Giải bài toán nhân lực công nghệ (Kỳ 1): Nguy cơ lỡ “thời khắc vàng”
Việt Nam đứng trước cơ hội bứt phá công nghệ, nhưng lại thiếu hụt nhân lực trong ngành này. Nếu không đẩy mạnh đào tạo và thu hút nhân tài, “thời khắc vàng” có thể bị bỏ lỡ.
Để Việt Nam đạt mục tiêu tăng trưởng ít nhất 8% cho năm 2025 và “hai con số” cho giai đoạn 2026-2030, nhiều lãnh đạo và chuyên gia đặt kỳ vọng vào đổi mới sáng tạo và công nghệ.
Những khoảng trống không dễ lấp đầy
Trong vài năm trở lại đây, nhân sự ngành bán dẫn đã gia tăng sự chú ý với hàng loạt chương trình đào tạo được mở mới nhằm đáp ứng nhu cầu 50.000 nhân sự mỗi năm. Tuy nhiên, hầu hết các cơ sở đào tạo còn gặp khó về giảng viên chuyên môn cao, cơ sở vật chất, phần mềm, máy móc...
Ông Samuel Ang, Giám đốc khu vực ASEAN tại Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) chia sẻ với Diễn đàn Doanh nghiệp rằng: “Người Việt Nam rất thông minh, học nhanh. Tôi thấy không có vấn đề gì về chất lượng nguồn nhân lực. Vấn đề chính chỉ là đào tạo.”
“Chính phủ Việt Nam đã đưa ra nhiều chính sách khuyến khích đầu tư, nhưng cần có các chương trình đào tạo về chất bán dẫn và AI chất lượng cao”, ông Laurent Delon, Giám đốc điều hành Công ty Tư vấn LJ1D Consulting chuyên về AI và bán dẫn của Mỹ, khuyến nghị và nhấn mạnh nhân lực bán dẫn không thể được đào tạo một sớm một chiều. Vì vậy, Việt Nam cần phải suy nghĩ cả về đào tạo, nâng cao và tái đào tạo”.
Bên cạnh đó, chi phí khổng lồ về đầu tư trang thiết bị cũng ngăn cản các trường đại học trong nước tạo ra môi trường thực hành sát thực tế. Con số hàng triệu USD cho các phòng nghiên cứu là số tiền mà chỉ những công ty lớn mới có thể đảm đương, nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước cho các cơ sở đào tạo công lập.
Ngoài những rào cản về đào tạo, mức thu nhập cũng là một yếu tố khiến nhiều sinh viên trẻ chưa mặn mà với ngành bán dẫn. Theo Cộng đồng Vi mạch Việt Nam, mức lương trung bình của một kỹ sư bán dẫn mới ra trường dao động từ 15 – 17 triệu đồng/tháng, trong khi người có 5 năm kinh nghiệm nhận khoảng 30 – 40 triệu đồng/tháng. Dù cao hơn mặt bằng chung, nhưng mức này vẫn không quá vượt trội so với ngành tài chính, ngân hàng hay chứng khoán.
Ông Lê Quang Đạm, Giám đốc Marvell Technology Việt Nam thừa nhận: “Nếu so sánh mức lương khởi điểm với khối lượng công việc và công sức học tập, các bạn trẻ sẽ cần lòng đam mê rất lớn để theo đuổi sự nghiệp này.”
Ngoài ra, một thách thức khác đang phổ biến trên thế giới, đó là “hấp lực” của những ngành công nghệ thời thượng như crypto, blockchain, hay người có ảnh hưởng (KOL, KOCs) trên mạng xã hội. Kiếm tiền nhanh chóng, thời gian linh hoạt và được chú ý là một số lý do khiến nhiều sinh viên giỏi công nghệ chọn các lĩnh vực nói trên, thay vì theo đuổi sự nghiệp dài hơi trong lĩnh vực khoa học – kỹ thuật.
Ông Andrew Goh, Phó Chủ tịch tập đoàn Lam Research của Mỹ, thừa nhận: “Nếu hỏi một đứa trẻ ngày nay về công việc mơ ước, rất có thể chúng sẽ nói muốn trở thành YouTuber hoặc người có ảnh hưởng trên mạng xã hội hơn là một kỹ sư… Thật không may, đây là một thách thức lớn cho ngành công nghệ, khi việc thu hút nhân lực trẻ ngày càng khó khăn.”
Khi thời gian không ủng hộ
Với Việt Nam, nâng cao chất lượng nhân lực là không thể chậm trễ, bởi vì sự chuyển dịch nhân khẩu học đang dần trở thành rào cản cho mục tiêu trở thành quốc gia có mức thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045.
“Nếu không có gì thay đổi, Việt Nam chỉ còn khoảng 10 - 15 năm để tận dụng nguồn lao động đang ở độ tuổi sung sức trước khi đối diện với áp lực dân số già hóa,” bà Trần Tuệ Tri, Nhà sáng lập và Cố vấn của Vietnam Brand Purpose, nhận định.
Theo Liên hợp quốc và Tổng cục Thống kê Việt Nam, Việt Nam đã bước vào giai đoạn "già hóa dân số" từ năm 2011 và dự kiến trở thành quốc gia có dân số già vào năm 2037. Quá trình này chỉ kéo dài 26 năm, nhanh hơn nhiều nước phát triển, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia già hóa nhanh nhất thế giới.
Dân số già hóa nhanh gây áp lực nặng nề lên hệ thống an sinh xã hội, y tế và quỹ hưu trí. Quan trọng hơn, cơ hội tăng trưởng từ kinh tế số có thể bị bỏ lỡ nếu không chuẩn bị được các nhân tố cốt lõi – công nghệ và nhân sự.
“Nhiều quốc gia có những nét tương đồng với Việt Nam đã chững lại trước ngưỡng cửa thu nhập trung bình. Để bứt phá, chuyển đổi số và nhân lực chất lượng cao trong một môi trường bền vững sẽ là chìa khóa,” bà Trần Tuệ Tri nhấn mạnh.
Nếu không có những chính sách đột phá trong đào tạo và thu hút nhân lực công nghệ cao, Việt Nam có nguy cơ lỡ nhịp trong cuộc đua công nghệ toàn cầu – và đánh mất “thời khắc vàng” để trở thành cường quốc công nghệ trong khu vực.