“Bài toán” vận tải đường bộ
Năm 2025, Việt Nam sẽ hoàn thành mạng lưới 2.000km cao tốc trên toàn quốc.
Báo cáo “Chiến lược phát triển dịch vụ vận tải đến năm 2020, định hướng đến năm 2030” của Cục Đường bộ (Bộ Xây dựng) đã phác họa bức tranh toàn cảnh về lĩnh vực kinh doanh vận tải đường bộ - vốn được xem là mạch máu chủ đạo của mọi nền kinh tế.
Số liệu cho thấy, tính đến đầu năm 2025, vận tải đường bộ vẫn chiếm hơn 90% sản lượng vận chuyển hành khách và trên 70% hàng hóa. Cả nước có khoảng 10.039 tuyến vận tải hành khách cố định với hơn 13.000 hành trình, phục vụ khoảng 1 tỉ lượt hành khách mỗi năm.
Theo đánh giá của Cục Đường bộ, phần lớn doanh nghiệp vận tải đường bộ còn nhỏ lẻ, thiếu liên kết, với khoảng 82% là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Xét trong toàn ngành vận tải, đường bộ hiện chiếm tỉ trọng quá cao, gây áp lực hạ tầng và làm tăng chi phí logistics.
Loại hình vận tải này vẫn chiếm ưu thế vì tính cơ động cao, hạ tầng sẵn có, phương tiện dễ đầu tư. Nhưng cũng vì vậy gây áp lực lớn lên đường, cầu, cống; khi ngân sách nhà nước không đủ tái đầu tư cho hạ tầng thì tất yếu huy động nguồn lực xã hội hóa - hình thức BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao) ra đời.
Dĩ nhiên, doanh nghiệp tư nhân bỏ tiền đầu tư hạ tầng giao thông thay cho nhà nước, đổi lại quyền thu phí phương tiện để thu hồi vốn, điều này vô hình dung gây áp lực chi phí với doanh nghiệp trực tiếp và gián tiếp sử dụng hạ tầng.
Theo tính toán của cơ quan chức năng, nếu đi theo toàn bộ lộ trình QL 1A suốt chiều dài Bắc - Nam, loại phương tiện chịu mức phí đường bộ lớn nhất là xe tải trên 18 tấn hoặc container 40 feet, rơi vào mức 4.540.000 đồng.
Chính vì vậy, phí BOT cộng với nhiều chi phí liên quan làm tăng chi phí logictics - đây luôn là “bài toán” nhức đầu với mọi doanh nghiệp sử dụng đường bộ để vận chuyển hàng hóa, nguyên nhiên liệu phục vụ sản xuất.
Năm 2025, Việt Nam sẽ hoàn thành mạng lưới 2.000km cao tốc trên toàn quốc. Trong thập kỷ này Việt Nam phải xây dựng gần gấp bốn lần số lượng đường cao tốc so với hai mươi năm qua mới có thể đáp ứng nhu cầu kết nối, phát triển kinh tế.
Thực tế trên đặt ra vấn đề lớn hơn, phân bổ lại thị phần vận tải bằng cách đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Với tải trọng 22,5 tấn/trục, tốc độ thiết kế 350km/h sẽ thay đổi hiện trạng toàn ngành vận tải, tạo “cú hích” cho kinh tế Việt Nam.
Đồng thời, xu hướng chuyển đổi sử dụng phương tiện chạy bằng điện cũng đặt ra cho lĩnh vực này nhiều dấu hỏi, cụ thể: cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư mới hoàn toàn phương tiện, đặc biệt với mô hình hợp tác xã, doanh nghiệp vừa và nhỏ; hạ tầng trạm sạc, an toàn cháy nổ,…
Khi chưa thể xây dựng được quy chuẩn kỹ thuật chung cho toàn ngành thì nhiệm vụ số hóa quản lý phương tiện, giám sát hành trình và vận hành đội xe bằng công nghệ thông minh,… là bất khả thi.
Bên cạnh đó, Cục Đường bộ khuyến nghị: “Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, đồng thời có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã nâng cao năng lực quản trị, đổi mới phương tiện và áp dụng công nghệ, cần khuyến khích hình thành các doanh nghiệp vận tải lớn theo mô hình “đầu tàu”, có khả năng dẫn dắt thị trường, liên kết chuỗi cung ứng và hợp tác quốc tế.”