Siết tỷ lệ đòn bẩy của doanh nghiệp, vì sao nhà đầu tư trái phiếu vẫn cần chú ý?
Nhà đầu tư vẫn được khuyến nghị xem xét kỹ năng lực tài chính và triển vọng của tổ chức phát hành, dù đã có quy định siết tỷ lệ đòn bẩy theo Luật Doanh nghiệp sửa đổi.
Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) chính thức có hiệu lực từ 1/7/2025. Theo quy định của Luật, tổng nợ phải trả của doanh nghiệp phát hành (bao gồm cả giá trị trái phiếu dự kiến phát hành) là công ty không đại chúng không được vượt quá 5 lần vốn chủ sở hữu.
Quy định này được giới chuyên môn nhận định không cản trở hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ của doanh nghiệp. Ông Nguyễn Đình Duy, CFA, Giám đốc - Chuyên gia cao cấp VIS Rating cho rằng quy định mới sẽ ảnh hưởng không đáng kể đến hoạt động phát hànhtrái phiếu riêng lẻ bởi dữ liệu của VIS Rating về toàn bộ các công ty không đại chúng ở Việt Nam trong 3 năm gần đây cho thấy chỉ có khoảng 25% các công ty có tỷ lệ này vượt quá 5 lần hoặc là vốn chủ sở hữu âm.
"Mặc dù tỷ lệ đòn bẩy cao là một rủi ro tín dụng quan trọng đối với các tổ chức phát hành có xếp hạng tín nhiệm thấp, chúng tôi đánh giá trong 182 doanh nghiệp đã chậm trả trái phiếu nguyên nhân chính dẫn đến chậm trả trái phiếu không phải là đòn bẩy cao, mà là dòng tiền yếu và quản lý thanh khoản yếu kém", ông Nguyễn Đình Duy cùng các cộng sự nhận định.
Theo dữ liệu, chưa đến 1/4 trong số này có tỷ lệ đòn bẩy vượt quá 5 lần hoặc vốn chủ sở hữu âm, trong khi tỷ lệ trung bình của 3/4 còn lại chỉ là 2,8 lần, bằng xấp xỉ mức bình quân của các tổ chức phát hành khác không bị chậm trả trái phiếu. Mặc dù tỷ lệ đòn bẩy ở mức vừa phải, 90% các tổ chức chậm trả trái phiếu không tạo ra đủ dòng tiền từ hoạt động kinh doanh để trả lãi định kỳ hoặc thiếu thanh khoản để trả khoản nợ gốc đến hạn.
Gần 40% trái phiếu chậm trả có kỳ hạn phát hành rất ngắn từ 1 đến 3 năm, thường được dùng cho các dự án dài hạn không tạo ra dòng tiền kịp thời.
Khi không có dòng tiền thu ổn định, các tổ chức phát hành phải phụ thuộc nhiều vào việc tái cấp vốn, nói cách khác là dùng nợ mới trả nợ cũ. Kết quả là 85% các trường hợp chậm trả xảy ra trong ba năm đầu tiên kể từ khi phát hành.
Ngoài ra, khoảng 40% số trái phiếu chậm trả có tài sản đảm bảo nhưng tài sản khó định giá hoặc khó thanh lý, ví dụ như như các khoản phải thu liên quan đến dự án bất động sản, hợp đồng hợp tác kinh doanh và quyền thu nhập từ dự án trong tương lai. Việc thiếu cơ chế tái cơ cấu nợ hiệu quả và hạn chế trong việc áp dụng cách tiếp cận bằng pháp lý càng làm tăng tỷ lệ chậm trả.
Theo đó, các chuyên gia khuyến nghị nhìn chung nhà đầu tư xem xét nhiều thứ hơn là đơn thuần nhìn vào đòn bẩy tài chính khi mua trái phiếu doanh nghiệp. Việc đánh giá cần toàn diện hơn — bao gồm cả mục tiêu sâu xa phía sau việc phát hành trái phiếu, khả năng tạo dòng tiền bền vững của tổ chức phát hành, cũng như rủi ro trả nợ được giảm bớt thông qua tài sản bảo đảm giá trị cao hoặc
bảo lãnh thanh toán của bên thứ ba uy tín.
VIS Rating khuyến nghị cũng quan trọng không kém là nhà đầu tư phải đánh giá không chỉ rủi ro tín dụng ở cấp tổ chức phát hành mà còn cả các rủi ro cụ thể trong từng công cụ nợ. Những yếu tố này
bao gồm thứ tự ưu tiên thanh toán, chất lượng tài sản bảo đảm và các cam kết pháp lý.
