Thay đổi tư duy để khai thác “mỏ vàng” 100 triệu dân

Hội nghị “Thúc đẩy tiêu thụ thủy sản trong nước” do Bộ Công Thương tổ chức ngày 1/8 diễn ra trong bối cảnh xuất khẩu thủy sản gặp khó, còn thị trường nội địa 100 triệu dân dù tiềm năng lớn vẫn chưa được khai thác hiệu quả.

Sức tiêu thụ nội địa yếu

Tại hội nghị, ông Huỳnh Minh Tường, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, doanh số xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt hơn 10 tỉ USD/năm, hiện diện tại hơn 170 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, sức tiêu thụ trong nước, nơi có tầng lớp trung lưu đang gia tăng mạnh vẫn ở mức khá khiêm tốn.

“Phát triển thị trường nội địa sẽ là một trong những định hướng trọng tâm của VASEP từ nay đến năm 2030. Chúng tôi đã và đang triển khai nhiều hoạt động để đưa những sản phẩm đạt chuẩn quốc tế đến gần hơn với người tiêu dùng Việt”. - Ông Tường nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, thị trường xuất khẩu đang gặp khó, trong khi cơ quan quản lý trong nước tăng cường kiểm soát chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm. Đây là “thời điểm vàng” để doanh nghiệp xuất khẩu đẩy mạnh đưa sản phẩm chất lượng cao về phục vụ thị trường nội địa. Tuy nhiên, bài toán giá cả, thói quen tiêu dùng và hệ thống phân phối vẫn là những rào cản lớn.

Bài toán giá cả và chất lượng

Ông Lê Văn Quang, Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn Thủy sản Minh Phú, cho biết sản phẩm xuất khẩu về thị trường trong nước khó cạnh tranh do chênh lệch giá. “Giá tôm bán trong nước thấp hơn xuất khẩu đến 30%, nhiều nhà bán lẻ còn yêu cầu giảm thêm trong khi chúng tôi đã bán hòa vốn”, ông Quang nói.

Một thực trạng đáng lo ngại khác được ông Quang chia sẻ: “Tôm rớt đáy (tôm bệnh chết) vốn không được phép dùng làm thực phẩm, vẫn bị một số thương lái thu gom bán ra thị trường với giá rẻ. Bên cạnh đó, tình trạng ngâm tôm 24-48 giờ để tăng trọng lượng trước khi bán khiến doanh nghiệp xuất khẩu làm ăn chân chính khó cạnh tranh”.

Với các doanh nghiệp có hơn 80% doanh số từ xuất khẩu, việc “đánh đổi” chất lượng nguyên liệu để hạ giá bán trong nước là không thể. “Nếu để lây nhiễm chéo, chúng tôi có nguy cơ bị cấm xuất khẩu. Nhà nước và các siêu thị cần kiểm soát chặt chẽ vấn đề này vì tôm nhiễm kháng sinh ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng”, ông Quang kiến nghị.

Tương tự, ông Nguyễn Nam Vinh, Phó Giám đốc Công ty TNHH Huy Nam, cho rằng thị trường nội địa “tưởng hấp dẫn nhưng thực tế rất khó”. Ngoài vấn đề giá cả, doanh nghiệp còn đối diện với việc thanh toán chậm, chiết khấu cao từ hệ thống phân phối hiện đại.

Cần chiến lược bài bản cho thị trường 100 triệu dân

Một khảo sát gần đây cho thấy 60% người Việt sử dụng thủy sản tươi sống, trong khi thị trường quốc tế ưa chuộng sản phẩm phi-lê và chế biến sẵn. Điều này gây khó cho hệ thống phân phối bởi hàng tươi sống khó bảo quản và vận chuyển.

Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cho rằng, hàng cấp đông sâu ngay từ nguồn có chất lượng vượt trội so với thủy sản tươi bán ở chợ. Tuy nhiên, tâm lý người tiêu dùng nội địa vẫn cho rằng đông lạnh “kém tươi”, từ đó ưa chuộng thủy sản còn sống, dù rủi ro vệ sinh an toàn thực phẩm lớn hơn.

Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, cho biết từ năm 2026, tất cả hàng hóa tiêu thụ nội địa sẽ phải được xác thực và truy xuất nguồn gốc. Doanh nghiệp cần chuẩn bị chiến lược riêng cho thị trường nội địa, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu từng vùng miền.

Cục cũng sẽ phối hợp với các hiệp hội ngành hàng đẩy mạnh truyền thông, khuyến khích người tiêu dùng sử dụng thủy sản trong nước. Đối với các chuỗi bán lẻ có vốn nước ngoài, yêu cầu tăng tỷ lệ thủy sản Việt Nam lên mức cao hơn.

Ông Nguyễn Anh Đức, Chủ tịch Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam, đề xuất xây dựng chiến lược khuyến khích người Việt sử dụng thủy hải sản thay cho các sản phẩm giàu đạm khác. “Tỷ lệ tiêu dùng thủy sản tại Việt Nam chỉ đạt 20,1% trong tổng tiêu dùng thực phẩm hàng ngày, trong khi Nhật Bản là khoảng 50%. Chúng ta cần nâng tỷ lệ này lên để vừa tốt cho sức khỏe, vừa phát triển ngành thủy sản bền vững”, ông Đức nói.

Ông Đức cũng gợi ý, Việt Nam có thể xây dựng các tiêu chuẩn “quốc hồn quốc túy” cho sản phẩm thủy sản. Điều này giúp người Việt được sử dụng sản phẩm chất lượng cao của chính mình, thay vì chỉ xuất khẩu hàng tốt ra nước ngoài theo tiêu chuẩn của họ.

Doanh nghiệp cần thay đổi tư duy

Thị trường nội địa với 100 triệu dân không chỉ là “phao cứu sinh” trong bối cảnh xuất khẩu gặp khó, mà còn phải trở thành trụ cột song hành với xuất khẩu. Để làm được điều này, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy: không coi thị trường trong nước là “kênh tiêu thụ hàng tồn” mà phải xây dựng chiến lược riêng, đầu tư vào chất lượng, xây dựng thương hiệu và hệ thống phân phối bền vững.

Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý cần siết chặt vấn đề chất lượng và truy xuất nguồn gốc, loại bỏ hàng kém chất lượng để bảo vệ người tiêu dùng và tạo sân chơi bình đẳng cho doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Thực tế cho thấy, khi doanh nghiệp xây dựng được thị trường nội địa vững chắc, họ sẽ tối ưu công suất nhà máy, nguồn nguyên liệu và tạo việc làm ổn định hơn cho người lao động. Đó không chỉ là lợi ích trước mắt mà còn là bệ đỡ quan trọng để ngành thủy sản Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh và giá trị gia tăng trong dài hạn.

Và chỉ khi nào sản phẩm thủy sản Việt Nam được người Việt tin dùng, tự hào sử dụng, khi đó chúng ta mới thực sự khai thác hết tiềm năng của thị trường 100 triệu dân.

Hằng Thy