Nếu Iran đóng eo biển Hormuz, điều gì sẽ xảy ra?
Iran dọa đóng eo biển Hormuz giữa lúc căng thẳng với Israel leo thang, có nguy cơ đẩy thế giới đối mặt nguy cơ khủng hoảng năng lượng toàn cầu chưa từng có trong nhiều năm qua.
Trong bối cảnh căng thẳng giữa Iran và Israel leo thang chưa từng thấy trong nhiều năm qua, tuyên bố của một quan chức cấp cao Iran về khả năng xem xét đóng cửa eo biển Hormuz – tuyến vận tải dầu mỏ quan trọng nhất thế giới – đã khiến thị trường toàn cầu rúng động.
Động thái nhỏ, gây tác động lớn
Ngày 14/6, ông Esmail Kosari, một thành viên của Ủy ban An ninh Quốc hội Iran, cho biết nước này đang xem xét nghiêm túc việc đóng cửa eo biển Hormuz chiến lược, theo kênh IRINN.
Không chỉ đơn thuần là lời đe dọa, động thái này mang tính biểu tượng và chiến lược sâu sắc, phản ánh cách Iran sử dụng địa chính trị như một đòn bẩy trong cuộc đối đầu kéo dài với phương Tây.
Eo biển Hormuz là một hành lang hẹp, dài 100 dặm, rộng chỉ 21 dặm tại điểm hẹp nhất, nối Vịnh Ba Tư với Ấn Độ Dương. Nơi đây mỗi ngày trung bình có tới 16,5 triệu thùng dầu (gần 1/4 nguồn cung toàn cầu) và phần lớn khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) từ Qatar – quốc gia xuất khẩu LNG lớn thứ hai thế giới – đi qua.
Năm 2024, gần 26% dầu mỏ thế giới và hơn 20% nguồn cung LNG toàn cầu phụ thuộc vào tuyến vận tải này. Với hai luồng tàu chỉ rộng 2 dặm mỗi chiều, áp sát bờ biển Iran, Hormuz trở thành điểm dễ bị tổn thương bởi các đòn tấn công phi đối xứng – từ mìn biển, UAV đến tàu cao tốc vũ trang. Trong lịch sử, khu vực này từng nhiều lần bị Iran phong tỏa “một phần” bằng cách bắt giữ tàu hoặc phá hoại gián đoạn.
Tuyên bố của Iran về khả năng đóng eo Hormuz diễn ra chỉ một ngày sau khi Israel tiến hành cuộc tấn công quy mô lớn nhằm vào các cơ sở quân sự và hạt nhân của Iran. Đáp trả, Tehran phóng hơn 200 tên lửa, đẩy khu vực tiến gần hơn tới ngưỡng xung đột trực diện.
Dù nguy cơ Iran đóng hoàn toàn eo biển vẫn được đánh giá là thấp, bởi chính nước này cũng cần xuất khẩu dầu để duy trì nền kinh tế. Tuy nhiên, điều thị trường lo ngại không phải là một lệnh phong tỏa chính thức, mà là “sự leo thang bất đối xứng”: các hành động gián đoạn có chủ đích, không vượt quá ngưỡng gây phản ứng toàn diện nhưng đủ để tạo sự hỗn loạn.
Iran hiểu rõ rằng chỉ cần làm thị trường lo lắng cũng đủ để đẩy giá dầu tăng vọt 10–15% trong ngắn hạn, như đã từng xảy ra trong các cuộc khủng hoảng trước. Việc tăng giá dầu không chỉ ảnh hưởng đến phương Tây, mà còn gián tiếp gây áp lực chính trị lên các đối tác thương mại lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc và Nhật Bản – những quốc gia nhập khẩu phần lớn năng lượng từ vùng Vịnh.
Iran có thể không cần đóng Hormuz, nhưng vẫn làm cho nó “nguy hiểm để đi qua”, từ đó buộc các công ty vận tải tăng bảo hiểm, tăng giá vận chuyển, kéo theo giá năng lượng toàn cầu leo thang – trong lúc nền kinh tế thế giới vốn đang vật lộn với bất ổn từ Ukraine, Biển Đỏ và chuỗi cung ứng hậu đại dịch.
Ai sẽ tổn thương nhiều nhất?
Một số quốc gia vùng Vịnh như Saudi Arabia hay UAE có tuyến xuất khẩu thay thế, nhưng các nước như Iraq, Qatar, Kuwait và Bahrain gần như phụ thuộc hoàn toàn vào Hormuz. Iraq đặc biệt dễ tổn thương khi không có đường ống ra Địa Trung Hải khả dụng. Trong khi đó, Qatar – trung tâm cung ứng LNG chủ lực cho châu Á – sẽ là “nạn nhân” thứ hai.
Nhưng cú sốc cũng sẽ lan nhanh sang các nước tiêu thụ, đặc biệt là khu vực châu Á. Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ – bốn trong số những nền kinh tế lớn nhất châu lục – sẽ đối mặt với giá dầu và khí tăng mạnh, đe dọa đến an ninh năng lượng và tăng trưởng kinh tế.
Dù Mỹ và đồng minh đã từng thực hiện các chiến dịch hộ tống vũ trang tại Hormuz, nhưng trọng tâm hiện tại lại đang nằm ở Biển Đỏ – nơi các lực lượng Houthi thân Iran liên tục gây rối. Việc phân tán lực lượng khiến khả năng bảo vệ Hormuz yếu đi, tạo cơ hội cho Iran khai thác điểm yếu này đúng thời điểm.
Trong tình thế đó, Hormuz không còn chỉ là một tuyến vận tải, mà là biểu tượng cho sự mong manh của hệ thống năng lượng toàn cầu – và là công cụ chiến lược Iran sẵn sàng sử dụng khi cần thiết.