Từ giảm thuế VAT đến bài toán cải cách thuế toàn diện

Việc Chính phủ kiến nghị tiếp tục giảm thuế VAT thêm 2 năm đang nhận được nhiều ý kiến tranh luận. Dư luận đặt vấn đề không chỉ về hiệu quả tức thời của chính sách, mà còn về giới hạn của mô hình tài khóa hỗ trợ ngắn hạn trong dài hạn.

Giảm VAT và giới hạn của chính sách tài khóa

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, chính sách giảm thuế VAT đã góp phần đáng kể vào việc duy trì sức mua trong dân, hỗ trợ doanh nghiệp ổn định hoạt động sau đại dịch. Từ năm 2023, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng hơn 9,6% so với năm trước, mức tăng cao so với khu vực. Nhiều doanh nghiệp bán lẻ, tiêu dùng nhanh, logistics ghi nhận doanh thu phục hồi, đặc biệt trong giai đoạn thấp điểm của thị trường.

Ngoài việc giúp doanh nghiệp tiết giảm chi phí, chính sách cũng góp phần gián tiếp kiểm soát lạm phát, tạo tâm lý tích cực cho thị trường tiêu dùng. Tuy nhiên, không ít chuyên gia cho rằng hiệu quả lan tỏa của chính sách đang chững lại, khi nền kinh tế bước vào giai đoạn phục hồi mới.

Theo chuyên gia kinh tế, TS. Vũ Đình Ánh, chính sách giảm VAT từng rất phù hợp trong bối cảnh khẩn cấp sau dịch, nhưng nếu tiếp tục kéo dài mà không có lộ trình rút lui, sẽ tạo ra sự phụ thuộc vào hỗ trợ tạm thời và làm chậm lại tiến trình cải cách thuế bền vững.

Ở góc nhìn chính sách vĩ mô, Đại biểu Quốc hội, GS, TS Hoàng Văn Cường, cũng nhấn mạnh, chính sách thuế không chỉ để tăng thu ngân sách, mà còn phải là công cụ điều tiết thị trường, định hướng hành vi tiêu dùng và đầu tư. Do đó, không thể xem việc giảm thuế như một giải pháp duy trì thường xuyên.

Cải cách thuế là yêu cầu không thể trì hoãn

Nhiều ý kiến cho rằng, việc liên tục kéo dài chính sách giảm thuế cho thấy hệ thống thuế hiện nay đang thiếu các công cụ điều tiết ổn định và lâu dài. Việt Nam hiện vẫn dựa chủ yếu vào thuế gián thu, đặc biệt là VAT, trong khi các sắc thuế có tính điều phối và công bằng như thuế tài sản, môi trường, chưa phát huy hiệu quả.

Một số chuyên gia kinh tế cũng từng cảnh báo về cái gọi là “bẫy hỗ trợ tài khóa” khi các biện pháp giảm thuế ngắn hạn, nếu lặp lại quá nhiều lần, sẽ làm méo mó kỳ vọng thị trường và khiến cơ quan điều hành khó rút lại chính sách.

Thực tế, một số nước sau Covid-19 như Thái Lan, Indonesia từng phải đối mặt với phản ứng ngược từ doanh nghiệp và người dân khi chấm dứt các ưu đãi thuế tạm thời vì không truyền thông rõ ràng lộ trình rút lui. Với Việt Nam, nếu thiếu đánh giá tác động đầy đủ và thiết kế khung pháp lý vững chắc, việc kéo dài chính sách giảm thuế có thể trở thành rào cản cho các cải cách lâu dài.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN cho rằng: về nguyên tắc, mọi chính sách thuế cần được xây dựng trong khuôn khổ pháp lý ổn định, có thể tiên lượng. Việc liên tục gia hạn chính sách giảm thuế tạo tiền lệ thiếu bền vững, ảnh hưởng đến khả năng hoạch định chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp, đồng thời làm suy yếu kỷ luật tài khóa.

Theo ông Hiệp, nếu tiếp tục áp dụng chính sách này, cần sớm ban hành luật hoặc nghị quyết riêng để quy định rõ đối tượng, thời hạn, lộ trình và điều kiện rút lui. Bên cạnh đó, phải kiểm toán hiệu quả thực tế của chính sách, tránh tình trạng doanh nghiệp lớn được hưởng lợi nhiều trong khi nhóm yếu thế hoặc người tiêu dùng không được hưởng đúng như kỳ vọng.

Bổ sung quan điểm từ góc nhìn thực thi chính sách, luật sư Trần Hồng Tình – Giám đốc Công ty Luật TNHH Đức Trí An nhấn mạnh: “Chính sách thuế chỉ phát huy hiệu quả khi minh bạch cả về mục tiêu lẫn phương thức áp dụng. Nếu tiếp tục kéo dài giảm thuế VAT, cần đồng thời kiểm soát chặt đầu ra, nghĩa là các doanh nghiệp, đặc biệt ở khâu phân phối, phải có trách nhiệm chứng minh việc điều chỉnh giá bán phù hợp với mức giảm thuế”.

Bà Tình cho rằng điều đáng lo ngại hiện nay là thiếu một cơ chế hậu kiểm đủ mạnh đối với các chính sách miễn, giảm thuế tạm thời. “Không thể để chính sách hỗ trợ trở thành “vùng xám” tạo lợi thế cho doanh nghiệp đầu chuỗi, trong khi người tiêu dùng và ngân sách lại không hưởng đúng mục tiêu. Nếu không giám sát hiệu quả, chính sách tốt cũng có thể bị lợi dụng”.

Luật sư Tình kiến nghị, cần thiết kế rõ ngay từ đầu cơ chế hậu kiểm đối với các chính sách tài khóa tạm thời, bao gồm điều kiện rút lui, trách nhiệm giải trình của cơ quan thuế, và chế tài xử lý khi doanh nghiệp không chuyển lợi ích giảm thuế vào giá hàng hóa, dịch vụ. “Đã đến lúc mọi chính sách tài khóa, dù chỉ tạm thời cũng phải được thiết kế như một phần của khung pháp lý có thể giám sát và đánh giá,” bà nói.

Trao đổi với phóng viên, một số ý kiến cũng cho rằng, chính sách giảm VAT là một phần quan trọng trong ứng phó tài khóa thời hậu dịch, nhưng không thể là chiếc nạng mãi mãi của nền kinh tế. Đề xuất kéo dài thêm hai năm phải được đặt trong tổng thể lộ trình cải cách thuế cả về mục tiêu, pháp lý và hiệu quả bền vững.

Nguyễn Giang