AI với báo chí: Chuyển mình và thách thức mới

Những con số biết nói

Khảo sát của hãng truyền thông quốc tế Cision 2025 cho thấy, thách thức hàng đầu mà giới nhà báo phải đối mặt trong năm qua không còn là cuộc chiến với tin giả nữa. Thay vào đó, một "kẻ thù" mới, phức tạp hơn nhiều, đã nổi lên, đó là sự biến đổi chóng mặt trong thói quen tiêu thụ nội dung của độc giả. Cụ thể, 42% nhà báo trên toàn thế giới đã cho biết đây là nỗi lo lớn nhất của họ, vượt qua cả những vấn đề nan giải khác như việc giữ gìn uy tín (40%) hay sự trỗi dậy không ngừng của trí tuệ nhân tạo (AI) (30%).

Ngành báo chí, vốn dĩ đã là một môi trường đầy áp lực, nay càng trở nên ngột ngạt hơn khi người đọc ngày càng "phân tán" trên vô số nền tảng khác nhau. Mỗi nền tảng lại đòi hỏi một định dạng, một cách tiếp cận và một hình thức "tiêu hóa" thông tin riêng biệt. Điều này khiến công việc của một nhà báo không còn đơn giản là đưa tin nữa. Họ buộc phải trở thành những "chiến binh" đa năng, có khả năng phản ứng cực nhanh, tự xoay sở với khối lượng công việc khổng lồ gia tăng, đồng thời phải gồng mình đối phó với áp lực từ mọi phía: từ độc giả khó tính, ban biên tập khắt khe cho đến sự chi phối của các ông lớn nền tảng công nghệ.

Giờ đây, một người làm báo phải dấn thân vào cuộc đua khốc liệt với các nhà sáng tạo nội dung trên mạng, liên tục kiểm chứng từng luồng tin giả, phải học cách tối ưu hóa bài viết cho SEO như một chuyên gia marketing thực thụ, và quan trọng nhất, họ phải tìm mọi cách để giữ vững sự tỉnh táo của mình giữa một dòng chảy nội dung khổng lồ, không ngừng nghỉ và đôi khi đầy rẫy những hoài nghi. Đây chính là bức tranh chân thực về những "thách thức" mà mỗi nhà báo phải đối mặt hàng ngày trong kỷ nguyên số. Nhiều nhà báo bắt đầu coi AI là cứu tinh.

Khảo sát này chỉ ra rằng hiện nay 53% nhà báo trên toàn cầu sử dụng AI tạo sinh trong công việc, tăng mạnh so với tỷ lệ 47% hồi năm ngoái. Không chỉ vậy, có thêm 14% nhà báo khác khẳng định có kế hoạch dùng trong tương lai gần. Điều này đồng nghĩa gần 70% giới báo chí đã, đang và sẽ ứng dụng AI vào quá trình sản xuất nội dung. Tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương (APAC), nơi công nghệ phát triển nhanh và báo chí vận hành trong môi trường siêu cạnh tranh, tỷ lệ sử dụng AI thậm chí còn cao hơn.

Với khả năng tạo nội dung dưới nhiều hình thức, từ văn bản đến hình ảnh, thậm chí là video, AI tạo sinh có thể xuất hiện trong nhiều giai đoạn khác nhau của quy trình làm báo, từ tóm tắt nội dung, chuyển âm thanh thành văn bản, lên dàn ý bài viết, đến gợi ý câu hỏi phỏng vấn hoặc thậm chí là hỗ trợ nghiên cứu nhanh các chủ đề mới.

Một điều thú vị là mặc dù APAC có tỷ lệ sử dụng AI cao nhất, thì đây đồng thời là khu vực xem AI là mối nguy cấp bách nhất. Tương tự, ở Bắc Mỹ và Châu Âu, tỷ lệ sử dụng AI thấp hơn và mức độ nhà báo lo ngại AI cũng không cao bằng. Sự mâu thuẫn này phản ánh một thực tế rằng AI đang khiến báo giới đứng giữa ranh giới mong manh giữa tối ưu hiệu suất và mất kiểm soát nội dung

Tác động của AI đối với báo chí

Tính năng nổi bật nhất của AI là tạo ra nội dung dựa trên dữ liệu đầu vào. Chính vì vậy, nó có thể được sử dụng để tạo văn bản, hỗ trợ biên tập bài viết hoặc tự động sản xuất các nội dung thường ngày. Một điểm mạnh khác của AI là khả năng xử lý lượng lớn dữ liệu. Bằng cách phân tích các số liệu của chính phủ, xu hướng mạng xã hội và những cơ sở dữ liệu lớn khác, AI có thể sản xuất các bài viết dựa trên phân tích dữ liệu, giúp người đọc tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng.

