Hướng đi nào cho Đông Nam Á trước làn sóng hàng giá rẻ Trung Quốc?

Làn sóng hàng hóa Trung Quốc giá rẻ đang tràn sang Đông Nam Á, gây ra rất nhiều thách thức đáng kể cho các doanh nghiệp trong nước. Cuộc cạnh tranh khốc liệt này bùng lên mạnh mẽ từ khoảng năm 2019, khi các nhà sản xuất Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi thuế quan của Hoa Kỳ, tìm kiếm các thị trường mới và nhìn sang Đông Nam Á. Doanh nghiệp Trung Quốc cắt giảm chi phí, áp dụng chiến lược “chồng đống và bán rẻ”, thậm chí bán trực tiếp cho người tiêu dùng qua các nền tảng thương mại điện tử.

Trong bối cảnh đó, hàng hóa Trung Quốc được đẩy mạnh xuất khẩu sang nhiều quốc gia. Nhiều yếu tố thúc đẩy dòng chảy hàng hóa này. Nền kinh tế Trung Quốc đang trải qua giai đoạn yếu kém sau đại dịch, cùng với thị trường bất động sản gặp khó khăn, dẫn đến người tiêu dùng chán nản và nhu cầu nội địa yếu. Một trong những giải pháp của Bắc Kinh là đẩy mạnh đầu tư vào sản xuất và xuất khẩu, đưa thặng dư thương mại của Trung Quốc lên mức kỷ lục gần 1 nghìn tỷ USD vào năm 2024. Dòng hàng hóa này được tạo điều kiện thuận lợi nhờ các hiệp định thương mại tự do như Khu vực Thương mại Tự do ASEAN - Trung Quốc và RCEP, cùng với sự bùng nổ của thương mại điện tử và hạ tầng tiếp vận được nâng cấp của Trung Quốc.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung cũng đóng vai trò lớn. Khi các nước phương Tây dựng rào cản đối với các mặt hàng lớn của Trung Quốc như xe điện, thép và tấm pin năng lượng mặt trời, một phần lớn năng lực sản xuất dư thừa này đã tràn vào Đông Nam Á. Các mặt hàng giá trị thấp hơn như hàng may mặc, giày dép, linh kiện sản xuất, cùng vô số gói hàng gửi trực tiếp từ các nền tảng thương mại điện tử Trung Quốc như Temu và Taobao, đang gây tổn hại nặng nề cho các ngành công nghiệp địa phương.

Mức tiêu thụ yếu của thị trường nội địa Trung Quốc và rào cản thương mại ở phương Tây đã buộc các nhà máy Trung Quốc cạnh tranh quyết liệt hơn về giá, chấp nhận lợi nhuận thấp hơn để duy trì hoạt động. Một số nhà sản xuất Trung Quốc cho biết giá bán hiện tại thấp hơn so với 5 năm trước và thậm chí sẵn sàng chịu lỗ nhẹ để giữ dây chuyền sản xuất. Các nhà máy Trung Quốc vẫn được coi là cạnh tranh nhất thế giới nhờ sản xuất quy mô lớn, tốc độ cao, chuỗi cung ứng hoàn chỉnh và lực lượng lao động năng suất cao. Họ còn nhận được sự hỗ trợ từ chính phủ, như các khoản hoàn thuế xuất khẩu giúp tăng biên lợi nhuận ở thị trường nước ngoài.

Những điều đó gây tác động đến Đông Nam Á một cách rõ rệt. Thâm hụt thương mại của ASEAN với Trung Quốc đã tăng hơn gấp đôi, từ 90 tỷ USD năm 2021 lên 190 tỷ USD năm 2024. ASEAN đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc vào năm 2023. Tại Indonesia, khoảng 250.000 công nhân ngành dệt may đã mất việc từ năm 2022 đến 2024, và thêm nửa triệu người có nguy cơ. Gã khổng lồ dệt may Sritex đã nộp đơn xin phá sản, một phần do “nguồn cung dệt may quá mức từ Trung Quốc”.

Ở Thái Lan, hai phần ba số nhà máy gốm sứ ở Lampang đã đóng cửa trong 5 năm qua. Sự xuất hiện của xe điện Trung Quốc cũng ảnh hưởng nặng nề đến các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản và gây mất hàng nghìn việc làm trong ngành công nghiệp phụ tùng ô tô địa phương.

Dòng hàng giá rẻ này đặt các nhà lãnh đạo ASEAN nhiều bài toán khó khăn. Các nhà bán lẻ và sản xuất địa phương kêu gọi chính phủ hành động mạnh mẽ hơn, nhưng một số chính phủ ASEAN lại đang rất thận trọng, đặc biệt là khi họ đang phải ưu tiên thu hút đầu tư cơ sở hạ tầng và chuyển giao công nghệ từ Bắc Kinh.

Đối mặt với thách thức, các quốc gia và doanh nghiệp Đông Nam Á đang tìm cách thích ứng. Thay vì cạnh tranh trực diện, họ có thể xác định các phân khúc chuỗi cung ứng để chuyên môn hóa và khác biệt hóa, tìm cách nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị, và điều chỉnh sản phẩm, tiếp thị cho thị trường nội địa. Chính phủ được khuyến nghị tạo điều kiện tiếp cận vốn cho doanh nghiệp nhỏ và cải thiện cơ sở hạ tầng. Malaysia đang chuyển hướng sang các sản phẩm gỗ bền vững được chứng nhận để tăng sức hấp dẫn trên thị trường quốc tế. Một số doanh nghiệp tập trung vào việc khác biệt hóa bằng sản phẩm chất lượng cao hơn.

Một số nhà sản xuất dệt may ở Indonesia đang cố gắng tập hợp lại bằng cách mở cửa hoặc di dời đến các khu công nghiệp mới nổi để giảm chi phí cố định. Các doanh nghiệp nhỏ tìm kiếm khách hàng qua các nền tảng truyền thông xã hội như Shopee và TikTok.

Mặc dù thách thức còn đó nhưng một số người vẫn tin rằng đây chưa phải là “cuộc chiến đã ngã ngũ”. Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung âm ỉ cũng có thể tạo ra cơ hội mới cho các nhà xuất khẩu ở một số nước ASEAN nếu họ có thể duy trì các điều kiện thuế quan thuận lợi hơn so với Trung Quốc. Tuy nhiên, việc nhà đầu tư nước ngoài, bao gồm cả Trung Quốc, dễ dàng gia nhập thị trường như Malaysia cũng là một mối lo ngại. Một số người kêu gọi chính phủ Malaysia tập trung thu hút các nhà sản xuất giá trị cao, cao cấp thay vì trở thành điểm đến cho việc đổ hàng giá rẻ.

Quân Bảo