Hoàn thiện thể chế tạo đòn bẩy phát triển công nghiệp công nghệ số

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang đưa thế giới bước vào một kỷ nguyên mới, nơi công nghệ số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đóng vai trò trung tâm trong mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, sự phát triển thần tốc của công nghệ cũng đặt ra những thách thức to lớn về pháp lý, đạo đức và an toàn, đòi hỏi các quốc gia cần sớm xây dựng hành lang pháp lý phù hợp, vừa thúc đẩy sáng tạo, vừa kiểm soát rủi ro.

Thực tế, ở các quốc gia đi đầu về công nghệ số như Mỹ, Hàn Quốc, EU hay Singapore, sự đi trước về thể chế chính là lợi thế cạnh tranh quan trọng. Đó không chỉ là các đạo luật riêng cho AI, dữ liệu số, an ninh mạng, mà còn là hệ sinh thái thể chế bao gồm quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn đạo đức, sandbox thử nghiệm, và các chính sách tài khóa, tín dụng ưu đãi để thúc đẩy doanh nghiệp công nghệ. Đối với Việt Nam, việc hoàn thiện thể chế không chỉ phục vụ quản lý nhà nước, mà phải được nhìn nhận như một đòn bẩy phát triển kinh tế.

Theo GS, TS Phan Trung Lý, Nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự bùng nổ của công nghệ số đang tái định hình sâu sắc nền kinh tế toàn cầu, thể chế pháp luật giữ vai trò trụ cột vừa dẫn dắt định hướng, vừa kiểm soát sự phát triển của công nghiệp công nghệ số.

Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra hàng loạt bất cập hiện hữu trong hệ thống pháp luật hiện hành như khoảng trống và sự chồng chéo trong điều chỉnh hoạt động số hóa; thiếu hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo và thử nghiệm công nghệ (sandbox); chưa có quy định rõ ràng về quyền sở hữu, khai thác và bảo vệ dữ liệu; chưa có đạo luật riêng điều chỉnh AI, cũng như thiếu các chính sách hiệu quả để thu hút khu vực tư nhân tham gia phát triển công nghiệp công nghệ.

Để tháo gỡ những điểm nghẽn này, GS, TS Phan Trung Lý nhấn mạnh, cần sớm xây dựng Luật Công nghiệp công nghệ số nhằm tạo nền tảng pháp lý căn bản cho ngành. Đồng thời, cần hoàn thiện khung pháp luật liên quan đến quyền tài sản số, quyền đối với dữ liệu cá nhân và công khai hóa chính sách ưu đãi đầu tư vào hạ tầng số, qua đó mở ra không gian phát triển lành mạnh, an toàn và bền vững cho doanh nghiệp công nghệ.

“Việc xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh để điều chỉnh công nghiệp công nghệ số ở Việt Nam là yêu cầu cấp thiết nhằm phát huy tiềm năng và lợi thế quốc gia, đồng thời kiểm soát rủi ro, bảo đảm quyền con người, an ninh quốc gia và mục tiêu phát triển bền vững”, chuyên gia này nhấn mạnh.

Chia sẻ quan điểm về việc hoàn thiện quy định đến AI, PGS, TS Lê Minh Hùng, Trưởng khoa Luật và Khoa học chính trị, Trường ĐH Công nghiệp TP HCM nhận định rằng, sự phát triển vượt bậc của AI đang đặt ra nhiều thách thức pháp lý mới, phức tạp, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến bảo vệ quyền con người. Mặc dù thời gian qua, Việt Nam đã có nhiều chủ trương, chiến lược quan trọng nhằm định hướng phát triển AI, song trên thực tế, vẫn chưa có một khung pháp luật hoàn chỉnh để điều chỉnh lĩnh vực này một cách hiệu quả. Sự thiếu vắng một đạo luật riêng cũng như các cơ chế thực thi cụ thể đã tạo nên khoảng trống pháp lý đáng kể, khiến cho việc kiểm soát rủi ro, bảo đảm quyền riêng tư và quyền cá nhân trong không gian mạng gặp nhiều khó khăn.

Theo PGS, TS Lê Minh Hùng, Việt Nam cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp luật về AI theo hướng tiếp cận dựa trên rủi ro, đồng thời tích hợp các chuẩn mực đạo đức công nghệ, làm rõ trách nhiệm pháp lý của các chủ thể liên quan và xây dựng cơ chế bảo đảm quyền con người một cách thực chất. Bên cạnh đó, ông cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải rà soát, điều chỉnh và bổ sung Dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số nhằm đảm bảo tính thống nhất, khả thi và hiệu lực thực thi trong hệ thống pháp luật.

Nhiều chuyên gia cũng đồng thuận rằng hoàn thiện thể chế được coi là "chìa khóa" để giải phóng năng lực đổi mới sáng tạo trong xã hội. Một khi hành lang pháp lý được xây dựng theo hướng cởi mở, minh bạch và nhất quán, cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân sẽ có thêm niềm tin để đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ mới vốn đầy rủi ro nhưng cũng đầy tiềm năng. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, mà còn góp phần hình thành hệ sinh thái công nghệ số bền vững, góp phần đưa Việt Nam bắt kịp với tiến trình chuyển đổi số toàn cầu.

Yến Nhung