Gỡ rào cản phi thuế quan để thúc đẩy thịnh vượng chung ASEAN

Trong bối cảnh ngày càng nhiều thách thức đối với các doanh nghiệp: bất ổn địa chính trị, các rào cản thuế quan mới, cạnh tranh gia tăng và những tác động đi kèm tới niềm tin của người tiêu dùng, dù thuế quan nội khối ASEAN đã gần như xóa bỏ, nhưng rào cản phi thuế quan (NBTs) vẫn làm tăng chi phí và giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp tại thị trường ASEAN.

Số liệu từ Ngân hàng Thế giới cho thấy, có 9 nhóm NTBs phổ biến, trong đó kiểm dịch động thực vật và an toàn thực phẩm (SPS) chiếm tới 37,5%, tương tự là rào cản kỹ thuật đối với thương mại (TBT).

Dù các biện pháp này có mục tiêu bảo vệ sức khỏe, môi trường và người tiêu dùng, nhưng nếu thiếu minh bạch hoặc không đồng bộ, chúng có thể trở thành rào cản vô hình làm tăng chi phí, kéo dài thời gian thông quan và tạo rủi ro cho doanh nghiệp.

Trao đổi tại tại Hội thảo “Gỡ bỏ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung của khối ASEAN” do Báo Tài Chính - Đầu tư, Bộ Tài chính phối hợp cùng Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam tổ chức, ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư cho rằng, mặc dù ASEAN đã cắt giảm hơn 99% thuế quan nội khối, nhưng NTBs vẫn là trở ngại lớn đối với thương mại và đầu tư trong khu vực.

“Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, chi phí tuân thủ NTBs như kiểm định lại sản phẩm, thiếu thông tin về thay đổi kỹ thuật, chứng nhận Halal hay thủ tục số hóa chưa đồng bộ là gánh nặng không nhỏ. NTBs có thể chiếm tới 2-4% giá trị hàng hóa và nếu giảm được 10% chi phí do NTBs, ASEAN có thể tăng trưởng thương mại thêm 3-4%, tương đương hàng chục tỉ USD”, ông Minh nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, Đại sứ Beresford cho biết thêm, dù hiện không có số liệu cập nhật cho tới hiện nay, các doanh nghiệp New Zealand đã luôn chia sẻ về các biện pháp phi thuế quan cũng như tác động của chúng tới công việc kinh doanh.

Trên thực tế, hiện có tới hơn hai triệu biện pháp phi thuế quan đang có hiệu lực, tác động tới 78% giá trị thương mại thế giới và việc áp dụng các biện pháp này đã gây tổn thất tới 2.4 nghìn tỷ NZD trong năm 2019.

Do đó, bà Caroline Beresford nhấn mạnh rằng, việc tháo gỡ các rào cản NTBs cần được đặt ở vị trí trung tâm. NTBs thường xuyên được đề cập trong các đàm phán thương mại, các diễn đàn khu vực và được quy định trong nhiều hiệp định quốc tế.

Mặt khác, theo ông Đoàn Vũ Hoài Nam, cộng sự cấp cao, Công ty Luật TNHH ASL, mặc dù ASEAN đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong cắt giảm thuế quan thông qua các khuôn khổ như Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA).

Tuy nhiên, ông Nam cho biết, các rào cản phi thuế liên quan đến tiêu chuẩn kỹ thuật, thủ tục phê duyệt và quy định tuân thủ nội địa vẫn tiếp tục là trở ngại lớn. Một trong những thách thức nổi bật là sự phân mảnh trong hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật giữa các quốc gia.

Dù Việt Nam đã nội luật hóa nhiều tiêu chuẩn quốc gia theo hệ thống quốc tế như ISO và IEC, việc thực thi những tiêu chuẩn này vẫn thiếu đồng bộ giữa các địa phương, kéo theo chi phí tuân thủ tăng cao, đặc biệt trong các ngành như điện tử, nông sản, thực phẩm và dược phẩm.

