Ưu đãi và thách thức pháp lý cho doanh nghiệp số
Những nền tảng pháp lý mới mang đến nhiều ưu đãi lớn cho doanh nghiệp số, đi kèm với đó là nhiều thách thức về tuân thủ trong hoạt động kinh doanh.
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, những thay đổi pháp lý dồn dập trong một đến hai năm gần đây đang tạo ra cả cơ hội lẫn thách thức lớn cho các doanh nghiệp số. Những nền tảng pháp lý như Nghị quyết 57-NQ/TW và Luật Công nghiệp Công nghệ số (thông qua ngày 14/6/2025) đang thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi này. Trong khi đó, Nghị định số 13/2024/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, có hiệu lực từ ngày 01/07/2025, đã gần như tái định nghĩa lại cách doanh nghiệp sử dụng và thu thập dữ liệu người dùng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp truyền thông và quảng cáo số.
Những ưu đãi và ảnh hưởng
Theo ông Võ Trung Tín - Phó Chủ tịch Chi Hội Blockchain Thành phố Hồ Chí Minh (HBA) – thì Luật Công nghiệp Công nghệ số đưa ra nhiều quy định có lợi cho doanh nghiệp trong lĩnh vực chuyển đổi số. Luật này có bốn nhóm chính sách ưu đãi quan trọng. Thứ nhất là nhóm chính sách ưu đãi và hỗ trợ tài chính, được quy định rõ tại các điều 4, 11, 28 và 29. Các điều này đưa ra các chính sách phát triển toàn diện như huy động và đào tạo nhân lực, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, ưu đãi về thuế đất đai, và phát triển thị trường nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp công nghệ số, quy định về hỗ trợ ưu đãi đầu tư đối với sản xuất sản phẩm và cung cấp dịch vụ công nghệ số. Điều 29 còn đưa ra các ưu đãi đầu tư đặc biệt và hỗ trợ kinh phí cho nghiên cứu và phát triển (R&D) của các doanh nghiệp công nghệ và sáng tạo.
Một điểm đáng chú ý mà ông Tín nhấn mạnh là, mặc dù Luật Công nghiệp Công nghệ số có hiệu lực từ ngày 01/01/2026, nhưng các Điều 11, Điều 28 và Điều 29 sẽ có hiệu lực sớm từ ngày 01/05/2025, nhằm hỗ trợ tối đa và nhanh chóng cho các doanh nghiệp phù hợp. Thành phố Hồ Chí Minh với các khu công nghệ cao (Khu Công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh, Công viên Phần mềm Quang Trung), có thể tận dụng các ưu đãi này để thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi.
Thứ hai là nhóm các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), được luật quy định tại Điều 4 và Điều 8. Ông Tín cho biết, các doanh nghiệp được phép thử nghiệm các sản phẩm hoặc cung cấp các dịch vụ công nghệ số, đặc biệt là đối với các công nghệ mới và blockchain. Luật còn đưa ra cơ chế loại trừ trách nhiệm trong quá trình thử nghiệm các sản phẩm này, giúp các startup công nghệ có thể thoải mái áp dụng sự sáng tạo của mình mà không bị hạn chế về rủi ro pháp lý nếu thực hiện đúng quy trình của luật.
Thứ ba là nhóm quy định về hỗ trợ nghiên cứu phát triển và hạ tầng. Luật quy định rõ về khu công nghệ số tập trung, bao gồm các tiêu chí công nhận để thành lập và rất nhiều ưu đãi cho các khu này như ưu đãi về đầu tư, miễn giảm tiền thuê đất. Điều này nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tận dụng các nền tảng hạ tầng đã có và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ ngành công nghiệp công nghệ số.
Cuối cùng là nhóm các quy định về phát triển nhân lực. Luật quy định rõ định nghĩa về nhân lực công nghiệp công nghệ số chất lượng cao, bao gồm cả người Việt Nam hoặc người nước ngoài, nhằm thu hút nguồn nhân lực vào Việt Nam. Luật đưa ra nhiều ưu đãi cho nguồn nhân lực này, trong đó hai ưu đãi lớn nhất là miễn thuế thu nhập cá nhân đối với nguồn nhân lực chất lượng cao liên quan đến công nghệ số, và đặc biệt đối với người lao động nước ngoài, họ sẽ được miễn không cần xin cấp giấy phép lao động nhằm thu hút nhân lực nước ngoài nhanh hơn và tạo điều kiện họ đóng góp cho các doanh nghiệp.
Bên cạnh các ưu đãi từ Luật Công nghiệp Công nghệ số, ông Bùi Quang Tinh Tú – Phó Chủ tịch Chi hội Quảng cáo & Truyền thông số (DACA) - nhấn mạnh những tác động sâu rộng của Nghị định số 13/2024/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Ông Tú cho rằng, Nghị định này sẽ gây tác động rõ rệt nhất trong mô hình dữ liệu của ngành quảng cáo và truyền thông, đặc biệt khi việc sử dụng dữ liệu thu thập từ các nguồn thứ ba (third-party data) trước đây vốn chưa có quy định rõ ràng. Các mô hình kinh doanh dựa chủ yếu vào quảng cáo nhắm mục tiêu trên dữ liệu bên thứ ba sẽ gặp khó khăn lớn.
