WHO khuyến nghị Việt Nam áp dụng thuế thuốc lá cao hơn
"Chúng ta cần hành động mạnh mẽ hơn thông qua việc tăng thuế cao hơn để đạt được các mục tiêu của Chính phủ về giảm hút thuốc lá".
TS Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam đã nhấn mạnh điều này tại tọa đàm “Phương án thuế tiêu thụ đặc biệt hướng tới mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030” vừa được tổ chức tại Hà Nội.
Theo TS Angela Pratt, tỷ lệ hút thuốc lá cao đang đe dọa khả năng của Việt Nam trong việc đạt được các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá và khát vọng dài hạn của Việt Nam trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.
"Chúng tôi tin rằng các nhà lập pháp Việt Nam đang đứng trước cơ hội quan trọng trong các phiên họp sắp tới của Quốc hội về việc sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, để bảo vệ người dân khỏi những tác hại nguy hiểm của việc sử dụng thuốc lá. Qua đó sẽ góp phần nâng cao sức khỏe và thúc đẩy sự thịnh vượng trong tương lai của Việt Nam", TS Angela Pratt nói .
Để đạt được điều này, khuyến nghị rất mạnh mẽ của Tổ chức Y tế thế giới là Việt Nam nên áp dụng mức thuế thuốc lá cao hơn nữa (so với các đề xuất trong dự thảo hiện nay).
Theo TS Angela Pratt, một trong những lý do khiến tỷ lệ hút thuốc lá cao ở nam giới Việt Nam (tới trên 40%) là do giá thuốc lá cực kỳ rẻ, và nguyên nhân là vì thuế rất thấp. Khi thu nhập tăng lên nhưng giá thuốc lá thì không theo kịp, theo thời gian giá thuốc lá ngày càng trở nên rẻ và dễ mua hơn.
Giá cả và thuế thuốc lá ở Việt Nam cũng thuộc hàng thấp nhất trong khu vực ASEAN. Tuy nhiên, xu hướng quốc tế là hướng tới mức thuế thuốc lá ngày càng cao hơn.
Trên thế giới, khoảng 60 quốc gia, với tổng dân số hơn 1,6 tỷ người, hiện đang áp thuế từ 70% trở lên trong giá bán lẻ, phù hợp hoặc rất gần với thông lệ tốt nhất được WHO khuyến nghị là thuế chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ.
Những quốc gia này đã làm cho giá thuốc lá ngày càng đắt đỏ, khó mua hơn. Qua đó đã dẫn đến những cải thiện lớn về giảm tỷ lệ hút thuốc trong một thời gian tương đối ngắn. Tăng thuế và giá thuốc lá chính là biện pháp nhanh và hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc.
Đây cũng là biện pháp được đề xuất trong Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá, một hiệp ước quốc tế về kiểm soát thuốc lá mà Việt Nam đã phê chuẩn năm 2004.
Tại Philippines, trong giai đoạn từ 2012 tới 2022 việc tăng thuế thuốc lá đã giúp giảm 30% tỷ lệ hút thuốc; đồng thời trong cùng thời kỳ này, thu thuế thuốc lá của chính phủ đã tăng đáng kể - từ 680 triệu đô la Mỹ lên 2,9 tỷ đô la Mỹ.
TS Angela Pratt nhấn mạnh, việc tăng thuế thuốc lá đang ngày càng được sử dụng trên toàn thế giới để ngăn ngừa bệnh tật và cải thiện sức khỏe, đồng thời tạo thêm nguồn thu ngân sách để dành cho các ưu tiên của chính phủ.
Các khuyến nghị cụ thể của WHO, được nêu trong Bản Khuyến nghị chính sách mới được công bố trong tuần này có tiêu đề: Thuế thuốc lá để nâng cao sức khỏe và phát triển bền vững tại Việt Nam.
