Trung Quốc khó từ bỏ mô hình kinh tế hiện tại

Cuối tháng 9/2024, trong bối cảnh không đạt được các mục tiêu tăng trưởng kinh tế sau đại dịch, Trung Quốc đã công bố hàng loạt biện pháp kích thích mới nhằm thúc đẩy nền kinh tế, bao gồm hỗ trợ thị trường chứng khoán, nới lỏng chính sách tiền tệ và tái cấp vốn cho các ngân hàng thương mại Nhà nước. Tuy nhiên, liệu những biện pháp này có thực sự giúp nền kinh tế Trung Quốc hồi phục bền vững, hay chỉ là phép màu tạm thời che giấu các điểm yếu dài hạn? Theo các chuyên gia tại Citibank, các chính sách của Trung Quốc đang ngày càng giống với các biện pháp mà Nhật Bản đã áp dụng trong những năm 1990, dẫn đến “một thập kỷ mất mát” do không chú trọng vào cải cách sâu rộng.

Nhu cầu nội địa yếu

Thách thức lớn nhất của Trung Quốc lúc này chính là nhu cầu tiêu dùng nội địa. Nhiều người dân Trung Quốc vẫn duy trì tâm lý tiết kiệm, thay vì chi tiêu, do lo ngại về sự bất ổn tài chính trong tương lai. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế mà còn gây áp lực lớn lên các doanh nghiệp trong nước. Khi người tiêu dùng giảm chi tiêu, các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc duy trì doanh thu và tăng trưởng. Điều này tạo ra một vòng xoáy kinh tế tiêu cực mà Trung Quốc khó có thể thoát ra, trừ khi có một sự thay đổi trong cách tiếp cận kinh tế.

Ông Louis Kuijs, nhà kinh tế trưởng tại Oxford Economics, cảnh báo rằng vòng xoáy bất ổn của kinh tế Trung Quốc đã kéo dài nhiều năm và rất khó để thay đổi. "Trung Quốc cần phải thúc đẩy tiêu dùng nội địa, nhưng điều này không thể chỉ dựa vào những biện pháp tài chính ngắn hạn. Nếu không cải cách căn bản, tình trạng tiêu dùng yếu sẽ còn kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tăng trưởng dài hạn”, ông Louis Kuijs nhấn mạnh.

Thay vì chuyển hướng sang các chính sách kích thích tiêu dùng trực tiếp, chính phủ Trung Quốc vẫn trung thành với mô hình kinh tế truyền thống, chủ yếu dựa vào đầu tư công và các doanh nghiệp nhà nước. Các khoản đầu tư này tuy có thể cải thiện tình hình ngắn hạn, nhưng lại không đủ sức tạo ra một nền tảng tăng trưởng bền vững.

Tập trung vào tầng lớp tinh hoa

Để phục hồi niềm tin của giới đầu tư, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC) đã công bố một loạt các biện pháp hỗ trợ thị trường tài chính, bao gồm hai chương trình lớn. Đầu tiên là Chương trình kích thích tài chính trị giá 70 tỷ USD với mục tiêu thúc đẩy đầu tư và tạo ra “hiệu ứng tài sản” tích cực trên thị trường tài chính. Ngoài ra, PBoC còn công bố Gói tái cấp vốn trị giá 42 tỷ USD cho phép các công ty niêm yết vay vốn với lãi suất ưu đãi để mua lại cổ phiếu, qua đó gia tăng lợi nhuận cho các cổ đông và hỗ trợ giá cổ phiếu.

Từ giữa tháng 9, thị trường chứng khoán Trung Quốc đã tăng khoảng 25%, cho thấy các biện pháp này đã tạo ra hiệu ứng tích cực nhất định. Dù vậy, các biện pháp này chỉ có lợi cho tầng lớp đầu tư và giới tinh hoa tài chính, không tác động nhiều đến thu nhập của người tiêu dùng bình thường. Điều này đồng nghĩa với việc Trung Quốc có thể đối mặt với tình trạng bất bình đẳng tài sản ngày càng tăng cao – một vấn đề mà nước này đã cam kết sẽ giải quyết nhưng đến nay vẫn chưa có bước đi rõ ràng.

