Ông Trump, Elon Musk có dễ "giải tán" USAID?
Dù muốn giải thể USAID, Elon Musk không thể thực hiện điều đó nếu không có sự chấp thuận của Quốc hội, do cơ quan này được bảo vệ bởi luật pháp và có vị thế độc lập.
Những ngày qua, tỷ phú Elon Musk đã khiến thế giới sôi sục với đề xuất đóng cửa Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), một tổ chức cung cấp viện trợ có ngân sách 40 tỷ USD và 1 vạn nhân viên toàn cầu.
Tuy nhiên, bất chấp sự hậu thuẫn lớn của Tổng thống Donald Trump, Musk vẫn không thể tự mình giải thể cơ quan này. Lý do không chỉ nằm ở các yếu tố chính trị mà còn ở những ràng buộc pháp lý, lịch sử lập pháp và vai trò quan trọng của Quốc hội Mỹ trong việc duy trì USAID.
USAID - một cơ quan độc lập theo luật định
USAID được thành lập vào năm 1961 bởi Tổng thống John F. Kennedy thông qua một sắc lệnh hành pháp (Executive Order 10973), dựa trên quyền hạn được trao bởi Đạo luật Hỗ trợ Nước ngoài năm 1961 (Foreign Assistance Act of 1961). Tuy nhiên, vai trò của nó đã có nhiều thay đổi quan trọng về mặt pháp lý.
Năm 1998, Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Cải tổ và Tái cấu trúc Ngoại giao (Foreign Affairs Reform and Restructuring Act of 1998), chính thức xác lập USAID là một cơ quan độc lập trong nhánh hành pháp.
Trong điều khoản "Tình trạng của AID", đạo luật này nêu rõ: "Trừ khi bị giải thể theo kế hoạch tái tổ chức được trình lên theo Điều 6601, trong nhánh hành pháp của Chính phủ Hoa Kỳ sẽ tồn tại Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID)."
Điều này có nghĩa là, chỉ có Quốc hội Mỹ mới có quyền bãi bỏ hoặc hợp nhất USAID, và một sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Mỹ không thể đơn phương thay đổi điều đó.
Tổng thống có thể tự giải thể USAID không?
Về mặt pháp lý, câu trả lời cũng là không. Theo Điều I của Hiến pháp Hoa Kỳ, chỉ Quốc hội mới có quyền thông qua thành lập hoặc giải thể các cơ quan liên bang. Điều này đã được xác nhận bởi Tòa án Tối cao Hoa Kỳ trong vụ kiện Meyers v. United States (1926). Vì vậy, ngay cả khi Tổng thống Trump muốn đóng cửa USAID, ông cũng không thể làm điều đó mà không có sự chấp thuận của Quốc hội.
Ngoài ra, Đạo luật năm 1998 đã trao cho Tổng thống Bill Clinton cơ hội trong 60 ngày để chuyển toàn bộ chức năng của USAID sang Bộ Ngoại giao nếu ông muốn. Tuy nhiên, ông Clinton đã từ chối làm điều đó, và USAID tiếp tục hoạt động như một cơ quan độc lập. Kể từ thời điểm đó, không có bất kỳ đạo luật nào khác cho phép Tổng thống Mỹ giải thể USAID mà không thông qua Quốc hội.
Thách thức chính trị lớn
Ngay cả khi có được sự ủng hộ của Tổng thống Trump thì Elon Musk vẫn sẽ đối mặt với nhiều rào cản chính trị để thực hiện kế hoạch của mình.
Thứ nhất, Thượng viện Mỹ khó có thể thông qua quyết định này. Quốc hội Hoa Kỳ, đặc biệt là Thượng viện, khó có thể bỏ phiếu thông qua việc đóng cửa USAID. Để làm được điều này, một dự luật phải giành được ít nhất 60 phiếu tại Thượng viện—một điều rất khó đạt được trong bối cảnh chính trị hiện tại. USAID đã tồn tại hơn 60 năm với sự ủng hộ của cả đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa. Do đó, việc giải thể nó sẽ gây ra những tranh cãi lớn trong Quốc hội.
Thứ hai, USAID vẫn có vai trò chiến lược trong chính sách đối ngoại của Mỹ. USAID không chỉ là một cơ quan viện trợ mà còn là một công cụ quan trọng trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Cơ quan này thúc đẩy lợi ích quốc gia Mỹ bằng cách hỗ trợ và tham gia vào rất nhiều các lĩnh vực. Dù lịch sử hoạt động của cơ quan này được chính các chuyên gia Mỹ thừa nhận là phức tạp, việc đóng cửa nó rõ ràng sẽ làm suy yếu vị thế của Hoa Kỳ trên trường quốc tế và tạo cơ hội cho các đối thủ như Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng ở các nước đang phát triển.
Chưa kể, luật pháp Mỹ tiếp tục bảo vệ tính độc lập của USAID. Trong Đạo luật Phân bổ Ngân sách cho Hoạt động Đối ngoại và Bộ Ngoại giao năm 2024, Quốc hội Mỹ đã đưa ra điều khoản bắt buộc phải có sự tham vấn và thông báo với Quốc hội trước khi thực hiện bất kỳ cuộc tái cơ cấu, hợp nhất hoặc cắt giảm nào đối với USAID. Nếu không có sự tham vấn này, bất kỳ hành động nào nhằm xóa bỏ, hợp nhất hoặc cắt giảm USAID sẽ không hợp pháp.
Mặc dù Elon Musk và Tổng thống Trump muốn tinh giản bộ máy chính quyền và cắt giảm các cơ quan liên bang, nhưng việc giải thể USAID không thể diễn ra một cách hợp pháp nếu không có sự chấp thuận của Quốc hội.
Tuy nhiên, rõ ràng Musk vẫn có thể thúc đẩy một số thay đổi quan trọng đối với cơ quan này, chẳng hạn như tái cơ cấu một số chương trình viện trợ để giảm lãng phí và tăng hiệu quả, hay thúc đẩy minh bạch hơn trong tài trợ của USAID, điều mà một số nhà lập pháp đã kêu gọi trong những năm gần đây. Một số sáng kiến viện trợ tư nhân có thể được đề xuất để thay thế một số chương trình của USAID.