Cần giải quyết những bất cập về giá điện
Để tránh tái diễn khoản lỗ từ hoạt động sản xuất kinh doanh điện của EVN trong năm 2023, theo chuyên gia, cần giải quyết những bất cập về giá điện...
Bộ Công Thương vừa công bố kết quả kiểm tra chi phí sản xuất kinh doanh điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) trong năm 2023. Theo đó, tổng chi phí sản xuất kinh doanh điện của EVN đạt 528.604,24 tỷ đồng, tăng 35.338,94 tỷ đồng, tương đương 7,16% so với năm 2022.
Chi phí này bao gồm các khâu phát điện, truyền tải điện, phân phối - bán lẻ điện, phụ trợ và quản lý ngành. Giá thành sản xuất kinh doanh điện năm 2023 đạt 2.088,90 đồng/kWh, tăng 2,79% so với năm trước. Các khoản thu từ việc thanh lý tài sản cố định, nhượng bán vật tư và cho thuê cột điện của EVN đã được khấu trừ vào chi phí này.
Trong đó, chi phí cho khâu phát điện chiếm tỷ trọng lớn nhất, với tổng chi phí đạt 441.356,37 tỷ đồng, tăng 29.112,84 tỷ đồng so với năm 2022. Giá thành phát điện theo điện thương phẩm là 1.744,12 đồng/kWh. Chi phí cho khâu truyền tải điện là 18.879,15 tỷ đồng, với giá thành truyền tải điện là 74,61 đồng/kWh. Khâu phân phối - bán lẻ điện tốn 66.773,11 tỷ đồng, tương ứng giá thành là 263,87 đồng/kWh. Bên cạnh đó, chi phí phụ trợ và quản lý ngành đạt 1.595,60 tỷ đồng, với giá thành là 6,31 đồng/kWh.
Theo Bộ Công Thương, EVN đã chi 428,54 tỷ đồng để bù giá cho việc cung cấp điện tại các xã và huyện đảo chưa được kết nối với lưới điện quốc gia. Sản lượng điện thương phẩm của EVN trong năm 2023 đạt 253,05 tỷ kWh, tăng 4,26% so với năm 2022, doanh thu bán điện thương phẩm của EVN đạt 494.359,28 tỷ đồng, tăng 8,18% so với năm trước, giá bán điện thương phẩm bình quân thực hiện là 1.953,57 đồng/kWh, tăng 3,76% so với năm 2022.
Tuy nhiên, bất chấp doanh thu tăng, EVN vẫn ghi nhận khoản lỗ từ hoạt động sản xuất kinh doanh điện lên đến 34.244,96 tỷ đồng. Khi cộng thêm thu nhập từ các hoạt động liên quan đến sản xuất kinh doanh điện, bao gồm hoạt động tài chính và bán công suất phản kháng, tổng số lỗ của EVN giảm xuống còn 21.821,56 tỷ đồng.
Nhìn nhận về thực tế đã nêu, chuyên gia cho rằng, nguyên nhân xuất phát từ việc tính toán chi phí giá thành đối với điện vẫn chưa được đầy đủ, dẫn đến giá bán điện còn có sự méo mó… trong khi, nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ. Không làm được điều này sẽ dẫn đến hệ quả lỗ của ngành điện.
Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa - nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính, hiện nay, theo số liệu kiểm tra của liên Bộ, liên ngành năm 2023, giá thành điện cao hơn giá bán bình quân khoảng 6,7%. Giá đầu vào của giá thành điện trong những năm vừa qua như giá than trên thế giới tăng rất cao, năm vừa qua nắng nóng, nắng hạn nhiều nên sản lượng điện từ thủy điện giảm đi, chỉ còn 30%... do đó, phải chạy các điện nền như điện than, điện dầu, điện khí mà giá thành rất cao nên làm cho giá điện cao.
Chưa kể, chúng ta vẫn phải mua một sản lượng điện nhất định, trong khi đó tỷ giá lại tăng cao hơn những năm trước. Tất cả những yếu tố đó làm cho giá thành điện tăng lên 2.088 đồng/kwh, trong khi, giá bán chỉ có 1.955 đồng/kwh nên gây lỗ cho sản xuất kinh doanh điện.
Từ đó, ông Thỏa cho rằng, điều này sẽ gây ra rất nhiều hệ lụy cho sản xuất, kinh doanh điện và cho các ngành sử dụng điện và cho cả nền kinh tế.
“Nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ. Nếu chúng ta làm được điều này thì không có hệ quả lỗ của ngành điện. Việc tính đúng, tính đủ thì không phải EVN tính bao nhiêu cũng được mà có cơ chế, quy định của Nhà nước. Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị đã yêu cầu áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, trong đó có giá điện”, ông Thỏa chia sẻ.
Đồng thời cho rằng, ngoài việc bảo đảm tính đúng, tính đủ và Nhà nước điều tiết bằng các biện pháp gián tiếp, bằng công cụ thị trường thì giá điện cũng phải tách bạch phần chính sách an sinh xã hội, chính sách hỗ trợ đối với người nghèo ra khỏi chính sách giá điện, và giải quyết bằng chính sách khác như hỗ trợ trực tiếp cho hộ nghèo thì sẽ bảo đảm giá điện sẽ minh bạch hơn.
Đồng quan điểm, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh - Hà Đăng Sơn cũng cho rằng, để làm được những việc này, trước hết phải cải cách giá điện, trong trường hợp đó mới có được những định chế, nền tảng cơ bản để chuyển đổi, chuyển dịch năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn nguồn điện “sạch, xanh” trong cơ cấu sản xuất điện.
“Có nhiều ý kiến về việc nguồn điện năng lượng tái tạo rẻ, tuy nhiên, rẻ ở đây là chúng ta đang mua mà chưa tính đến những yếu tố vận hành, mới chỉ đơn thuần là phát điện và mức giá rẻ hơn so với điện than, điện khí. Song, nguồn điện gió, điện mặt trời có những yếu tố thách thức rất lớn về việc mất ổn định, phụ thuộc vào yếu tố thời tiết, biến động bất thường”, ông Sơn chia sẻ.
Cùng với đó cho hay, nếu tiếp tục không có cải cách giá điện thì EVN chắc chắn sẽ lỗ và uy tín tài chính để vay vốn sẽ bị xếp hạng thấp. Từ đó, dẫn đến khó khăn trong thu xếp vốn, thay vì có được lãi suất ưu đãi sẽ phải trả lãi cao do rủi ro cao. Hơn nữa, với mức giá điện hiện nay thì không thể thu hút vốn từ các nhà đầu tư tư nhân và cũng gây khó khăn cho triển khai quy hoạch phát triển điện trung, dài hạn.
Liên quan đến vấn đề này, một số ý kiến cũng đề xuất, cần phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực theo hướng đảm bảo nguyên tắc các thông số về điều hành giá, quy trình điều hành giá,...