Thiếu hỗ trợ cho hộ gia đình

Một điểm yếu lớn trong chính sách kinh tế hiện tại của Trung Quốc là thiếu các biện pháp hỗ trợ trực tiếp cho hộ gia đình. Chính phủ đã triển khai một số thay đổi trong quy định cho phép người dân tái cấp vốn vay thế chấp để hưởng mức lãi suất thấp hơn, giúp khoảng 50 triệu hộ gia đình tiết kiệm ước tính 21 tỷ USD mỗi năm. Dù chính sách này giảm bớt áp lực tài chính cho các gia đình, nhưng vẫn không đủ để tạo ra một động lực tiêu dùng mạnh mẽ.

Shehzad Qazi, Giám đốc nghiên cứu tại China Beige Book, cho rằng những chính sách này là “nửa vời” và thiếu sự hỗ trợ rõ ràng cho người tiêu dùng. Ông nhận định: “Nếu không có chính sách hỗ trợ trực tiếp cho các hộ gia đình, Trung Quốc khó khắc phục được tình trạng suy giảm cầu tiêu dùng. Động lực tăng trưởng của quốc gia này sẽ tiếp tục phụ thuộc vào đầu tư công – một chiến lược chỉ có tác dụng tạm thời.”

Quyết tâm duy trì mô hình kinh tế tự lực

Một lý do khác khiến các chính sách của Trung Quốc khó thay đổi là quan điểm cứng rắn của Chủ tịch Tập Cận Bình. Kể từ khi lên nắm quyền, ông Tập luôn ưu tiên xây dựng một nền kinh tế tự lực, giảm phụ thuộc vào nước ngoài. Ông lo ngại rằng việc tăng cường hỗ trợ cho các hộ gia đình có thể tạo ra tâm lý phụ thuộc vào trợ cấp xã hội, không phù hợp với quan điểm “tự cường” của quốc gia này.

Arthur Kroeber, Giám đốc nghiên cứu tại Gavekal Dragonomics, nhận định: “Ông Tập không muốn điều chỉnh hướng đi của mình chỉ để làm hài lòng thị trường. Ông Tập tin rằng việc duy trì quyền kiểm soát và củng cố nền kinh tế Nhà nước là con đường duy nhất để bảo đảm vị thế toàn cầu của Trung Quốc. Tuy nhiên, chính điều này có thể là lực cản lớn cho Trung Quốc trong dài hạn.”

Theo các chuyên gia, mặc dù các biện pháp kích thích kinh tế hiện tại có thể giúp Trung Quốc đạt được một số mục tiêu ngắn hạn như ổn định thị trường chứng khoán, nhưng chúng vẫn chưa giải quyết được các vấn đề cấu trúc sâu xa của nền kinh tế. Khi các hộ gia đình tiếp tục thắt chặt chi tiêu và dân số già hóa, Trung Quốc sẽ đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn trong dài hạn. Trong bối cảnh đó, Hoa Kỳ có thể tận dụng tình hình để định hình lại mối quan hệ với Trung Quốc. Thay vì chỉ tập trung vào các tham vọng kinh tế của Bắc Kinh, Washington có thể cân nhắc đến các điểm yếu và hạn chế nội tại của nước này. Đây có thể là cơ hội để Mỹ và các đồng minh điều chỉnh chính sách đối ngoại nhằm bảo vệ lợi ích lâu dài mà không nhất thiết phải đối đầu trực diện với Trung Quốc.

Các chuyên gia cho rằng các chính sách kinh tế hiện tại của Trung Quốc mang lại lợi ích ngắn hạn và tạm thời ổn định nền kinh tế. Tuy nhiên, sự thiếu hụt các biện pháp hỗ trợ cho người tiêu dùng đồng nghĩa với việc Trung Quốc khó lòng vượt qua các thách thức kinh tế dài hạn. Bắc Kinh cần một chiến lược mới và hiệu quả hơn nếu muốn đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Nhi Nguyễn