Quản lý vỉa hè: Cân bằng giữa trật tự đô thị, sinh kế và phát triển kinh tế

Một chính sách hợp lý, đồng bộ, có giám sát chặt chẽ và sự đồng thuận từ người dân sẽ là chìa khóa giúp chủ trương này đi vào thực tiễn.

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, không gian công cộng ngày càng thu hẹp, việc sửa đổi cách thức quản lý vỉa hè trở thành yêu cầu bức thiết. Các đô thị lớn trên thế giới như Tokyo, Singapore hay Paris đã triển khai nhiều mô hình sử dụng vỉa hè hiệu quả, vừa đảm bảo không gian cho người đi bộ, vừa duy trì hoạt động kinh doanh trật tự.

Bài toán cân bằng lợi ích

Cho ý kiến về đề án quản lý, khai thác, sử dụng tạm thời một phần lòng đường, hè phố trên địa bàn thành phố Hà Nội, ông Võ Nguyên Phong, Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội, nhấn mạnh mục tiêu của đề án không chỉ là khai thác kinh tế mà quan trọng hơn là đảm bảo trật tự đô thị. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là làm thế nào để cân bằng giữa mục tiêu lập lại trật tự đô thị và nhu cầu sử dụng vỉa hè cho hoạt động kinh doanh, sinh kế của hàng ngàn hộ dân.

Thực tế cho thấy, nhiều đô thị lớn trên thế giới như Tokyo, Singapore hay Paris đều có các mô hình khai thác vỉa hè hiệu quả, vừa đảm bảo không gian cho người đi bộ, vừa phát triển các hoạt động kinh doanh có trật tự. Điều này cho thấy, vấn đề không nằm ở việc cấm hay không cấm mà là quản lý như thế nào để sử dụng hiệu quả, hợp lý.

Góp ý dự thảo đề án, ông Lê Văn Hoạt, nguyên Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội, nhấn mạnh rằng việc triển khai đề án là cần thiết, xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của cuộc sống. Tuy nhiên, theo ông, đây là vấn đề đã tồn tại từ lâu, có nhiều diễn biến phức tạp và thu hút nhiều ý kiến trái chiều.

Ông Hoạt cho rằng, nguyên tắc quan trọng nhất trong quản lý lòng đường, vỉa hè là phải ưu tiên đảm bảo giao thông. Ông ví von rằng vỉa hè và lòng đường giống như một dòng sông, nếu bị "ngăn lại, đào ao thả cá" thì sẽ mất đi chức năng vốn có. Do đó, mọi phương án khai thác cần cân nhắc kỹ lưỡng, tránh gây ảnh hưởng tiêu cực đến giao thông đô thị.

Bên cạnh đó, ông Hoạt nhấn mạnh tính minh bạch trong quá trình triển khai đề án. Theo ông, các quy định cần được công khai, rõ ràng, có sự tham gia góp ý từ người dân và doanh nghiệp để đảm bảo sự đồng thuận. Điều này không chỉ giúp đề án đi vào thực tiễn một cách hiệu quả mà còn hạn chế các tranh chấp, khiếu kiện phát sinh trong quá trình thực hiện.

Định nghĩa cần rõ ràng, tránh xung đột lợi ích

Đồng quan điểm, kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm nhấn mạnh rằng các quy định về quản lý lòng đường, vỉa hè ở Hà Nội đã thay đổi qua nhiều giai đoạn, mỗi thời điểm lại có những điều chỉnh khác nhau. Do đó, việc đề án nhấn mạnh yếu tố "tạm thời" là hợp lý, tạo điều kiện để tiếp tục điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn.

Theo ông Nghiêm, để triển khai đề án hiệu quả, cần nghiên cứu sâu hơn về vai trò và chức năng của vỉa hè, lòng đường, từ đó đưa ra định nghĩa cụ thể và phù hợp. Việc này không chỉ giúp đề án sát với thực tiễn hơn mà còn tạo cơ sở để thực hiện một cách thống nhất, tránh tình trạng chồng chéo trong quản lý.

Bên cạnh đó, ông cũng lưu ý về phạm vi áp dụng của đề án, liệu có triển khai trên toàn thành phố hay chỉ áp dụng ở một số khu vực nhất định. Không phải địa điểm nào cũng có thể thực hiện theo một mô hình chung, bởi Hà Nội có sự khác biệt rõ rệt giữa khu vực nội thành và ngoại thành.

Một vấn đề quan trọng khác mà ông Nghiêm đề cập là nguy cơ xảy ra mâu thuẫn khi thực hiện đề án. Việc sử dụng vỉa hè, lòng đường liên quan đến nhiều nhóm đối tượng, từ người dân, hộ kinh doanh đến cơ quan công sở, trường học… Do đó, cần làm rõ liệu các khu vực đặc thù này có nằm trong phạm vi điều chỉnh của đề án hay không.

