Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Di sản văn hóa độc nhất vô nhị

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh biểu dương và chúc mừng những thành tựu mà Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã đạt được trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung, trong đó có nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đại diện của nhân loại - Dân ca quan họ Bắc Ninh.

Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị tỉnh cần có nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, phát triển các không gian diễn xướng, mở rộng môi trường thực hành di sản để các nghệ nhân và người yêu thích Dân ca Quan họ có cơ hội thể hiện và phát triển tài năng.

Nhiều tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh cũng đã được Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch khen thưởng.

Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Vương Quốc Tuấn cho biết, ngày 30/9/2009, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã vinh dự được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại. Thực hiện cam kết với UNESCO, 15 năm qua, Bắc Ninh không ngừng nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản với nhiều chủ trương chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đại diện của nhân loại.

Theo đó, cùng với việc khôi phục lại không gian diễn xướng của các làng Quan họ gốc, phát triển các làng Quan họ thực hành, thành lập nhiều Câu lạc bộ (CLB) quan họ, tỉnh đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách đãi ngộ đối với các làng Quan họ gốc, làng Quan họ thực hành, CLB Dân ca Quan họ; nghệ nhân, nghệ sĩ Dân ca Quan họ Bắc Ninh…

Trên phạm vi cả nước và ở nước ngoài đã có hàng trăm CLB Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thành lập và duy trì hoạt động thường xuyên. Điều đó cho thấy, Dân ca Quan họ Bắc Ninh càng “Danh thơm nức tiếng” và có sự lan tỏa mạnh mẽ.

Có được thành quả hôm nay, cùng với sự quan tâm, chi đạo của Trung ương, sự phối hợp giúp đỡ của các tỉnh, thành phố, đó là do sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, hiệu quả của các cấp ủy Đảng, chính quyền, sự vào cuộc của các đoàn thể, cả hệ thống chính trị trong tỉnh, cộng đồng các làng Quan họ; công tác tham vấn, đề xuất của cơ quan quản lý nhà nước, của những chuyên gia nghiên cứu, sưu tầm di sản văn hóa Quan họ Bắc Ninh và đặc biệt là vai trò to lớn của các nghệ nhân Dân ca Quan họ - những “Báu vật nhân văn sống” đã thực hiện tốt sứ mệnh bảo tồn, truyền dạy, giới thiệu, quảng bá di sản văn hóa độc nhất vô nhị của quê hương Kinh Bắc.

Từ thành quả sau 15 năm được vinh danh, tin rằng, với sự cộng cảm và cộng đồng trách nhiệm; tiếp nối thế hệ trước, các thế hệ hôm nay và mai sau sẽ phát huy tốt vai trò của địa phương chủ sở hữu di sản để Dân ca Quan họ Bắc Ninh mãi mãi trường tồn và lan tỏa. Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Vương Quốc Tuấn nhấn mạnh.

Chuỗi hoạt động kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Trước đó, một số sự kiện nằm trong chuỗi hoạt động kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã được tổ chức thành công như: Liên hoan các làng Quan họ thực hành tiêu biểu tỉnh Bắc Ninh lần thứ Nhất - năm 2024; Gặp mặt các nghệ nhân, nghệ sĩ Dân ca Quan họ Bắc Ninh gắn với kỷ niệm 55 năm Ngày thành lập Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh; Khai mạc Trưng bày tư liệu “Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Tinh hoa và Bản sắc”; Liên hoan Du lịch, Ẩm thực - Làng nghề Bắc Ninh năm 2024.

Như thường lệ, cứ thứ Bảy, Chủ nhật hằng tuần, Câu lạc bộ (CLB) Quan họ măng non xã Hoàn Sơn, huyện Tiên Du lại tổ chức sinh hoạt. Các "liền chị nhí" mặc áo tứ thân, khăn mỏ quạ, "liền anh" mặc áo the khăn xếp, được Ban Chủ nhiệm uốn nắn từng lời ăn, tiếng nói, bồi dưỡng văn hóa Quan họ. Đây cũng là minh chứng khẳng định Dân ca Quan họ như mạch nguồn chảy mãi qua các thế hệ người dân Bắc Ninh.

Em Nguyễn Hải Yến, CLB Quan họ măng non xã Hoàn Sơn chia sẻ, em học hát Quan họ ở CLB được 2 năm. Em được dạy các làn điệu Quan họ, được học về lề lối, trang phục, văn hóa Quan họ. Đặc biệt, em tham gia cùng các bà, các cô biểu diễn Quan họ tại Hội Lim, tận mắt chứng kiến tình cảm của khán giả, người yêu Quan họ càng giúp em thêm tự hào, gắn bó với di sản của quê hương nhiều hơn. Đến nay, mỗi khi sinh hoạt tại trường, lớp, em rất tự tin biểu diễn loại hình dân ca này.

