Nguy cơ thế giới "mắc kẹt" trong cuộc cạnh tranh chip 2025
Khi ông Donald Trump bước vào Nhà trắng một lần nữa, cuộc chiến chip có thể trở thành tâm điểm trong cuộc cạnh tranh thương mại và chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc.
Giờ đây, không nhiều người ngạc nhiên khi các thiết bị nhỏ bé này trở thành trung tâm của cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các siêu cường kinh tế thế giới.
Từ thời chính quyền ông Joe Biden, Mỹ đã triển khai hàng loạt biện pháp hạn chế nhằm kiềm chế tham vọng về chip của Trung Quốc và đảm bảo vị thế dẫn đầu của Mỹ trong lĩnh vực quan trọng này. Chip dự kiến sẽ tiếp tục là trọng tâm của chính quyền Trump sắp tới, nhằm củng cố năng lực sản xuất và ưu thế của Mỹ.
Tại sao chip lại quan trọng?
Chip máy tính là động cơ của nền kinh tế số, và những khả năng ngày càng phát triển của chúng đang thúc đẩy các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI) tổng quát, hứa hẹn sẽ biến đổi nhiều ngành công nghiệp. Vai trò quan trọng của chúng được nhấn mạnh khi đại dịch Covid-19 làm gián đoạn sản xuất chip tại châu Á, khiến chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu rơi vào hỗn loạn.
Chúng cần thiết để xử lý và hiểu khối lượng dữ liệu khổng lồ, vốn đã trở thành "dòng máu" của nền kinh tế, tương tự như dầu mỏ trước đây. Được sản xuất từ các vật liệu được phủ lên đĩa silicon, chip – hay còn gọi là vi mạch tích hợp – có thể thực hiện nhiều chức năng khác nhau.
Chip bộ nhớ, dùng để lưu trữ dữ liệu, tương đối đơn giản và được giao dịch như hàng hóa. Chip logic, dùng để chạy các chương trình và hoạt động như bộ não của thiết bị, phức tạp và đắt đỏ hơn. Việc tiếp cận các linh kiện như bộ tăng tốc AI H100 của Nvidia đã gắn liền với cả an ninh quốc gia và sự phát triển của các tập đoàn khổng lồ như Alphabet (Google) và Microsoft, khi họ chạy đua xây dựng các trung tâm dữ liệu khổng lồ và dẫn đầu tương lai của ngành máy tính.
Ngay cả các thiết bị hàng ngày cũng ngày càng phụ thuộc vào chip. Mỗi lần nhấn nút trên một chiếc xe hơi đầy công nghệ đều cần các chip đơn giản để chuyển tín hiệu từ cú chạm thành tín hiệu điện tử. Tất cả các thiết bị sử dụng pin đều cần chip để điều chỉnh dòng điện.
Cuộc chiến bắt nguồn từ đâu?
Phần lớn công nghệ bán dẫn tiên tiến nhất thế giới có nguồn gốc từ Mỹ, nhưng ngày nay Đài Loan và Hàn Quốc thống trị lĩnh vực sản xuất chip. Trung Quốc là thị trường lớn nhất cho các linh kiện điện tử này và ngày càng muốn tự sản xuất nhiều hơn số chip mà họ sử dụng.
Chính mối liên kết phức tạp này đã khiến ngành công nghiệp chip trở thành trọng tâm của Washington khi Mỹ tìm cách hạn chế sự phát triển của đối thủ châu Á và giải quyết các mối lo ngại về an ninh quốc gia.
Mỹ đang áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và thuế nhập khẩu để kiềm chế tham vọng chip của Trung Quốc. Chính phủ Mỹ cũng dành ra số tiền lớn để đưa sản xuất chip trở lại trong nước, giảm sự phụ thuộc nguy hiểm vào một số cơ sở tại Đông Á. Nhiều quốc gia khác, bao gồm Tây Ban Nha, Ấn Độ và Nhật Bản, cũng đang theo chân Mỹ.
Sản xuất chip đã trở thành lĩnh vực ngày càng độc quyền. Các nhà máy mới có giá hơn 20 tỷ USD, mất nhiều năm để xây dựng và cần hoạt động liên tục 24 giờ mỗi ngày để có lãi. Quy mô lớn khiến số công ty có công nghệ tiên tiến nhất giảm xuống chỉ còn ba: Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC), Samsung Electronics Co. của Hàn Quốc và Intel Corp. của Mỹ.