"Khác với xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp — phản ánh tổng thể năng lực tín dụng — xếp hạng tín nhiệm trái phiếu phản ánh các điều khoản cụ thể của từng trái phiếu, cung cấp đánh giá chính xác hơn về rủi ro tín dụng. Đánh giá chi tiết như vậy giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn, phù hợp với mức độ rủi ro của từng trái phiếu", các chuyên gia nêu.
Một số diễn biến của thị trường trái phiếu doanh nghiệp và đặc biệt liên quan đến nhà đầu tư/ trái chủ trên thị trường thời gian gần đây cũng cho thấy những lưu ý có cơ sở.
Gần nhất, theo Cổng thông tin điện tử Tổng cục Thi hành án dân sự, ngày 25/6, Cục Thi hành án dân sự TP.HCM đã thanh toán tiền cho các bị hại, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan (đợt 1) trong vụ án Trương Mỹ Lan và đồng phạm.
Theo đó, tổng số tiền chi trả lần này là 7.464 tỷ đồng; trong đó, 40.271 người cung cấp đầy đủ thông tin đã nhận được 7.022 tỷ đồng. Số tiền 441 tỷ đồng chưa được chi trả, do 2.837 người đã gửi thông tin, nhưng sai số tài khoản ngân hàng, người được thi hành án chết hoặc chưa cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản về cơ quan thi hành án. Tổng cộng số tiền đợt chi trả cho Tổng cục thi hành án dân sự dự kiến là 8.694 tỷ đồng.
Cục Thi hành án dân sự TP.HCM cũng đã có thông báo tới 2.573 người liên quan trong vụ án Vạn Thịnh Phát, đề nghị khẩn trương bổ sung hồ sơ để được nhận tiền bồi hoàn từ bà Trương Mỹ Lan, theo tỷ lệ thanh toán đã quy định. Đáng chú ý trong danh sách có nhiều trường hợp được bồi hoàn lên tới hàng tỷ đồng, thậm chí cá biệt còn có trường hợp đạt gần 10 tỷ đồng, tuy nhiên vẫn chưa cung cấp đầy đủ hồ sơ để được chi trả.
Trước diễn biến tích cực từ bồi thường, chi trả cho trái chủ trong vụ án Vạn Thịnh Phát, hay trước đó là các trái chủ của Tân Hoàng Minh cũng đã được chi trả bồi hoàn... giới chuyên môn nhận định đây là kết quả nỗ lực lớn của các cơ quan chức năng và ý nghĩa góp phần củng cố niềm tin cho nhà đầu tư vào sự minh bạch của thị trường trái phiếu, đặc biệt là hoạt động đầu tư trái phiếu riêng lẻ.
Song cùng với đó, các chuyên gia cũng nhấn mạnh, cùng các quy định pháp lý ngày càng chặt chẽ theo hướng hoàn thiện hơn, đảm bảo tổ chức phát hành minh bạch thông tin và tránh lạm dụng đòn bẩy tài chính không kiểm soát, nhà đầu tư cũng sẽ phải chịu trách nhiệm trước các quyết định đầu tư của mình.
Chẳng hạn, Luật Chứng Khoán 2024 quy định công ty đại chúng, công ty, chứng khoán, công ty quản lý quỹ phải đáp ứng các tỷ lệ nợ; Luật Doanh nghiệp 2025 siết tỷ lệ đòn bẩy như nêu trên, Luật các Tổ chức Tín dụng quy định các ngân hàng phải đảm bảo các tỷ lệ an toàn vốn theo quy định của ngân hàng, hay Luật Kinh Doanh Bất Động Sản 2023 và Nghị định 96/2024 quy định các Công ty bất động sản khi phát triển dự án ≥ 20 ha phải có Vốn chủ sở hữu > 15% tổng mức đầu tư dự án, dự án < 20 ha thì Vốn chủ sở hữu > 20% tổng mức đầu tư dự án... Về phía nhà đầu tư, Luật Chứng Khoán 2024 và Nghị định 65/2022 cũng quy định nhà đầu tư không chuyên nghiệp không được phép mua trái phiếu riêng lẻ, tổ chức chuyên nghiệp không bị giới hạn. Đặc biệt từ ngày 1 tháng 1 năm 2026, cá nhân chuyên nghiệp chỉ được phép mua bán trái phiếu riêng lẻ có xếp hạng tín nhiệm...