Chị Nguyễn Thị Nguyên, Chủ nhiệm CLB Quan họ măng non xã Hoàn Sơn cho biết: CLB ra đời năm 2015, được tách ra từ CLB Quan họ trung, cao tuổi (thôn Đại Sơn, xã Hoàn Sơn) do chị đứng ra làm chủ nhiệm. Từ 10 thành viên ban đầu, đến nay, CLB thu hút hơn 30 thành viên từ 4-17 tuổi. Các em đều có niềm đam mê Quan họ nên cùng sinh hoạt trong “mái nhà chung”. Sự ra đời của CLB Quan họ măng non và ngày càng phát triển là một mô hình hiệu quả, góp phần nuôi dưỡng tình yêu dân ca trong thế hệ trẻ, đồng thời khẳng định hướng đi đúng trong bảo tồn, lan tỏa Quan họ Bắc Ninh trong cộng đồng.

Một lực lượng quan trọng trong bảo tồn Dân ca Quan họ là các nghệ nhân, người "truyền lửa", "linh hồn" trong các CLB Quan họ. Hầu hết, họ đã có tuổi nhưng tình yêu Quan họ vẫn luôn đầy nhiệt huyết. Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Kim Quýnh, Câu lạc bộ Quan họ Đương Xá, thành phố Bắc Ninh cho biết: Bà có hơn 80 tuổi đời với hơn 70 năm gắn bó với Quan họ Bắc Ninh. Quan họ như một phần cuộc sống của bà. Nhờ tình yêu Quan họ, đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của người dân, bà cùng một số người yêu Quan họ phục dựng Quan họ Đương Xá vào năm 1994. Ban đầu, câu lạc bộ có 12 thành viên, trải qua hơn 30 năm, câu lạc bộ đã thu hút 60 thành viên với 3 thế hệ cao tuổi, trung tuổi và măng non.
Với vai trò nghệ nhân truyền dạy, hạt nhân của câu lạc bộ, mỗi buổi sinh hoạt, tôi thường truyền dạy những làn điệu cổ, khó; đồng thời sáng tác thêm bài mới mang hơi thở cuộc sống hiện tại. Qua đó, làm giàu thêm vốn Quan họ giúp Dân ca Quan họ Bắc Ninh trường tồn và lan tỏa”, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Kim Quýnh nói.

Bảo tồn, gìn giữ và phát huy

Giám đốc Sở Văn hóa Thể Thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh Trịnh Hữu Hùng cho biết, Dân ca Quan họ Bắc Ninh là một loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian độc đáo, đặc sắc của nhân dân Bắc Ninh; phản ánh những nét tinh hoa văn hóa của quê hương Kinh Bắc - Bắc Ninh mà còn hội tụ và tỏa sáng tính nhân văn của dân tộc Việt Nam và nhân loại.

Với hơn 200 hình ảnh, tài liệu, hiện vật tiêu biểu được chọn lọc từ kho cơ sở của bảo tàng tỉnh và các tổ chức, cá nhân, cơ quan, địa phương có liên quan, trưng bày giới thiệu đến khách tham quan và các tầng lớp nhân dân trong, ngoài tỉnh những thông tin, hiểu biết sâu sắc về giá trị của Dân ca Quan họ Bắc Ninh và cùng chung tay bảo tồn, phát huy giá trị di sản của nhân loại.

Bắc Ninh cũng là một địa phương đi đầu cả nước về sự quan tâm, đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Nhiều chính sách của tỉnh có ý nghĩa, tác động thiết thực đến đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Điển hình như chính sách tôn vinh, đãi ngộ các nghệ nhân, nghệ sĩ chuyên nghiệp; hỗ trợ các làng Quan họ gốc, làng Quan họ thực hành, các câu lạc CLB Quan họ tiêu biểu. Đây là hành động thiết thực nhằm giải quyết vấn đề kinh phí cho các CLB mà còn thể hiện sự quan tâm, động viên với những người gìn giữ di sản.

Bên cạnh đó, tỉnh dành nhiều kinh phí đầu tư hỗ trợ xây dựng các thiết chế văn hóa, trang thiết bị liên quan đến bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ. Đó là nguồn khích lệ các nghệ sĩ, diễn viên, nghệ nhân thêm hăng say trong nghề, tích cực cống hiến, truyền dạy, phát huy giá trị di sản trong đời sống cộng đồng; động viên nghệ nhân kế cận tích cực tham gia, cống hiến nhiều hơn trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Điều đó một lần nữa khẳng định công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ là đúng hướng, tạo nên sự trường tồn, lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống đương đại. Ông Hùng chia sẻ.

Kim Dung - Vũ Phường