TSMC và Samsung hoạt động như các "xưởng đúc," cung cấp dịch vụ sản xuất thuê ngoài cho các công ty trên toàn thế giới. Các công ty công nghệ lớn nhất thế giới phụ thuộc vào khả năng sản xuất của các nhà máy tốt nhất, hầu hết nằm ở Đài Loan. Intel, vốn trước đây chỉ sản xuất chip cho riêng mình, hiện đang cạnh tranh với TSMC và Samsung để giành thị phần sản xuất theo hợp đồng.
Các nước đang làm gì?
Trung Quốc không ngồi yên trước các biện pháp kiềm chế của Mỹ. Huawei đang xây dựng một mạng lưới sản xuất chip trong nước, nhằm né tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ. Năm 2023, Huawei ra mắt một chiếc điện thoại thông minh sử dụng bộ xử lý với công nghệ 7-nanomet — tiên tiến hơn so với giới hạn mà Mỹ cho phép. Tuy nhiên, Huawei và đối tác chính Semiconductor Manufacturing International Corp. (SMIC) hiện đang bị đình trệ ở công nghệ 7nm do các lệnh cấm liên tiếp.
Các quốc gia khác cũng không kém cạnh. EU đã giới thiệu Đạo luật Chip châu Âu với mục tiêu huy động hơn 43 tỷ euro (khoảng 47,5 tỷ USD) từ các khoản đầu tư công và tư nhằm củng cố hệ sinh thái bán dẫn của châu Âu. Mục tiêu là tăng gấp đôi thị phần toàn cầu của EU trong ngành bán dẫn từ 10% lên ít nhất 20% vào năm 2030.
Chính phủ Nhật Bản cũng đã công bố gói hỗ trợ trị giá 10 nghìn tỷ yên (khoảng 66 tỷ USD), tập trung vào công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo. Hàn Quốc đã triển khai sáng kiến tài trợ trị giá 26 nghìn tỷ won để hỗ trợ ngành công nghiệp bán dẫn. Ngoài ra, quốc gia này cũng dự kiến thành lập một quỹ mới trị giá 800 tỷ won vào năm 2027, với mục tiêu ban đầu là 300 tỷ won vào năm 2025 để đầu tư vào vật liệu, linh kiện, thiết bị và các công ty fabless.
Chính phủ Ấn Độ đã phê duyệt khoản đầu tư tổng cộng 1,26 nghìn tỷ rupee (khoảng 15,2 tỷ USD) cho các dự án sản xuất bán dẫn. Kế hoạch bao gồm việc xây dựng 3 nhà máy, gồm một nhà máy chế tạo bán dẫn và hai cơ sở đóng gói và thử nghiệm, dự kiến sẽ khởi công trong vòng 100 ngày kể từ khi công bố.
Ở châu Âu, Đức đã chủ động thu hút các khoản đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn. Ví dụ, TSMC đã bắt đầu xây dựng một nhà máy chế tạo bán dẫn trị giá 10 tỷ euro (khoảng 11,1 tỷ USD) tại Đức, trong đó khoảng một nửa chi phí được hỗ trợ bởi trợ cấp Nhà nước. Kế hoạch này phù hợp với mục tiêu của EU là sản xuất 20% lượng chip toàn cầu vào năm 2030.
Rủi ro lớn nhất 2025
Tình hình an ninh tại bán đảo Đài Loan được các chuyên gia ngành xem là rủi ro nghiêm trọng nhất cho nền kinh tế toàn cầu trong năm 2025. Một cuộc chiến có thể cắt đứt TSMC khỏi khách hàng toàn cầu, gây ra cú sốc lớn đối với ngành công nghiệp chip.
TSMC, công ty gần như một tay tạo ra mô hình kinh doanh "xưởng đúc" — sản xuất chip do các công ty khác thiết kế — hiện là trụ cột của ngành công nghiệp này. Các khách hàng lớn như Apple đã mang lại khối lượng sản xuất khổng lồ cho TSMC, giúp công ty xây dựng chuyên môn hàng đầu trong ngành. Giờ đây, thế giới phụ thuộc vào họ.
Sự phụ thuộc vào Đài Loan như vậy là lý do tại sao các nhà hoạch định chính sách toàn cầu lo ngại sâu sắc về khả năng xảy ra xung đột liên quan đến hòn đảo này. Một cuộc khủng hoảng có thể gây ra những tác động nghiêm trọng không chỉ đối với nguồn cung chip toàn cầu mà còn đối với các ngành công nghiệp và nền kinh tế phụ thuộc vào các linh kiện thiết yếu này.