Trên thực tế, các chuyên gia nhận định rằng, một số pháp phi thuế quan như các quy định về an ninh sinh học sẽ giúp bảo vệ sức khỏe của người dân cũng như vật nuôi và cây trồng... Tuy nhiên, nếu các biện pháp này được thực hiện một cách không phù hợp, bao gồm việc hạn chế thương mại, các biện pháp phi thuế quan có thể trở thành các rào cản phi thuế quan, gây cản trở các dòng chảy hàng hóa và dịch vụ tự do, gây chậm trễ đối với các hoạt động xuất khẩu và phương hại tới các nỗ lực tập thể trong việc hội nhập khu vực sâu hơn.

Trong bối cảnh ASEAN hướng tới tầm nhìn 2045 với mục tiêu tăng cường liên kết kinh tế và số hóa thương mại, việc tháo gỡ các NTBs là một yêu cầu cấp thiết.

Ông Đoàn Vũ Hoài Nam nhấn mạnh: "Dù đối mặt với những thách thức pháp lý, ASEAN vẫn là điểm đến hấp dẫn đối với nhà đầu tư quốc tế nhờ vào sự năng động của nền kinh tế, dân số trẻ và các cam kết thương mại khu vực. Đối với New Zealand, ASEAN mang lại những cơ hội chiến lược trong các ngành mà quốc gia này có thế mạnh tương thích với định hướng phát triển của khu vực".

Cụ thể, trong lĩnh vực nông sản - thực phẩm, nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với thực phẩm chất lượng cao và truy xuất được nguồn gốc đang mở ra cơ hội cho doanh nghiệp New Zealand trong các mảng sữa, nông nghiệp bền vững và logistics chuỗi lạnh. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, các doanh nghiệp phải quản lý chặt chẽ những yêu cầu kỹ thuật (SPS), giấy phép nhập khẩu và quy định về nguồn cung nội địa.

Bên cạnh đó, ông Nam cho rằng, doanh nghiệp cần chủ động đăng ký nhãn hiệu, sáng chế và bản quyền tại từng thị trường mục tiêu để giảm thiểu rủi ro bị bên khác chiếm thế độc quyền chứng nhận quyền sở hữu trí tuệ hoặc tài sản trí tuệ bị chiếm đoạt, sử dụng sai mục đích, đặc biệt là với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực số hoặc dựa vào R&D.

Trong khi đó, bà Caroline Beresford khẳng định, New Zealand, cũng như Việt Nam và các đối tác ASEAN khác luôn chủ động và hướng đến giải pháp trong việc xử lý các rào cản phi thuế quan thông qua việc cộng tác chặt chẽ với cộng đồng doanh nghiệp để hiểu rõ những thách thức đang gặp phải và cố gắng có tiếng nói đại diện cho họ tại các diễn đàn quốc tế.

"Chính sách 'mọi cánh cửa đều là phù hợp' của chúng tôi đảm bảo rằng các nhà xuất khẩu có thể liên hệ với bất kỳ cơ quan quản lý thương mại nào về vấn đề này và sẽ nhận được phản hồi trong vòng 48 giờ. Mọi NTBs được phản ánh đều được ghi nhận trong cơ sở dữ liệu quốc gia và được theo dõi. Hiện tại, chúng tôi đang giám sát 194 trường hợp, trong đó một số đã được ưu tiên xử lý", Đại sứ New Zealand tại Việt Nam cho biết.

Hiện nay, New Zealand giải quyết các vấn đề này thông qua nhiều kênh, bao gồm Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), tiếp xúc song phương, các ủy ban trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do (FTA), cũng như thông qua các phương pháp tiếp cận đổi mới do đối tác dẫn dắt.

Bà Beresford nhận định, một khu vực tư nhân năng động và phát triển mạnh cả trong nước và quốc tế là trung tâm của phát triển bền vững. Các quy định tốt sẽ thúc đẩy thương mại cho nền kinh tế, và việc giảm thiểu các NTBs cũng góp phần tăng cường hội nhập và thương mại khu vực.

Cẩm Anh