Báo chí - kênh “mổ xẻ” và xây dựng thể chế
Đối với việc xây dựng chính sách, pháp luật, bề nổi của báo chí là phản ánh, chiều sâu của báo chí là phải phản biện, trong đó có việc chất vấn, kiến nghị, giải quyết bất cập, thúc đẩy tiến bộ.
Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Trương Thanh Đức – Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC cho rằng, trong bối cảnh cải cách thể chế đang là một trong ba đột phá chiến lược được Đảng, Nhà nước xác định, báo chí không chỉ là kênh thông tin, mà phải trở thành lực đẩy cho quá trình hoàn thiện chính sách.
- Dưới góc nhìn pháp lý và điều hành doanh nghiệp, ông đánh giá như thế nào về vai trò của báo chí trong việc phát hiện, phản ánh những bất cập trong hệ thống thể chế hiện nay?
Báo chí không chỉ là người đưa tin, phản ánh tình hình, mà đã và đang tham gia khá tốt vai trò phản biện chính sách. Báo chí là kênh từ chuyên sâu đến đại chúng “mổ xẻ” những bất cập thể chế. Nếu không nhờ báo chí phanh phui, thì nhiều sai lầm trong chính sách đã trở thành pháp luật và nhiều điều luật bất cập còn tiếp tục gây thiệt hại thật cho doanh nghiệp.
Ở Việt Nam, có rất nhiều quy định sinh ra từ hậu quả của duy ý chí, thiếu hợp lý và thực tiễn. Doanh nghiệp đề nghị thì không được tiếp thu, hiệp hội phản hồi thì không được chấp nhận, luật sư, chuyên gia góp ý thì không được lắng nghe. Báo chí đã ủng hộ, kết nối, phản ánh và trở thành tiếng nói hiệu quả nhất trên thực tế. Một bài báo đúng thực tế, đúng cơ sở, đúng vấn đề và đúng thời điểm có thể tạo được hiệu quả hơn hàng chục, hàng trăm ý kiến tương tự.
- Theo ông, trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật, báo chí có thể đóng vai trò gì để tạo sức ép tích cực lên cơ quan quản lý, từ đó góp phần cải cách thể chế theo hướng minh bạch, hiệu quả hơn cho doanh nghiệp?
Những bài báo gây được sự quan tâm của dư luận, tạo ra hiệu ứng trong xã hội, chứng tỏ nó phù hợp với mong muốn của số đông doanh nghiệp, có tác động quan trọng đến việc cân nhắc, quyết định của tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Nếu chỉ có doanh nghiệp kiến nghị, thì cơ quan quản lý cũng khó quan tâm, vì đối tượng bị tác động thường luôn phản ứng, chưa kể nhiều khi ý kiến còn mâu thuẫn giữa các nhóm doanh nghiệp khác nhau, thậm chí ngay trong cùng một hiệp hội ngành nghề. Nhưng khi báo chí vào cuộc, phân tích vấn đề một cách khách quan, phản ánh quan điểm có chiều sâu của chuyên gia, với góc nhìn toàn diện, với tư duy khoa học cùng với những bằng chứng thực tiễn sinh động, thì đó không chỉ còn là một ý kiến góp ý, mà đã nâng tầm giá trị lên như một luận điểm thuyết phục, một hồ sơ chính sách.
Báo chí còn đóng vai trò giám sát, đòi hỏi cơ quan ban hành chính sách phải đối thoại, phải giải trình. Báo chí càng lên tiếng mạnh mẽ, càng có chiều sâu thì càng góp phần nâng cao chất lượng thể chế, vì khi ấy cơ quan hữu quan không thể bỏ qua sức ép ngoài trách nhiệm công vụ.
Thực tế đã có không ít quy định vừa ban hành đã phải vội vàng thu hồi hay sửa đổi trước dư luận dậy sóng, vì sức nặng của các tác phẩm báo chí. Đó là minh chứng cho thấy, báo chí đã trở thành một lực lượng phản biện chính sách rất hiệu quả, qua đó khẳng định được vị thế của mình và luôn được doanh nghiệp trông chờ.
Nhưng để có được điều đó, báo chí cũng cần nâng cấp chính mình. Báo chí không chỉ đẩy tin theo phản xạ, càng không thể như cái máy nhắc chữ, nhân bản tài liệu hay mượn lời doanh nghiệp để kêu ca, phản ứng. Chiều sâu nghề nghiệp, sứ mệnh phụng sự, đẳng cấp ngôn luận và tầm cỡ ảnh hưởng của báo chí là sự phân tích tình lý, dẫn luật chính xác, đối chiếu thuyết phục, phân loại khác biệt, bóc tách nguyên nhân, đào sâu gốc rễ, chỉ ra hiệu quả khả thi và hệ quả pháp lý.
Khi ấy, báo chí không chỉ còn là người truyền tải tin tức, mô tả sự kiện, mà tự mình trở thành một nhân tố xây dựng chính sách pháp luật. Và người xây dựng pháp luật muốn có chính sách tốt, thì càng mong những tiếng nói chất lượng, kịp thời từ báo chí.
- Từ thực tiễn công việc, ông có khuyến nghị gì để báo chí, giới luật sư và cộng đồng doanh nghiệp có thể kết nối hiệu quả hơn, cùng đồng hành trong quá trình hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh?
Thể chế không thể hoàn thiện nếu mỗi bên chỉ nhìn theo hướng của mình, đứng nguyên một chỗ, chỉ biết làm tròn vai của mình. Sự độc lập, khách quan của báo chí cũng không có nghĩa là bảo vệ bằng được quan điểm, chính kiến của mình, mà phải thu thập, chia sẻ, đánh giá đa chiều, công bằng, đóng vai trò trung gian kết nối để các bên thấu hiểu nhau, giảm thiểu mâu thuẫn, rút ngắn khoảng cách và thoả hiệp tìm ra tiếng nói chung vì mục tiêu, lợi ích hài hoà cho tất cả.
Thành công trong xây dựng pháp luật, chính sách có phần đóng góp không nhỏ của báo chí, nhất là thông qua cơ chế tự nhiên như một “liên minh phản biện chính sách”, nơi báo chí, luật sư, doanh nghiệp và các đối tượng liên quan với các góc nhìn và lợi ích khác nhau gặp nhau ở chỗ cùng thiện chí đóng góp; cùng mong muốn xây dựng; cùng kiến nghị, tranh luận; cùng tìm ra giải pháp và cùng thụ hưởng thành quả.
- Trân trọng cảm ơn ông!