Bản khuyến nghị bao gồm các chi tiết về việc sử dụng mô hình mô phỏng tác động thuế thuốc lá của WHO để dự đoán các phương án tăng thuế thuốc lá sẽ có tác động như thế nào tới giá thuốc lá, tỷ lệ hút thuốc và doanh thu thuế thuốc lá của Chính phủ. Kết quả từ mô hình cho thấy các phương án thuế thuốc lá được công bố của Bộ Tài chính là những bước đi đúng hướng, nhưng chúng ta cần tăng thuế cao hơn nữa để đạt được các mục tiêu giảm hút thuốc của quốc gia và bảo vệ sự phát triển kinh tế của đất nước trong dài hạn.
“Cụ thể, mô hình của chúng tôi cho thấy việc áp thuế tuyệt đối với lộ trình để đạt 15.000 đồng mỗi gói vào năm 2030, cộng với mức thuế theo tỷ lệ hiện hành, sẽ giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới xuống còn 35,8% (vào năm 2030), là mức sẽ đạt mục tiêu quốc gia về giảm hút thuốc. Điều này cũng sẽ làm tăng đáng kể nguồn thu thuế hàng năm, và mang lại thêm 29,3 nghìn tỷ đồng cho ngân sách mỗi năm vào năm 2030, so với năm 2020”, TS Angela Pratt cho hay.
Giảm tỷ lệ hút thuốc xuống mức này sẽ làm giảm chi phí kinh tế đáng kể do tỷ lệ sử dụng thuốc lá gây ra. Hiện tại ước tính mỗi năm thuốc lá gây ra tổn thất khoảng 108 nghìn tỷ đồng hoặc 1,14% GDP hàng năm. Đây là những chi phí mà lẽ ra có thể tránh được. Các tổn thất này nếu không được ngăn ngừa, sẽ gây thiệt hại cho sự thịnh vượng hiện tại và tương lai của Việt Nam.
Về điểm này, điều đáng chú ý là những người trẻ tuổi nhạy cảm nhất với việc tăng giá. Tăng thuế thuốc lá có thể ngăn họ bắt đầu hút thuốc. Việc này giống như tiêm vắc xin để bảo vệ họ suốt đời bởi vì mọi người ít có khả năng bắt đầu sử dụng thuốc lá khi họ đã trưởng thành.
TS Angela Pratt chia sẻ, hai luận điểm sai lệch phổ biến mà hay được ngành công nghiệp thuốc lá đưa ra để can thiệp vào việc tăng thuế, với mục đích bảo vệ lợi nhuận của họ.
Luận điểm sai lệch thứ nhất là tăng thuế thuốc lá - và do đó giá cao hơn, sẽ dẫn đến nhiều thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam.
Điều này không đúng. Bằng chứng và kinh nghiệm quốc tế cho thấy mức buôn lậu thuốc lá chủ yếu bị ảnh hưởng bởi năng lực thực thi chống buôn lậu chứ không phải là mức giá và thuế.
Tuyên bố sai lệch thứ hai được đưa ra bởi ngành công nghiệp thuốc lá là thuế cao hơn sẽ dẫn tới mất việc làm. Một lần nữa, điều này không đúng.
“Khi giá thuốc lá tăng, chi tiêu của mọi người sẽ được chuyển sang các sản phẩm khác. Thêm vào đó, việc tăng nguồn thu cho ngân sách Chính phủ nhờ tăng thuế thuốc lá có thể được đầu tư trở lại vào các lĩnh vực khác để tăng sản lượng của nền kinh tế”, TS Angela Pratt khẳng định.
TS Angela Pratt cho rằng, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ ban đầu đáng khích lệ trong cuộc chiến phòng chống tác hại của thuốc lá trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, chúng ta cần hành động mạnh mẽ hơn thông qua việc tăng thuế cao hơn để đạt được các mục tiêu của Chính phủ về giảm hút thuốc. Biện pháp này sẽ giúp bảo vệ sức khỏe và cứu nhiều mạng sống.
Áp dụng thuế thuốc lá cao hơn sẽ bảo vệ nguồn lực quý giá nhất của Việt Nam, sức khỏe của người dân. Qua đó sẽ giúp hiện thực hóa khát vọng của quốc gia về một tương lai khỏe mạnh và thịnh vượng hơn.