Trong khi đó, nguyên Phó giám đốc Công an TP.Hà Nội Bạch Thành Định nhận định rằng đề án quản lý, khai thác vỉa hè và lòng đường không chỉ là một chính sách đơn thuần mà còn “động chạm” đến toàn bộ đời sống đô thị. Do đó, không thể xem xét một cách rời rạc mà cần có cái nhìn tổng thể, đồng bộ để tránh tình trạng bất cập trong quá trình thực hiện.

Theo ông Định, việc triển khai đề án cần dựa trên đặc thù của từng tuyến phố, bao gồm mật độ dân cư, mô hình kinh doanh và khung thời gian cụ thể. Ông đưa ra ví dụ thực tiễn: có những tuyến phố ban ngày có thể kinh doanh nhưng ban đêm lại không hiệu quả, hoặc những tuyến đường thường xuyên ùn tắc vào buổi sáng thì việc sử dụng một phần lòng đường, vỉa hè để trông giữ xe có thể gây thêm áp lực giao thông.

Bên cạnh đó, ông Định nhấn mạnh về vấn đề quản lý và phân cấp quản lý trong việc cho thuê vỉa hè, lòng đường. Theo ông, việc cấp phép chỉ là bước đầu, quan trọng hơn là xác định rõ cơ quan chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm. Đặc biệt, cần có cơ chế hoàn trả mặt bằng vì không phải lúc nào cũng sử dụng không gian công cộng 24/24 giờ. Nếu không có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, đề án có thể dẫn đến tình trạng lộn xộn, mất kiểm soát, làm ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị.

Nguyên lãnh đạo Công an TP.Hà Nội cũng lưu ý về phạm vi áp dụng của đề án. Ông cho rằng không nên triển khai đại trà trên toàn thành phố mà cần chọn lọc một số khu vực phù hợp, ưu tiên phát triển kinh tế du lịch, gắn với giá trị lịch sử và văn hóa của Hà Nội.

“Mục tiêu của đề án không chỉ là khai thác không gian đô thị mà còn phải tạo ra nét văn hóa đặc trưng, giúp Hà Nội có sức cạnh tranh với các đô thị khác trong nước và khu vực,” ông Định nhấn mạnh.

Xem xét toàn diện đối tượng sử dụng vỉa hè

Góp ý thêm, ông Tô Anh Tuấn, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội, đánh giá cao những quan điểm tiến bộ của đề án so với các chính sách trước đây. Tuy nhiên, ông cho rằng người đi bộ chưa hẳn phải là ưu tiên số một trên vỉa hè, bởi bản chất vỉa hè là không gian chuyển tiếp giữa lòng đường và các công trình hai bên.

“Người dân sinh sống hai bên đường, muốn vào nhà cũng phải đi qua vỉa hè. Tương tự, khách ra vào cơ quan, khách sạn, trung tâm thương mại cũng phải sử dụng không gian này. Vì vậy, những đối tượng này cần được ưu tiên hơn cả người đi bộ từ nơi khác đến,” ông Tuấn nêu quan điểm.

Theo ông, đề án cần có cách tiếp cận toàn diện hơn, tính đến nhu cầu sử dụng của nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là những người bị ảnh hưởng trực tiếp bởi hoạt động cho thuê vỉa hè và lòng đường. Việc chỉ tập trung vào người đi bộ hoặc hộ kinh doanh sẽ không phản ánh đúng bản chất sử dụng vỉa hè trong đô thị.

“Vỉa hè không chỉ liên quan đến người đi bộ hay người bán hàng rong, mà còn tác động đến cả cộng đồng dân cư và các hoạt động kinh tế - xã hội xung quanh. Một chính sách chỉ có thể đi vào thực tiễn nếu phản ánh đúng nhu cầu chung của các nhóm đối tượng này,” ông Tuấn phân tích.

Quan điểm này cho thấy, để đề án thực sự khả thi, cần một cách tiếp cận đa chiều, không chỉ giải quyết vấn đề trật tự đô thị mà còn đảm bảo sự hài hòa lợi ích giữa các nhóm dân cư và hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn.

Dự thảo đề án về quản lý, khai thác vỉa hè, lòng đường của Hà Nội nhận được nhiều ý kiến đa chiều, từ việc đảm bảo giao thông, quy hoạch đô thị đến lợi ích kinh tế. Các chuyên gia cho rằng, nếu không có cơ chế quản lý đồng bộ, rõ ràng, việc khai thác có thể gây ra mâu thuẫn lợi ích và ảnh hưởng đến bộ mặt đô thị.

Trong bối cảnh nhiều thành phố lớn trên thế giới cũng triển khai mô hình sử dụng vỉa hè vào mục đích kinh doanh, Hà Nội cần có những bước đi cẩn trọng, vừa phát huy giá trị kinh tế vừa đảm bảo trật tự đô thị, tránh biến vỉa hè thành nơi lộn xộn, gây ảnh hưởng đến giao thông và sinh hoạt của người dân.

Nguyễn Thu Hà