tài sản trên 20 nghìn tỷ đồng trở lên thuộc 4 lĩnh vực được đề xuất để nghiên cứu thí điểm tham gia Đề án phát triển DNNN quy mô lớn phát huy vai trò dẫn dắt, mở đường bao gồm: 3 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao (Viettel, VNPT, MobiFone); 2 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực năng lượng tái tạo (Tập đoàn Điện lực EVN và Tập đoàn Dầu khí PVN); 1 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực cảng biển và logistics là Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn, và Vietcombank thuộc lĩnh vực tài chính – ngân hàng.

Theo ông Lê Mạnh Hùng, Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ KH&ĐT), các mục tiêu của Đề án là củng cố, phát triển một số DNNN đóng vai trò dẫn dắt, mở đường, kết nối được với khu vực doanh nghiệp tư nhân; làm chủ được công nghệ; hình thành các chuỗi đổi mới sáng tạo…

“Có tính chất mở đường” được hiểu là theo nghĩa là hướng đến các ngành, lĩnh vực mới, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước, còn “dẫn dắt” theo nghĩa là hướng đến các ngành hình thành các chuỗi liên kết, chuỗi giá trị, thúc đẩy đổi mới sáng tạo gắn với sự tham gia của doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác, hướng tới xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ, bền vững”- ông Hùng giải thích.

Trên thực tế, ngay từ năm 2005, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam là tập đoàn kinh tế đầu tiên được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thí điểm thành lập. Từ năm 2005 cho đến nay, đã có 13 tập đoàn kinh tế nhà nước được thí điểm thành lập. Và các mục tiêu thành lập các tập đoàn trên nhìn chung vẫn hướng đến vai trò dẫn dắt, mở đường cho các khu vực kinh tế khác.

Tuy nhiên trước đó, một số mô hình DNNN quy mô tập đoàn cũng đã được xây dựng và đặt nhiều kỳ vọng như “những quả đấm thép”, điển hình là Vinashin, Vinalines bị thua lỗ đã để lại nhiều hệ lụy xấu cho nền kinh tế đến nay vẫn chưa giải quyết dứt điểm được.

Đảm bảo cạnh tranh

TS Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông cho rằng, trong 3 lĩnh vực viễn thông, năng lượng, công nghiệp quốc phòng (tương ứng với chức năng của MobiFone, EVN và Viettel), việc ưu tiên phát triển quốc phòng có thể phù hợp. Tuy nhiên, với các doanh nghiệp như trong lĩnh vực năng lượng, viễn thông, ngân hàng, logistics cần cân nhắc vì chúng ta đã có bài học kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) từ hơn 10 năm trước về những “quả đấm thép”. Bài học đó là dù ưu tiên thế nào thì DNNN vẫn có thể không hiệu quả. Nguyên tắc là có cạnh tranh thì doanh nghiệp mới phát triển được.

Dẫn dắt không phải chi phối mà là tạo nền tảng, tạo cơ sở hạ tầng để ngành kinh tế khác phát triển. Phát triển khu vực DNNN quy mô lớn thì phát triển phải là nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực của Nhà nước. Chính vì vậy, Đề án cần trao quyền cho một số DNNN để phát triển các hạ tầng nền tảng để có thể ứng dụng kinh tế chia sẻ, đẩy mạnh phát triển công nghệ số...

Tuy nhiên, nông nghiệp vốn được coi là thế mạnh của Việt Nam và cũng là lĩnh vực dễ bị tổn thương nhất, cần sự điều tiết của nhà nước thì chưa thấy được đề cập trong Đề án.

Mặc dù, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng cho rằng, Đề án phải làm sao để DNNN phải thực sự là những con chim đầu đàn, dẫn dắt, lan tỏa khu vực doanh nghiệp khác.

Tuy nhiên dẫn dắt, dẫn đầu thì phải đúng đường. Chính vì vậy, rất cần một cơ chế thực thi giám sát hiệu quả để tránh rơi vào “vết xe đổ” của các “quả đấm thép” như Vinashin, Vinalines…?

Ông Hồ Sỹ Hùng, phó chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước:

Doanh nghiệp dẫn dắt ngành, lĩnh vực hay "sếu đầu đàn" hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau. Nhưng nếu chỉ vì doanh nghiệp đang chiếm thị phần lớn, phát triển lên để đóng vai trò dẫn dắt là không phù hợp với cơ chế thị trường. Cần xây dựng cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp đi tiên phong vào những lĩnh vực phù hợp, cần thiết, đúng mong muốn. Các chính sách mới cần hướng tới xây dựng một nền tảng, cơ chế thuận lợi để các DNNN tự phát triển được, đi vào các lĩnh vực tiên phong, lĩnh vực mới, đi đầu về công nghệ với vai trò mở đường cho phát triển.

Ông Lê Đăng Dũng, Chủ tịch, Tổng Giám đốc Tập đoàn Viettel:

Mục tiêu trước mắt và lâu dài là chúng ta phải làm chủ công nghệ lõi, nếu không thì không bao giờ vượt qua được bẫy thu nhập trung bình chứ chưa nói đến thu nhập cao. Vì vậy, khi quy hoạch được các DNNN đầu đàn thì cần có cơ chế, chính sách rõ ràng. Chẳng hạn như khi đấu thầu, có chính sách gì để họ được công nhận là doanh nghiệp “đầu đàn”?

PHAN NAM