Nhân lực cho điện hạt nhân - bài toán cấp bách
Khi điện hạt nhân dần trở lại chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn về nhân lực.
Thực trạng thiếu hụt cả về số lượng lẫn chất lượng nhân sự trong ngành điện hạt nhân, dù đã được đặt ra từ hơn một thập kỷ trước, vẫn chưa có lời giải thỏa đáng.
Trong bối cảnh thủy điện suy giảm dư địa, điện than gây áp lực môi trường và các nguồn tái tạo phụ thuộc vào tự nhiên, năng lượng hạt nhân được xem như một giải pháp chiến lược.
Phát biểu tại hội nghị tổng kết năm 2024 của Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt đã khẳng định một tầm nhìn chiến lược: Điện hạt nhân không chỉ là giải pháp đảm bảo an ninh năng lượng mà còn là công cụ quan trọng trong hành trình hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc giảm thiểu khí nhà kính trong tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là năng lượng – nguồn phát thải lớn nhất. Điện hạt nhân, với đặc tính gần như không phát thải CO₂ trong quá trình vận hành, được xem là một công cụ không thể thiếu trong chiến lược năng lượng xanh.
Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận được tái khởi động sau thời gian dài gián đoạn, đi kèm với cam kết đầu tư vào công nghệ hiện đại và an toàn. Tuy nhiên, một dự án mang tầm vóc chiến lược như vậy lại đang bị đe dọa bởi tình trạng "nhân lực vừa thiếu vừa yếu".
Theo Bộ Công Thương, việc vận hành hai nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận sẽ cần khoảng 2.400 nhân sự, trong đó bao gồm 1.200 người trình độ đại học và hàng trăm chuyên gia ở các lĩnh vực chuyên sâu. Đáng chú ý, một số vị trí quan trọng đòi hỏi thời gian đào tạo lên đến 10 năm.
Mặc dù Chính phủ đã triển khai Đề án 1558 từ năm 2010 để đào tạo nguồn nhân lực điện hạt nhân, nhưng kết quả chưa đạt kỳ vọng. Chỉ một phần nhỏ trong số hàng trăm kỹ sư được gửi đi học tại Nga, Nhật Bản và các nước khác quay về làm việc đúng chuyên ngành. Phần lớn họ đã chuyển sang lĩnh vực khác hoặc làm việc ở nước ngoài.
Các trường đại học trong nước hiện chưa có đủ kinh nghiệm và sự quan tâm đến đào tạo nhân lực phục vụ điện hạt nhân. Cơ sở vật chất lạc hậu, đội ngũ giảng viên mỏng, và thiếu chương trình đào tạo bài bản là những điểm yếu cần được khắc phục.
TS Trần Chí Thành, Viện trưởng Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam khẳng định, để xây dựng được đội ngũ nhân lực chất lượng cao, Việt Nam cần sớm triển khai chương trình nghiên cứu cấp quốc gia về điện hạt nhân.
Theo đó, các giải pháp cấp thiết bao gồm: Xây dựng chương trình đào tạo bài bản tại các trường đại học, với sự hỗ trợ từ các quốc gia có kinh nghiệm như Nga, Nhật Bản, Mỹ. Tăng cường hợp tác quốc tế, bao gồm trao đổi sinh viên, tham gia hội thảo và nghiên cứu chung với các cơ sở giáo dục nước ngoài. Đầu tư cơ sở vật chất hiện đại để phục vụ giảng dạy và nghiên cứu. Khuyến khích sinh viên và nhân sự trẻ tham gia vào ngành thông qua học bổng, ưu đãi và cơ hội nghề nghiệp hấp dẫn.
Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để đưa điện hạt nhân trở thành một phần quan trọng của hệ thống năng lượng quốc gia. Tuy nhiên, để hiện thực hóa điều này, việc giải quyết bài toán nhân lực cần được ưu tiên hàng đầu. Đầu tư vào giáo dục, hợp tác quốc tế và chính sách nhân sự toàn diện là chìa khóa để xây dựng đội ngũ chuyên gia đủ năng lực, đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững của ngành năng lượng.