Hay nói cách khác, AI có thể tự động hóa quá trình sản xuất tin tức. Không chỉ vậy, nó còn mở ra một hướng đi mới trong cách sản xuất tin tức. Ở đó, AI có thể cập nhật thông tin nhanh chóng, tổng hợp và tóm tắt tin tức, đảm nhận những nội dung tin tức thường nhật, để các nhà báo có thời gian tập trung vào phóng sự điều tra hoặc những bài viết phân tích chuyên sâu.

Tuy nhiên điều này cũng đặt ra những thách thức không nhỏ. Đúng là AI có thể xử lý thông tin nhanh hơn con người, nhưng công cụ này lại thiếu đi cảm xúc, trong khi đó là yếu tố tạo nên giá trị của báo chí nhân văn chính thống. Đồng thời, tin tức do AI tổng hợp và đưa ra không phải lúc nào cũng chính xác. Nếu người đọc không biết bài báo là một sản phẩm của AI mà chỉ chăm chăm đọc và tin theo, thì sẽ dẫn đến nguy cơ sai lệch thông tin.

Một thách thức khác không thể không nhắc đến khi bàn về AI trong báo chí là vấn đề đạo đức. Bản thân AI không tự tạo ra thông tin, mà nó thu thập thông tin dựa trên dữ liệu có sẵn. Nếu các dữ liệu mà AI đó thu thập có sự sai lệch, thì dùng AI đồng nghĩa với việc đang góp phần phát tán các thông tin sai lệch này.

Đồng thời, trách nhiệm cũng là vấn đề cần bàn tới. Nếu một bài báo do AI viết gây hiểu lầm hoặc sai lệch, thì ai sẽ là người chịu trách nhiệm? Là AI, đơn vị phát triển AI hay chính tòa soạn? Câu trả lời vẫn chưa rõ. Và chính sự không rõ ràng trong trách nhiệm này có thể làm lung lay những chuẩn mực trong ngành báo chí.

Bên cạnh đó, việc phụ thuộc vào AI cũng đem đến nhiều rủi ro. AI có thể thay thế các vị trí mà trước đây do nhà báo đảm nhận, đặc biệt là những công việc như viết tin, biên tập và tổng hợp thông tin. Điều này giúp giảm chi phí cho các cơ quan truyền thông, tuy nhiên lại khiến yếu tố con người bị xói mòn.

Tương lai của báo chí và AI

Dù nhiều thách thức và rủi ro phía trước, thế nhưng chắc chắn tương lai của báo chí vẫn sẽ gắn bó chặt chẽ với AI. Bởi vì công nghệ này đem đến một hiệu suất đáng kinh ngạc, mở ra nhiều không gian và thời gian để các nhà báo tập trung vào những nội dung, công việc mang tính chuyên môn cao.

Để tránh những rủi ro trong việc tích hợp AI vào báo chí, điều quan trọng là phải xây dựng được các khung đạo đức rõ ràng để kiểm soát việc sử dụng công nghệ này. Đầu tiên là tính minh bạch, tức là độc giả phải được thông báo nội dung nào do AI sản xuất. Thậm chí ngay cả khi bài báo đó do AI viết, thì cũng phải được biên tập và kiểm tra chéo bằng người thực. Thứ hai là cần giám sát chặt chẽ các hệ thống AI để tránh tình trạng phát tán thông tin sai lệch hoặc nội dung thiên vị.

Khi làm tốt điều này, các tổ chức báo chí có thể an tâm sử dụng AI hỗ trợ công việc. Dĩ nhiên, tương lai báo chí sẽ phụ thuộc vào việc biết cân bằng hợp lý giữa sức mạnh của AI và vai trò không thể thay thế của con người trong việc bảo vệ sự thật và củng cố niềm tin công chúng.

Quân Bảo