Điều quan trọng nhất mà ông Tú nhấn mạnh là trách nhiệm pháp lý: nếu một công ty truyền thông và quảng cáo số thay mặt khách hàng ký kết và sử dụng dữ liệu để thực hiện quảng cáo, thì chính công ty đó sẽ phải chịu trách nhiệm nếu dữ liệu sai phạm, chứ không phải khách hàng đã ký kết hợp đồng.
Các doanh nghiệp có nguy cơ lớn đối với các hành vi thu thập và sử dụng dữ liệu từng rất phổ biến trước đây. Các hành động như lấy dữ liệu từ các sự kiện trước, thông tin lưu trữ trong CRM, hoặc thông qua đối tác để đạt mục tiêu của khách hàng, giờ đây đều tiềm năng trở thành vi phạm trong việc sử dụng, mua bán dữ liệu người dùng trái phép và có thể vi phạm Nghị định số 13.
Những vướng mắc
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, ông Võ Trung Tín cũng chỉ ra rằng Luật Công nghiệp Công nghệ số vẫn còn tồn tại một số vấn đề pháp lý cần được quan tâm. Ông cho rằng, luật còn thiếu các hướng dẫn chi tiết (nghị định, thông tư) về cách doanh nghiệp hưởng ưu đãi hoặc cách nhân lực chất lượng cao được miễn thuế, gây khó khăn cho việc áp dụng.
Ngoài ra, mặc dù có cơ chế thử nghiệm, nhưng luật lại chưa có các tiêu chí đánh giá chi tiết, quy trình thử nghiệm hay quy trình phê duyệt sản phẩm thử nghiệm, ảnh hưởng lớn đến các doanh nghiệp sáng tạo. Về quản lý dữ liệu và an ninh mạng, ông Tín lưu ý Luật quy định các hoạt động công nghệ số phải tuân thủ Luật An ninh mạng 2018 và pháp luật Việt Nam, nhưng lại chưa có quy định về việc sử dụng dữ liệu xuyên biên giới. Nhiều doanh nghiệp sử dụng máy chủ ở nước ngoài để lưu trữ dữ liệu, gây ra ảnh hưởng lớn về tính bảo mật dữ liệu và vấn đề an ninh mạng.
Trước những thách thức này, ông Võ Trung Tín rất mong muốn các cơ quan nhà nước cần nhanh chóng ban hành các văn bản pháp lý hướng dẫn chi tiết từng thủ tục để hỗ trợ các doanh nghiệp, đặc biệt là các startup, có thể áp dụng nhanh các sáng tạo của mình vào sản phẩm và dịch vụ công nghệ số. Đồng thời, ông Tín cũng bày tỏ mong muốn các doanh nghiệp sẽ có các buổi tập huấn hoặc đào tạo nhằm làm rõ hơn các quy định của Luật Công nghiệp Công nghệ số cũng như việc khai thác và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong quá trình hoạt động.
Về phía ngành truyền thông và quảng cáo số, ông Bùi Quang Tinh Tú khẳng định mục tiêu của Nhà nước là tạo ra một môi trường minh bạch hơn, lợi thế hơn cho các doanh nghiệp đang hoạt động đúng đắn. Ông cũng khuyến nghị các doanh nghiệp cần cùng lên tiếng thông qua các chi hội, hiệp hội để đưa vấn đề ra bàn luận và trao đổi trực tiếp với các cơ quan nhà nước nhiều hơn.
Quan trọng hơn, ông Tú cho rằng các doanh nghiệp phải dịch chuyển mô hình kinh doanh, từ việc sử dụng vô tội vạ dữ liệu bên thứ ba sang việc cung cấp dịch vụ tư vấn cho khách hàng theo hướng first-party data, tức là xây dựng các nền tảng, tìm cách đưa khách hàng vào các nền tảng đó để thu thập dữ liệu hợp pháp và minh bạch. Ngoài ra, các doanh nghiệp truyền thông và quảng cáo số nên thử nghiệm những mô hình mới, ví dụ như quảng cáo ngữ cảnh (contextual advertising), vốn đang ngày càng tăng lên, đặc biệt trong các nền tảng AI chat như Google Search AI, ChatGPT. Ông Tú dự đoán có thể sẽ thấy sự thoái trào của quảng cáo tìm kiếm hay banner, nhưng sẽ thấy sự tăng cường của quảng cáo ngữ cảnh.
Những thay đổi pháp lý này vừa mở ra cánh cửa rộng lớn cho sự phát triển của công nghiệp công nghệ số với nhiều ưu đãi hấp dẫn, vừa đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt về tuân thủ pháp luật, đặc biệt trong lĩnh vực dữ liệu và sở hữu trí tuệ. Sự thích nghi nhanh chóng, chủ động tìm kiếm giải pháp và hợp tác sẽ là chìa khóa để các doanh nghiệp số tại Việt Nam có thể vượt qua thách thức và tận dụng triệt để những cơ hội mới.