Công nghệ sẽ giúp người tiêu dùng “ yên tâm ăn uống”
Khái niệm truy xuất nguồn gốc không chỉ là chiếc tem mã QR mà phải là công cụ để kiểm soát chất lượng hàng hóa và củng cố niềm tin nơi người tiêu dùng.
Việc dán tem hay quét mã QR để người tiêu dùng tự kiểm tra xuất xứ sản phẩm không phải là mục tiêu chính của truy xuất nguồn gốc, TS Đào Hà Trung – Chủ tịch Hội Công nghệ cao TP HCM khẳng định. Thực tế, người tiêu dùng thông minh có quét mã cũng khó có thể biết một sản phẩm thực phẩm có an toàn hay không. Ông Trung nhấn mạnh rằng, truy xuất nguồn gốc phải là một công cụ quản lý chuỗi cung ứng, quản lý chất lượng và quản lý an toàn thực phẩm, chứ không chỉ là việc đọc được cái tên trang trại nuôi trồng sản phẩm thực phẩm đó.
Truy xuất nguồn gốc đặc biệt hữu ích trong việc chống lại các vấn đề "khủng bố thực phẩm". Một ví dụ điển hình là sự việc ở Úc, khi một người chích vài mũi kim vào một số quả dâu tây đã gây thiệt hại hàng trăm triệu đô la.
Nếu triển khai được hệ thống truy xuất nguồn gốc, hệ thống này sẽ giúp doanh nghiệp nhanh chóng khoanh vùng và thu hồi sản phẩm lỗi, từ đó bảo vệ uy tín và ngăn chặn hoảng loạn xã hội. Đồng quan điểm, ông Lại Văn Thành – Giám đốc giải pháp Smartlog - cũng khẳng định hệ thống truy xuất giúp truy vết xuôi và ngược để đảm bảo chất lượng, có thể biết chính xác nguyên vật liệu nhập từ đâu, lô nào để thu hồi khi có vấn đề.
Không chỉ dừng lại ở việc đảm bảo an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc còn đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường minh bạch và giảm thiểu rủi ro trong tiếp vận. Hệ thống truy xuất nguồn gốc giúp quản lý vận chuyển, đảm bảo hàng hóa đến đúng địa chỉ và ngăn chặn các vấn đề gian lận vốn tồn tại khá nhiều trong ngành thực phẩm.
Để hiện thực hóa một hệ thống truy xuất nguồn gốc hiệu quả, vai trò của dữ liệu sạch và các công nghệ tiên tiến như AI, Blockchain, IoT là cốt lõi. Trong đó, dữ liệu là yếu tố then chốt. Ông Đỗ Văn Minh – Giám đốc Chuyển đổi số khu vực phía Nam, Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII) - ví dữ liệu trong nông nghiệp quý như "vàng" nhưng hiện tại lại rất khan hiếm, thường bị đứt gãy hoặc cục bộ, đặc biệt ở khâu kiểm soát chất lượng đầu vào do thiếu thông tin về nguồn nước, khí hậu, phân bón, thuốc trừ sâu. Ông Lại Văn Thành cũng cho biết nhiều doanh nghiệp vẫn lưu trữ dữ liệu trên các file Excel riêng lẻ, không liên kết, dẫn đến việc không thể phân tích tổng thể và thiếu tính toàn vẹn.
Trong khi đó, blockchain đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo minh bạch và chống giả mạo. Theo ông Trung, hệ thống Trust Chain của TP HCM, một hệ thống blockchain lớn thứ 7 thế giới, xử lý hàng triệu giao dịch mỗi ngày và quản lý chuỗi cung ứng thịt, trứng cho thành phố từ năm 2016, với chi phí rất rẻ, chỉ khoảng 35 VNĐ cho mỗi sản phẩm truy xuất từ A-Z.
Tuy nhiên, việc triển khai truy xuất nguồn gốc và chuyển đổi số nói chung cũng gặp không ít thách thức, đòi hỏi một sự thay đổi sâu sắc về tư duy và cam kết mạnh mẽ từ lãnh đạo. Ông Lại Văn Thành khẳng định rằng công nghệ chỉ là công cụ, tư duy sản xuất phải thay đổi trước thì công cụ mới phát huy hiệu quả. Ông cảnh báo nhiều doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ mà vẫn giữ thói quen nhập liệu thủ công, dữ liệu ảo hoặc không đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu sẽ không đạt được kết quả mong muốn.
Ông Thành cũng nhấn mạnh rằng thành công của chuyển đổi số phải bắt đầu và kết thúc từ lãnh đạo. Nếu lãnh đạo không quyết tâm và không trực tiếp tham gia chỉ đạo, dự án sẽ khó thành công do sự thiếu hợp tác hoặc chống đối từ cấp dưới. Ông Thành khuyên các doanh nghiệp hãy tự hỏi: "Nếu không làm, doanh nghiệp có chết không?" – nếu câu trả lời là không, thì tốt nhất không nên làm, vì khi đó không có động lực và quyết tâm đủ lớn.
Ông Thành cũng nhấn mạnh rằng không nên triển khai đồng bộ tất cả cùng một lúc mà cần xác định nút thắt của doanh nghiệp để tập trung giải quyết trước, đồng thời phải nhìn thấy bức tranh tổng thể và khả năng tích hợp với các hệ thống hiện có. Việc đào tạo và thay đổi tư duy cho đội ngũ quản lý cấp trung và nhân viên là cực kỳ quan trọng để họ chủ động đề xuất và đồng hành trong quá trình chuyển đổi.
“Công nghệ sẽ khiến việc đảm bảo an toàn thực phẩm trở thành trách nhiệm của nhà nước và nhà sản xuất, còn người tiêu dùng chỉ việc yên tâm ‘ăn uống’”, ông Trung ví von.