Tầm nhìn mới cho khối doanh nghiệp nhà nước

Luật mới không chỉ tạo ra hành lang pháp lý linh hoạt và hiện đại hơn cho khối doanh nghiệp Nhà nước (DNNN), mà còn thể hiện rõ quyết tâm của Nhà nước trong việc chuyển vai trò từ “làm thay” sang “trao quyền” và giám sát hiệu quả.

Trao quyền để DNNN phát triển thực chất

Một trong những thay đổi mang tính đột phá của Luật là tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các DNNN. Nếu trước đây chiến lược phát triển, kế hoạch kinh doanh hằng năm phải chờ cơ quan đại diện chủ sở hữu ban hành thì nay, quyền này được trao trực tiếp cho doanh nghiệp. Đây không chỉ là sự chuyển giao quyền lực mà còn là chuyển đổi tư duy quản lý từ hành chính hóa sang mô hình doanh nghiệp thị trường thực thụ.

Ngoài ra, DNNN được toàn quyền quyết định cơ chế tiền lương, tiền thưởng, thù lao của cán bộ quản lý và người lao động, dựa trên hiệu quả hoạt động và trong phạm vi quỹ lương được phê duyệt. Doanh nghiệp cũng được trích tối đa 50% lợi nhuận sau thuế vào Quỹ đầu tư phát triển và tối đa 3 tháng lương vào Quỹ khen thưởng – phúc lợi. Đây là các cơ chế quan trọng để giữ chân nhân tài và tăng động lực nội tại.

Về mặt tài chính, Luật cho phép doanh nghiệp huy động vốn linh hoạt hơn. Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty được quyền quyết định phương án vay vốn, chỉ cần báo cáo khi mức huy động vượt quá ba lần vốn chủ sở hữu thay vì phải chờ phê duyệt như trước. Điều này giúp doanh nghiệp tận dụng cơ hội thị trường và chủ động trong triển khai chiến lược đầu tư.

Đặc biệt, Luật cũng mở rộng quyền đầu tư, loại bỏ giới hạn trong lĩnh vực bất động sản, đồng thời cho phép các công ty mẹ (có vốn nhà nước chi phối) cho công ty con vay vốn nội bộ, một điểm cộng cho tính linh hoạt tài chính.

Trách nhiệm và cơ hội song hành

Hiện nay, Việt Nam có hơn 670 doanh nghiệp nhà nước, trong đó khoảng 2/3 là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. Dù chỉ chiếm 0,3% tổng số doanh nghiệp toàn quốc, DNNN lại nắm giữ khối tài sản khổng lồ gần 4 triệu tỷ đồng, đóng góp khoảng 30% GDP. Vai trò của khối này không thể đo đếm đơn thuần bằng số lượng.

DNNN giữ vị trí then chốt trong việc cung ứng dịch vụ công, đảm bảo an sinh xã hội, dẫn dắt các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, viễn thông, hạ tầng, đổi mới sáng tạo, và gần đây là chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng, nhà nước đã "mở hết cỡ về thể chế" cho DNNN. Các quy định pháp luật như Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Thuế... đều được rà soát, sửa đổi nhằm loại bỏ rào cản và trao quyền nhiều hơn cho khối doanh nghiệp này.

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam bước vào giai đoạn phục hồi và tăng trưởng sau đại dịch, nhiệm vụ của DNNN không chỉ là giữ vai trò ổn định kinh tế vĩ mô mà còn phải dẫn dắt đổi mới, mở đường cho phát triển. Vai trò này càng được khẳng định rõ nét tại các đô thị đặc biệt như TP.HCM, nơi đang trong quá trình tái cấu trúc không gian đô thị và kinh tế.

Tại phiên họp kinh tế - xã hội gần đây của TP.HCM, ông Nguyễn Văn Hùng, Chủ tịch HĐQT Becamex, đã đề xuất tiếp tục thực hiện các chính sách trước đây, tin tưởng giao nhiệm vụ cho doanh nghiệp, không chỉ bản thân Becamex mà cả các DNNN, tư nhân nói chung.

Việc thành phố đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong năm 2025 cũng đang kỳ vọng lớn vào sự đóng góp của các doanh nghiệp có vốn nhà nước. UBND TP.HCM đã giao nhiệm vụ cụ thể cho các DNNN trực thuộc. Không chỉ đảm đương các nhiệm vụ công ích, các doanh nghiệp này còn phải tiên phong trong các lĩnh vực mới: đầu tư hạ tầng, logistics, đô thị thông minh, chuyển đổi số và hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp.

Tách bạch vai trò, nâng cao trách nhiệm

Một điểm tiến bộ trong Luật mới là nguyên tắc tách bạch với quyền điều hành doanh nghiệp. Nhà nước chỉ còn giữ vai trò là chủ sở hữu phần vốn và thực hiện các quyền như một nhà đầu tư tài chính thông thường, điều đã được khuyến nghị từ lâu trong cải cách DNNN.

Tuy nhiên, bên cạnh việc “trao quyền”, luật cũng siết chặt giám sát. Các cơ quan đại diện chủ sở hữu sẽ tăng cường vai trò cảnh báo sớm, giám sát tài chính, đánh giá hiệu quả hoạt động. Trách nhiệm của Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty sẽ gắn chặt với kết quả kinh doanh, nâng cao trách nhiệm giải trình.

Trong dài hạn, DNNN phải trở thành lực lượng tiên phong trong chiến lược phát triển đất nước. Không chỉ là "đầu tàu kinh tế", khối này phải tham gia tích cực vào việc nâng cao năng lực thể chế, bảo đảm an sinh xã hội, phát triển thương hiệu quốc gia và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Luật mới được kỳ vọng sẽ “khơi thông” năng lực tài chính, nhân sự và thể chế, tạo điều kiện để DNNN phát huy tối đa tiềm năng, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025 và xây dựng nền tảng cho tăng trưởng hai con số ở giai đoạn tiếp theo.

Hằng Thy